Speelt je levensstijl een rol bij dementie, en kan je zelf iets doen om het te voorkomen? Tien vragen over Alzheimer beantwoord

Is de ‘dementie-tsunami’ bij ons vergelijkbaar met elders?

Professor Rosa Rademakers: “Op wereldvlak zijn de percentages binnen elke leeftijdscategorie vergelijkbaar. Alleen zit je met verschillende levensverwachtingen, en is het probleem van vergrijzing niet overal even groot. Dat maakt dat dementie het meest voorkomt in West-Europa, net omdat mensen hier gemiddeld ouder worden. Landen met een laag tot gemiddeld inkomen hebben procentueel ook iets meer dementiepatiënten. Een typisch probleem bij ons is dan weer dat we minder kinderen krijgen, wat maakt dat mensen met dementie vaker niemand hebben die voor hen kan zorgen.”

Is de toename alleen te wijten aan vergrijzing?

“Leeftijd blijft veruit de belangrijkste factor, al is het zo dat we tot nog toe niet alle factoren volledig kunnen inschatten. Naarmate we ouder worden, sterven onze hersencellen af en gaat ons geheugen trager werken, wat daarom niet betekent dat je dement bent of zult worden. Vergeetachtigheid is normaal als je ouder wordt. Het kan wel een aanwijzing zijn dat er problemen kúnnen komen. Stel dat we allemaal honderd worden, dan is de kans heel groot dat de meesten van ons op die leeftijd dement zijn.”

Wat zijn de symptomen?

“Bij alzheimer is dat het kortetermijngeheugen dat slechter begint te werken: je vergeet dingen, weet in de namiddag niet meer wat er ’s morgens gebeurd is,... Bij andere vormen van dementie zijn de symptomen verschillend.”

“Bij frontotemporale dementie, mijn specialiteit, verandert je gedrag en persoonlijkheid of krijg je taalproblemen. Soms beginnen patiënten zich in het publiek te ontkleden of urineren ze op straat. Omdat er een overlap is tussen de verschillende soorten dementie, is het moeilijk om te weten welke vorm iemand precies heeft.”

Hoe kun je alert reageren op de eerste symptomen?

“Een neuroloog is de aangewezen persoon om mee te spreken bij mogelijke symptomen van dementie. Er bestaat dan wel geen therapie, maar vooral bij jonge patiënten kan een vroegtijdige diagnose belangrijk zijn om de nodige ondersteuning te krijgen en de ziekte een plaats te geven. Het is ook belangrijk om eventueel omkeerbare lichamelijke of psychische oorzaken van vergeetachtigheid uit te sluiten in dit stadium.”

Zijn erfelijke factoren van invloed?

“Als je vader of moeder dementie krijgt, wil dat niet zeggen dat je zelf ook zult dementeren, maar als dit samengaat met genetische defecten, is het wel nefast. In sommige families waar jongdementie voorkomt, is dat bijvoorbeeld het geval. Voor de generatie die na de jongdemente patiënt komt, betekent dat dan dat er ongeveer 50 procent kans is om zelf de ziekte te krijgen. Is er geen sprake van één ernstig genetisch defect, dan kunnen erfelijke risicofactoren nog altijd een rol spelen, maar in die gevallen wordt dementie niet met zekerheid doorgegeven van generatie op generatie.”

In hoeverre heeft levensstijl invloed?

“Roken, drinken, weinig beweging, ongezonde voeding en overmatige stress zijn omgevingsfactoren om te vermijden. Een ongezonde levensstijl verhoogt de kans op dementie. Maar dat betekent niet dat je géén dementie kunt krijgen als je wel altijd gezond hebt geleefd. Zo werkt het niet. Je moet het op individuele basis blijven bekijken.”

Is een wondermiddel in de maak om dementie te voorkomen of bestrijden?

“Eén pilletje of therapie om dementie te voorkomen of aan te pakken, zal er nooit komen. Daarvoor zijn de verschillende vormen van dementie te uiteenlopend. Ook tegen kanker bestaat er niet één medicijn. Mijn grootste hoop voor de toekomst berust in het vroegtijdig detecteren van wie wellicht dement zal worden, en het afremmen van de ontwikkeling van de ziekte door specifieke medicatie. Dat moet ons doel zijn.”

“Vóór ik vertrok uit de Verenigde Staten heb ik nog mee een studie opgestart om bij verschillende families met een genetisch defect te onderzoeken of je dit bij een volgende generatie zou kunnen aanpakken. We weten onder meer via beeldvorming dat de eerste veranderingen in de hersenen al vijftien of twintig jaar voor je dement wordt plaatsvinden. Stel dat we een therapie zouden kunnen ontwikkelen, zodat de volgende generaties die al op hun 30ste of 35ste toegediend krijgen, dan kunnen we de ziekte misschien afremmen of zelfs klinische symptomen voorkomen. Zulke klinische tests starten binnenkort voor alzheimer en frontotemporale dementie in families met genetische aandoeningen. We hopen daar rond 2030 een antwoord op te hebben.”

Zal dementie onomkeerbaar blijven?

“Een opmerkelijk verschil met de rest van ons lichaam is dat hersencellen of neuronen niet vervangen worden. Als ze afgestorven zijn, komen ze niet meer terug. Tot de puberteit legt het brein volop neurale verbindingen aan en dan ontdoet het zich van cellen die het niet meer nodig heeft. Met die hersencellen moeten we het de rest van ons leven doen. In het volwassen brein groeien neuronen nog wel, maar heel beperkt. Als dementie klinisch tot uiting komt, is de ziekte doorgaans al jaren sluimerend aanwezig. Hooguit zullen we ze kunnen stabiliseren of afremmen.”

Wordt het probleem wel echt ernstig genoeg genomen?

“We zullen alleen maar vooruit geraken door te blijven investeren in onderzoek. Als onderzoekster kan ik dat alleen maar benadrukken. Mijn aanvoelen is dat men van dementie in de Verenigde Staten veel meer een topprioriteit maakt dan bij ons. Men werkt er efficiënter, er komt minder administratie aan te pas en de samenwerking met de industrie verloopt er vlotter.”

Wat kan je doen om dementie te voorkomen?

“Algemene levensstijlrichtlijnen zijn: veel bewegen, gezond eten en actief blijven op hogere leeftijd. Door je hersencellen te blijven gebruiken, bouw je nieuwe connecties op in je hersenen. Sociaal contact is ook heel belangrijk. Lid worden van een club of naar een bingo-avond gaan, is prima, want door die interacties maak je nieuwe herinneringen aan.”

Meer info: www.dementie.be