Direct naar artikelinhoud
ReportageZwijndrecht

Bij de buren van 3M in Zwijndrecht: ‘Hoeveel nanogram PFAS heb jij in je bloed?’

Edouard D’hollander in zijn moestuin: ‘Mijn vrouw en ik eten nog van onze groenten, maar voor de kleinkinderen halen we groenten in de supermarkt.’Beeld Tim Dirven

De buren van de 3M-fabriek in Zwijndrecht kennen elkaars positie in de ranglijst van hoogste PFAS-bloedwaarden. ‘Ik sta op twee met achthonderddertig’, zegt Dirk. ‘Het griezelige is dat je niet weet wat er in je lichaam aan het gebeuren is.’

Als bonen er droevig kunnen uitzien, dan doen ze dat in de moestuin van Edouard D’hollander (67). Hij plantte de staken in het voorjaar, toen er nog geen sprake was van alarmerende PFOS-waarden. De bonen ogen verdord. Doods. Ze hadden allang geoogst en geweckt of gestoofd moeten zijn. Edouard heeft de oude cd-schijfjes die dienden als vogelverschrikkers weggehaald. “Vroeger probeerde ik de vogels op afstand te houden”, zegt hij. “Als ik er nu een zie neerstrijken, denk ik: laat het u smaken.”

Edouard heeft prei staan, wortelen, komkommers, courgettes en reusachtige pompoenen. Hij heeft kippen, en op het dak van een van zijn loodsen hangen hapklare witte druiven. Boven de haag aan de straatkant vraagt een bord aandacht voor nieuwe aardappelen.

Edouard woont in de Neerstraat, de straat die in vogelvlucht het dichtst bij de 3M-fabriek ligt en letterlijk paalt aan de enorme werf voor de Oosterweelverbinding.  Zijn echtgenote staat op nummer één in de ranglijst van tien door de Vrije Universiteit Amsterdam op PFAS onderzochte bewoners (DM 4/8). Ze scoorde 1.154 nanogram per milliliter bloed. De huidige grenswaarde van het Europees Agentschap voor Voedselveiligheid (EFSA) voor PFOS en drie andere PFAS bedraagt 6,9 nanogram. Edouard zelf staat een eind lager in de gifparade. Hij reed dertig jaar lang met de vrachtwagen, en was veel vaker dan zijn echtgenote van huis weg.

Dark Waters

“Voor mij is het te laat”, zegt overbuur Dirk Herremans (62), met 830 nanogram op nummer twee. “Ik voel mij oké, daar niet van. Het griezelige is dat je niet weet wat er in je lichaam aan het gebeuren is. Ik bedoel: een kankerpatiënt gaat eerst ook door een fase waarin hij er niks van merkt. Ik heb al die jaren van m’n groenten gegeten, en niemand heeft mij hierop geattendeerd. Niet alleen 3M is nalatig geweest, ook de overheid.”

De bloedtesten werden in juli uitgevoerd in opdracht van burgervereniging Grondrecht. Met een beperkt budget. In principe mocht er maar één bewoner per gezin worden onderzocht om een zo gespreid mogelijk beeld te krijgen. Dirk maakt zich nu zorgen om zijn dochters, allebei de dertig voorbij. Ze zijn deels hier opgegroeid en pas een jaar of acht van onder het vaderlijke dak weg. Dirk kwam hier in 1998 wonen, toen zij nog tieners waren. Hij bereidde maaltijden voor hen met groenten uit z’n tuin die ongeveer aan de fabriek van 3M paalt, schotelde ze eitjes voor van z’n kippen, iets wat sinds het losbarsten van het PFOS-schandaal verboden is.

“Ik heb destijds gevloekt op de vos van het fort van Zwijndrecht”, zegt Dirk. “Hij is bij nacht al m’n kippen komen halen, net zo lang tot ik besloot om dan maar geen kippen meer te houden. Nu moet ik die vos dankbaar zijn. 

“3M is met de productie van PFOS gestart in 1973. Toen was ik een jonge gast. We gingen elke zomer zwemmen in de Palingbeek, naast de fabriek. In die beek - de naam zegt het - visten veel mensen op paling. Die we dan opaten. Hebt u de film Dark Waters gezien? Erin Brockovich? Dat is wat zich hier afspeelt.

Dirk Herremans: ‘Ik heb jaren van mijn groenten gegeten, niemand die me waarschuwde. Niet alleen 3M is nalatig geweest, ook de overheid’Beeld Tim Dirven

“Ik was veertig en ik was in m’n auto onderweg met m’n dochters. Ik kon opeens mijn rechterarm niet meer bewegen. Ik moest schakelen met mijn linkerhand. Dat ging nog net. Naar de dokter. En die zei: ‘Naar de spoed gij, nu direct!’ Dat was mijn eerste van uiteindelijk drie hartvliesontstekingen. Op de afdeling hartbewaking liggen de bedden in een cirkel met het voeteneind naar het midden. Daar zit het cardiochirurgisch urgentieteam. Zodat ze heel snel bij je kunnen zijn als er iets misgaat en zo van die strijkijzers op je hart kunnen zetten. Ik heb een gast van vierendertig weten sterven, toen.

“Kreeg ik een hartkwaal door 3M? Ik weet het niet. Ik neem het me kwalijk van die eitjes en die groenten, tegenover m’n dochters. Ik zou zo graag willen dat ook zij worden getest. Ik kreeg het zo geregeld dat mijn vriendin, die hier pas zes jaar woont, ook werd getest. 3M is in Zwijndrecht gestopt met de productie van PFOS in 2001. En toch kwam mijn vriendin nog aan 650 nanogram. Zij staat vierde.”

Dirk werkte zijn halve leven in de koekjesfabriek van LU. In zijn vrije tijd restaureert hij oldtimers. Rond zijn huis heeft hij gebrek aan ruimte om zijn Volvo’s te stellen. Zijn huis verkopen, dat ziet hij niet meer zitten. “Ik heb mijn huis nu wel laten schatten”, zegt hij. “Komt er ooit een rechtszaak, dan kan ik het waardeverlies zwart op wit aantonen. Ga ik dan ooit iets trekken? (zucht) Voor het vaccin kun je kiezen, voor PFOS niet.”

Nieuwbouw

Er staan twee borden met ‘te koop’ op een dubbele bouwgrond in de Molenstraat, die uitgeeft op de Neerstraat. En over die twee borden is tweemaal een rood aanplakbiljet geplakt: ‘Verkocht.’

Joris Schutyser (41) is erg benieuwd naar wie z’n nieuwe buren zullen worden. Hij en z’n gezin kochten hun bouwgrond twee jaar geleden al en namen pas drie weken geleden hun intrek in de nog niet helemaal afgewerkte nieuwbouw. Zij woonden nog in Dendermonde en wachtten op nieuws van de aannemer toen deze zomer de PFOS-bom barstte.

“Ik vind het moeilijk om het in te schatten”, zegt hij. “Ik vind het erg voor de tuinboeren, maar zelf waren wij niet van plan om kippen te gaan houden. Een groentetuintje, dat ga je nu echt niet meer doen, maar als je geen groene vingers hebt, lijkt het mij allemaal niet zo erg. Wat gaan echt de gevolgen zijn? Daar hebben wij geen zicht op. Er is een online vergadering geweest en die hebben we wel bijgewoond, maar ik vond het allemaal heel politiek. De een maakte de ander verwijten. Als bewoner werd je er niks wijzer van.”

Joris Schutyser: ‘Een groentetuintje, dat ga je nu echt niet meer doen, maar als je geen groene vingers hebt, lijkt het mij allemaal niet zo erg.’Beeld Tim Dirven

Joris is er vrij zeker van dat de twee bouwgronden onlangs pas zijn verkocht. Toen 3M plots dag na dag de headlines haalde, waren ze dat in elk geval nog niet . “Heeft men rap-rap onder de prijs verkocht? Ik heb er geen zicht op. Wat ik wel raar vind: tot een paar dagen geleden lag hier nog een berg aarde, een restant van onze eigen bouwwerken. Ik dacht: waar gaan we iemand vinden die grond uit Zwijndrecht wil, en dan meer bepaald uit deze wijk? De aannemer heeft drie telefoons moeten doen en weg was die berg. Dan denk je: zo erg kan het dan toch niet zijn?”

Ook Sergio Barreiro (31) heeft nog geen seconde gedacht aan verhuizen. De jonge badkamerinstallateur woont pas twee jaar met zijn echtgenote op de hoek van de Neer- met de Molenstraat. Ze hebben een dochter van vijf en een zoontje van drie maanden. Het stof van de bouwwerf, iets verderop, waait net zo goed hun achtertuin binnen.

Sergio Barreiro: 'Dit is de plek die economisch het best draait, dan moet je er niet onnozel over doen. Er zal altijd wel iets in de grond zitten.'Beeld Tim Dirven

“Het is grof gezegd, maar ook in Mechelen hebben ze al PFOS gevonden”, zegt Sergio. “Ik kom als loodgieter bijna dagelijks in contact met asbest. Geloof me, dàt is iets serieus. Als je in de provincie Antwerpen komt wonen, dan weet je: er is altijd wel iets. Dit is nog altijd de plek die economisch het best draait van het hele land, en dan moet je er niet onnozel over doen. Er zal altijd wel iets in de grond zitten.”

‘From Kenya’

Edouard D’hollander vist een oude Michelin-kaart uit het handschoenenkastje van een oude VW Golf. De kaart dateert net als de auto uit de jaren tachtig. Een rood-gele stippellijn door het Waasland toont het traject van de ex-toekomstige Grote Ring rond Antwerpen. Met een verbinding tussen de in 1991 geopende Liefkenshoektunnel en de E17 in Beveren. Afgevoerd onder druk van de groene beweging waar de partij Agalev (nu Groen) uit zou ontstaan.

“De tunnel die men hier voor onze deur gaat bouwen is compleet absurd”, zegt Edouard. “In 2018 was er een folder van Open VLD waarin was becijferd dat het alsnog afwerken van die Grote Ring 150 miljoen euro zou kosten. Voor Oosterweel spreken ze van vijf tot zes miljard. Verkeer dat van Nederland komt en naar Gent moet, moet straks eerst Antwerpen inrijden en dan weer terug, in plaats van errond. Overal in de wereld, van Keulen tot Parijs, leidt men het verkeer rond de stad in plaats van erin. Voor dat doorgaand verkeer is de Liefkenshoektunnel gebouwd.

“Hier, aan deze kant van de tunnel, is de grond vervuild door 3M. Aan de andere kant van de Schelde, waar ze nog moeten beginnen, stond vroeger de fabriek van Amoco Fina. Ze produceerden daar benzeen. Wat gaat het geven als ze daar grond beginnen af te graven? Nu, veel ongeruste bewoners gaat u daar niet meer vinden. Die zijn allemaal al dood. Aan kanker.”

Het is gezellig rommelig op de boerderij van Edouard. Een kat zit brokjes te eten uit een oude pan. Overal slingert er speelgoed rond, maar zijn zoon en zijn dochter hebben al te kennen gegeven dat zij en hun kinderen Zwijndrecht zullen verlaten. Hij heeft daar alle begrip voor.

“Mijn vrouw en ik, wij eten nog eitjes van onze kippen. We eten nog van onze groenten, maar voor de kleinkinderen – als die hier zijn – halen we nu groenten in de supermarkt. Dan bekijk je zo’n pak bonen en staat er: ‘From Kenya.’ Aardappelen heb ik dit jaar amper verkocht. Ik deed dat niet voor het geld, meer zo van: kom eens langs en doe een klapke met de Ward. Ik verkoop enkel nog aan die paar mensen uit het dorp die al een zekere leeftijd hebben.

“Ze hebben de aardappelen al onderzocht op PFOS. Er is niks mis mee, behalve dat ze op Zwijndrechtse grond zijn gekweekt en niemand ze nog wil. Ik heb ook appelen en peren staan, en noten. Het fruit moet nog worden onderzocht. Alles is nu ongeveer rijp, maar ik moet wachten tot half oktober om te weten of ik er mag van eten.”

Edouard probeert zijn ergenis over het gedaver, de stofwolken en de zich verplaatsende bergen aarde weg te lachen. Sarcasme helpt.

“Nu zijn ze hier ook een fietssnelweg aan het bouwen. Maar dat moet je eens proberen: van hier naar het Steen en terug fietsen in twee uur tijd. Het is zes kilometer, maar je moet door de voetgangerstunnel en daar kunnen maar drie fietsen tegelijk in de lift. Er staat daar altijd een rij van honderd meter wachtende fietsers. En dan bouwen ze hier een fietssnelweg.”