De Tweede Koude Oorlog is begonnen, en Joe Biden stelt de wereld voor een keuze

Het was een Duits beleefdheidsbezoekje: op een zes maanden lange missie met het fregat Bayern aanmeren in de Chinese havenstad Shanghai. Zo’n tussenstop geeft een vriendelijk signaal: weliswaar versterkt Berlijn, zoals meer westerse landen, zijn aanwezigheid in de Indo-Pacific, maar niet met China als vijand in het achterhoofd. 

Maandenlang was het bezoek voorbereid, maar vorige week vrijdag was de Bayern ineens niet meer welkom. Volgens Zhao Lijian, woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken, moet Berlijn eerst zorgen voor “de juiste sfeer”, in plaats van “incidenten uit te lokken” in de Zuid-Chinese Zee. Nu is China het land dat vrijwel die hele zee op de buurlanden claimt, en rotsen en riffen opspuit tot militaire installaties. Duitsland wilde er alleen rustig doorheen varen.

Dat de dag ervoor het nieuwe Amerikaanse defensiepact Aukus met  Australie en het Verenigd Koninkrijk onthuld werd, heeft zeker meegespeeld bij de Chinese afwijzing. De Bayern gaat nu aanleggen in de Australische havenstad Darwin, ook een Amerikaanse militaire basis. Daarmee geeft Duitsland Peking een heel ander signaal. 

Koude Oorlog

Dit vaarschema is een vingeroefening voor ingrijpende keuzes in de nieuwe Koude Oorlog, waar neutraal blijven steeds lastiger wordt. Wie niet met ons is, is automatisch tegen, al zeggen zowel Amerikaanse als Chinese leiders dat niet hardop. 

Klampt de EU zich vast aan een strategie waarin China vriend noch vijand is, Australië heeft gekozen voor Amerikaanse onderzeeërs, Amerikaanse langeafstandsraketten en ander op Peking gericht wapentuig. Uit zelfbescherming, na lang aarzelen: de economie is zo afhankelijk van China, dat Canberra werd gegijzeld door angst voor aanvaringen met Peking. Onthutst vroegen Amerikaanse senatoren zich in 2019 af hoe ze hun bondgenoot down under  “waren kwijtgeraakt”.

Australië vroeg één keer om onafhankelijk onderzoek naar de oorsprong van het coronavirus en werd direct afgestraft met een Chinese handelsboycot. Zuid-Korea heeft jaren Chinese woede over de plaatsing van een Amerikaans raketschild moeten verdragen. Vandaar dat Maleisië eerst belet vraagt in Peking om over Aukus te overleggen voordat Kuala Lumpur zijn positie prijsgeeft. Indonesië, dat precies tussen Australië en China ligt, voelt zich in gevaar gebracht door een potentiële  wapenwedloop in de regio.

Eeuwenlang hebben Aziatische landen met China geleefd door het land naar de mond te praten, of discreet te zwijgen en ondertussen hun eigen gang te gaan. Nu doemen met Aukus de contouren op voor een oorlogsscenario met de VS en China in de hoofdrol. Kleinere spelers als Vietnam, Thailand en Singapore bezinnen zich in stilte: is dat clubje van witte, Engelssprekende landen, dat weinig op heeft met de omzichtigheid die in deze regio gebruikelijk is, iets waar je op kunt vertrouwen? 

“Biden werkt niet met grote, traditionele allianties, maar probeert het met mini-lateralen: losse verbanden van groepjes gelijkgestemden. Aukus is de eerste poging in ‘mini-lateralisme’ en dat schudt de wereld wakker”, aldus Theresa Fallon, China-specialist van de Brusselse denktank Creas. 

India

Naast Aukus zijn er nog twee Amerikaanse  coalities tegen China. Five Eyes is een westers gezelschap, waarin inlichtingendiensten van Canada en Nieuw-Zeeland optrekken met het driemanschap van Aukus. Aziatische landen komen pas aan bod bij de Quad, waar naast Australië ook Japan en India aanschuiven. Vrijdag staat verdieping van militaire samenwerking op de agenda. Dat is muziek in de oren van India, dat aast op Amerikaanse militaire technologie.

India is omsingeld geraakt met Chinese militaire activiteit – een militaire basis in Djibouti en economische expansie via strategisch gelegen havens in Pakistan, Sri Lanka, Myanmar en Cambodja. India zag dat met lede ogen aan, tot vorig jaar een oud grensconflict met China oplaaide. Dat dodelijke gevecht heeft de verhoudingen met Peking zo verziekt dat New Delhi nu graag aansluit bij Amerikaanse initiatieven tegen China’s opmars.  

Voor China is Aukus een nachtmerrie, die Peking dwingt tot heroverweging van een strategie die jarenlang werkte. China heeft andere landen ingepakt, of omgeven met militair en economisch overwicht, maar nu is die zorgvuldig opgebouwde invloedssfeer ineens zelf omsingeld door een vette ring van de VS en kompanen. Dat moedigt buurlanden aan die assertiever tegenover China willen zijn, maar dat in hun eentje niet aandurven. China’s aartsvijand Japan bijvoorbeeld hield onlangs de grootste marine-oefening sinds 1993 en spreekt steeds nadrukkelijker over een betere bescherming van het nabijgelegen Taiwan, dat Peking desnoods met geweld onder Chinees bestuur wil brengen.  

Hotspot

Taiwan is de gevaarlijkste hotspot in een gebied, dat al in zijn voegen kraakt van de grensconflicten. Geschillen die decennia voortsudderden, maar Peking zette ze stuk voor stuk op scherp. Wellicht beseft China door Aukus dat het zijn hand daarmee heeft overspeeld. 

Theresa Fallon verwacht dat Peking eerst afwacht, in de hoop dat de Amerikaanse gelegenheidscoalities vanzelf uit elkaar vallen. “De strategie die altijd voor China werkt, is anderen overtuigen dat Peking helemaal geen strategie heeft, maar alleen handel wil drijven.”

Een Chinees charme-offensief voor landen die op het kruispunt van hun keuze in deze geopolitieke rivaliteit staan, is dus te verwachten. Ondertussen zal de Chinese president Xi Jinping zijn knopen tellen: wie kan hij binnenhalen om een militaire alliantie tegen de VS te versterken?