Van kuststadje in Colombia tot internationale brug in Texas: 3 "flessenhalzen" leggen Haïtiaanse migratiecrisis bloot

Duizenden migranten, hoofdzakelijk Haïtianen, zijn de voorbije dagen en weken samengekomen in Necoclí, een kuststadje van zo'n 70.000 inwoners in het westen van Colombia (zie eerste kaart). Met ongeveer 19.000 zijn ze daar nu, schat Defensoría del Pueblo, een mensenrechtenorganisatie verbonden aan de Colombiaanse overheid.

Allen willen ze met bootjes de baai van Urabá oversteken, naar Acandí, eveneens in Colombia. Van daaruit willen ze de Panamese grens oversteken. Maar dat is niet zonder gevaar: ze moeten daarvoor door de Darién, een moeilijk begaanbaar gebied op de grens tussen Panama en Colombia, bestaande uit oerwoud en moerassen. Een reis van zo'n zes dagen.

Niet alleen de natuur is een obstakel, inclusief slangenbeten, de regio is ook berucht voor de aanwezigheid van gewapende bendes en restanten van de guerrilla, die hun hand niet omdraaien voor overvallen, mensensmokkel, afpersing en verkrachting. Mensensmokkelaars begeleiden de migranten vaak vanuit Colombia een klein stukje de grens met Panama over, maar laten hen dan aan hun lot over, om zelf niet opgepakt te worden door de Panamese veiligheidsdiensten of in handen te vallen van gewapende bendes.

De 19.000 migranten die er nu samenscholen, zijn niet de eersten die de gevaarlijke tocht willen afleggen. Tienduizenden anderen gingen hen de voorbije maanden voor. Volgens de Panamese migratiedienst zijn in de eerste helft van dit jaar meer dan 45.000 migranten Panama binnengekomen via de Darién-jungle, onder hen 12.000 kinderen. Andere bronnen hebben het over 60.000 tot 70.000 dit jaar. In augustus alleen al waren het er 20.000.

De duizenden migranten die er nu samen zijn, kamperen soms dagen- of wekenlang op het strand, in afwachting van hun transport over de baai. Omdat er elke dag meer dan 1.000 migranten bijkomen, wordt de situatie er alsmaar zorgwekkender. Panama en Colombia hebben een akkoord om elke dag maximaal 500 mensen de grens te laten oversteken. De burgemeester van Necoclí wil dat de twee landen dat aantal verhogen, zodat de druk op de flessenhals in zijn gemeente verlicht wordt.

Eenzelfde flessenhals doet zich voor in Tapachula, een stad in het zuiden van Mexico, aan de grens met Guatemala (zie tweede kaart). Ook in Tapachula zijn duizenden, zelfs tienduizenden migranten samengekomen, ook hier voornamelijk Haïtianen maar ook Cubanen en Venezolanen. Ze zijn al tot in Guatemala geraakt en hebben de Guatemalteeks-Mexicaanse grens overgestoken. Vanuit Tapachula willen ze hun tocht verder zetten door Mexico.

De Mexicaanse overheid wil dat echter voorkomen. In het zuiden van het land zijn meer dan 14.000 agenten van de Mexicaanse Immigratiedienst en de Nationale Garde gestationeerd, die ervoor moeten zorgen dat de migranten in het zuiden blijven en geenszins verder trekken en de grens met de Verenigde Staten bereiken.

Dat leidt geregeld tot confrontaties tussen veiligheidstroepen en migranten. Eind augustus doken bijvoorbeeld beelden op van een Haïtiaanse migrant die door agenten tegen de grond werd gewerkt en tegen het hoofd werd geschopt.

De spanning is al enkele maanden te snijden in en rond Tapachula, waar nog veel meer migranten samen zijn dan in Necoclí. Die willen niet allemaal naar de VS, velen proberen ook asiel aan te vragen in Mexico zelf, omdat ze twijfels hebben over hun slaagkansen om in de VS te raken. Volgens lokale media zouden in Tapachula meer dan 125.000 migranten wachten op de behandeling van hun asielaanvraag.

Ondanks de poging van de Mexicaanse autoriteiten om migranten in het zuiden van Mexico te houden en zelfs terug over de grens met Guatemala te zetten, zijn velen er intussen in geslaagd om de - opnieuw - gevaarlijke tocht door Mexico af te leggen en de grens met de Verenigde Staten te bereiken.

Met name de Texaans-Mexicaanse grens is de derde flessenhals die de ernst van de migratiecrisis in Centraal-Amerika blootlegt (zie tweede kaart). Onder de internationale Del Rio-brug, die Ciudad Acuña in Mexico met Del Rio in de Amerikaanse staat Texas verbindt, bivakkeren al enige tijd duizenden migranten. Ook hier voornamelijk Haïtianen. Eind vorige week was sprake van 12.000 tot 15.000 migranten.

Met honderden tegelijk hadden ze de Rio Grande overgestoken, de rivier die de grens vormt tussen Mexico en Texas. Onder de brug verblijven ze in smerige kampen en slapen onder lichte dekens. Velen hebben tentjes opgezet. Vuilnis hoopt zich op onder de brug. In die omstandigheden zijn ook al enkele vrouwen bevallen. De burgemeester van Del Rio noemde de situatie "meer dan onwezenlijk". "We hebben nu één derde van de bevolking van de stad Del Rio in een besloten ruimte onder de internationale brug over de Rio Grande."

De Amerikaanse regering besloot daarom om duizenden migranten op vluchten te zetten naar andere plekken in de Verenigde Staten, waar ze in asielcentra opgevangen worden, in afwachting van de behandeling en afronding van hun asielprocedure. In Del Rio zouden vandaag nog minder dan 5.000 migranten overblijven, zegt het Witte Huis vandaag. Maar evengoed werden al grote groepen migranten op vluchten naar Haïti gezet. Zo'n 1.400 tot nog toe volgens de Amerikaanse regering.

Een aanpak die niet door iedereen verwelkomd wordt. Critici zeggen dat het ongehoord is om migranten terug te sturen naar een land dat ze lang geleden ontvlucht zijn en waarmee ze vaak geen enkele voeling meer hebben (zie kaderstukje onderaan in dit artikel).

Ook de Verenigde Naties uitten al hun bezorgdheid en drongen er bij de Verenigde Staten op aan om zij die met reden vrezen dat ze in eigen land vervolgd kunnen worden, niet zomaar naar hun thuisland terug te sturen. Volgens de VN geldt dat ook voor Haïtianen. Elk dossier van een migrant of vluchteling moet individueel beoordeeld worden, klinkt het.

En uit protest tegen de "onmenselijke" repatriëringen, diende de Amerikaanse gezant voor Haïti intussen zijn ontslag in. "Ik sluit me niet aan bij het onmenselijke en contraproductieve besluit van de Verenigde Staten om duizenden Haïtiaanse vluchtelingen en migranten naar Haïti te deporteren, een land waar onze overheidsambtenaren zijn opgesloten in beveiligde compounds vanwege het gevaar van gewapende bendes die het dagelijks leven beheersen", klinkt het in zijn ontslagbrief.

Het terugsturen van Haïtianen naar hun thuisland, leidde de voorbije dagen ook tot chaotische taferelen op de luchthaven van de Haïtiaanse hoofdstad Port-au-Prince. Op beelden is te zien hoe de bemanning van een vliegtuig snel de deuren sluit om te voorkomen dat de Haïtianen weer aan boord klimmen. Sommigen gooien ook met schoenen naar het vliegtuig. De weinige spullen die de Haïtianen bij zich hadden, werden dan weer op het tarmac gedropt, waar tientallen mensen op zoek moesten naar wat van hen is. 

Exact zeggen hoeveel Haïtianen, maar ook Venezolanen, Cubanen en Nicaraguanen op dit moment door Centraal-Amerika trekken om in Mexico of de VS asiel aan te vragen, is moeilijk te zeggen. Maar dat het om tienduizenden gaat, is duidelijk. En dat is niet de enige migratiecrisis in Centraal-Amerika. Ook vanuit de zogenoemde noordelijke driehoek in Centraal-Amerika - Honduras, El Salvador en Guatemala - blijven grote groepen mensen proberen om naar Mexico en de VS te trekken.

Beelden van wat sommigen migrantenkaravanen noemen én de bovengenoemde flessenhalzen leggen de migratiecrisis op het Amerikaanse continent pijnlijk bloot. Plaatselijke autoriteiten zitten met de handen in het haar en proberen een evenwicht te vinden tussen een humane behandeling en een realistische aanpak van de mensenstroom.

Maar ook de Amerikaanse president Joe Biden heeft een groot probleem. Al die tienduizenden migranten de VS binnenlaten, wil hij niet. Het alternatief is massaal investeren in Centraal-Amerika, een regio geteisterd door armoede, economische crisis, natuurrampen, politieke instabiliteit, klimaatverandering, bendegeweld en zoveel meer. Ervan wegkijken, zal de mensenstroom aan zijn zuidgrens alleen maar doen toenemen.