Meer en meer bewijzen dat vanuit Vlaamse regering gevraagd werd om niet te communiceren over PFOS-vervuiling

Het verhaal begint bij de start van de werken aan de Oosterweelverbinding. Op dat moment - 2017 - blijkt dat de grond vervuild is met het giftige PFOS, afkomstig van de nabijgelegen 3M-fabriek. Oosterweelbouwheer Lantis én de Vlaamse regering vragen zich af hoe ze dat gaan aanpakken. Gaan ze daarover communiceren of niet? En hoe? 

We weten al een tijdje dat er beslist werd om niet te communiceren - een beslissing die veel kritiek oproept. De vraag die nog moet beantwoord worden: wie besliste om niet te communiceren? Daarover is al een hele tijd een spelletje over-en-weer aan de gang: was het Ben Weyts, die de voogdijminister voor Lantis is, of was het Joke Schauvliege, die bevoegd is voor Leefmilieu?

Uit een eerder via VRT NWS uitgelekte mail uit 2017 bleek al dat Lantis bij afvalstoffenmaatschappij OVAM erop had aangedrongen om te communiceren, en ondertussen bijkomende metingen in Zwijndrecht uit te voeren. Het hele politieke milieu kreeg die mail: zowel het Antwerpse stadsbestuur als verschillende leden van de Vlaamse regering, én een sliert kabinetsmedewerkers.

OVAM ging uiteindelijk niet op die vraag in. Volgens hen vroeg een minister om niet te communiceren. 

Het resultaat is dat het nog drie jaar zou duren - tot 2020 - voor de PFOS-vervuiling bekend raakte bij het grote publiek en dat er ook tot 2020 niet gemeten is in Zwijndrecht naar PFOS-waarden, ondanks de risico's voor de volksgezondheid.

Niemand van de vele mensen die op de hoogte waren, maakte de vervuiling bekend. Maar de vraag is tot op vandaag: welke minister vroeg om niet te communiceren? Joke Schauvliege was op dat moment de voogdijminister van OVAM, maar heeft altijd ontkend dat zij de opdracht heeft gegeven om niet te communiceren.

Een nieuw uitgelekte mail, ook uit september 2017, werpt een duidelijker licht op de zaak. Het gaat om een interne mail van een leidinggevende binnen OVAM. In het document, dat VRT NWS kon bemachtigen, staat dit te lezen: "Ik heb intussen van het kabinet de uitdrukkelijke opdracht gekregen dat we geen trekkersrol mogen opnemen in dit dossier naar communicatie en zelf geen onderzoek mogen uitvoeren ter controle van het woongebied."

Met andere woorden: OVAM mocht de PFOS-vervuiling zelf niet bekendmaken. En, minstens zo opmerkelijk, ze mocht ook geen metingen doen van PFOS-waarden in de grond van Zwijndrecht. OVAM wilde dat aanvankelijk nochtans allebei wél doen. Op 17 oktober stond zelfs al een eerste infosessie in Zwijndrecht gepland, maar die werd vier dagen daarvoor afgeblazen. 

Een jaar later - 2018 - volgde er nog een poging vanuit Lantis om de communicatie op gang te schieten, ditmaal via het kabinet van minister van Mobiliteit Ben Weyts. Lantis drong daarop aan in een opmerkelijke mail van de toenmalige communicatiedirecteur. Weer vroeg het bedrijf dat er zou gecommuniceerd worden.

Die mail dateert van 20 november 2018 en is gericht aan Luc Hellemans, op dat moment twee maanden in dienst als de nieuwe CEO, en Bart Van Camp, de kabinetschef van Vlaams mobiliteitsminister Ben Weyts (en sinds januari 2019 aan de slag als directeur Omgeving bij Lantis).

De toenmalige communicatiedirecteur wilde een snelle communicatie. "Het afgelopen jaar is het dossier tegen alle verwachtingen in binnenskamers gebleven, maar dit gaat naar mijn aanvoelen niet lang meer het geval blijven. Te veel partijen zijn ondertussen op de hoogte, arbeiders van Fluxys zijn op het terrein actief met zeer uitgebreid beschermingsmateriaal en dit is zichtbaar voor passanten en omwonenden."

In de mail wordt ook vermeld hoe een plaatselijke tomatenboer én een boswachter die Fluxysmannen in blauw pak met gelaatsmasker vroegen wat er aan de hand was. Ze antwoordden dat de grond besmet was met "fluors" - terwijl het in werkelijkheid om PFOS of perfluoroctaan sulfonzuur ging.

Er lagen op dat moment ook al drie scenario's klaar om te communiceren: het favoriete scenario (meteen pro-actief communiceren vanuit de Vlaamse regering), een georganiseerd lek (Knack was het geprefereerde medium) of een crisiscommunicatie. 

In dat laatste scenario zou gewoon worden gewacht tot het verhaal op de één of andere manier bekend raakte.  Dan zou ieder voor zich de schade moeten beperken. Die aanpak had geen voordelen, waarschuwden de experten. De situatie zou niet kunnen worden beheerst en de reputatieschade zou niet beperkt kunnen worden. Een uitblijvende communicatie zou onder meer leiden tot "regelrechte paniekreacties" bij de omwonenden. Maar toch werd verkozen te wachten.

Blijkt hieruit dat Ben Weyts de beslissing nam om niet te communiceren? Niet noodzakelijk. Het toont wel aan dat zijn kabinetschef mee in het hele besluitvormingsproces betrokken was. Ben Weyts heeft dat ook nooit ontkend: hij gaf altijd al aan dat hij op de hoogte was maar dat het niet zijn bevoegdheid was om te communiceren en dat OVAM bovendien oordeelde dat er geen gevaar voor de volksgezondheid was.

De mails en communicatiestrategie kwamen deze voormiddag ook aan bod in de Vlaamse onderzoekscommissie over PFOS. Bart Van Camp, voormalig kabinetschef van Weyts en huidig directeur omgeving van Lantis, bevestigt dat hij vanuit OVAM en het kabinet van Schauvliege de boodschap kreeg om voorzichtig te zijn met proactieve communicatie "omdat er geen direct humaan toxicologisch risico is en dat er meer data nodig zijn om te communiceren". Maar daarnaast zegt hij ook "dat je voelde dat er een zekere angst bestond bij een welbepaalde partij om daar dus niet verder over te communiceren."

Luc Hellemans, de algemeen directeur van bouwheer Lantis, zegt zelf ook te hebben aangedrongen op een proactieve en gezamenlijke communicatie, maar "als ik er achteraf op terugkijk, had ik volhardender kunnen zijn".  Hij zegt dat er mogelijk inschattingsfouten zijn gemaakt maar dat hij altijd integer heeft gehandeld en er van een doofpot of complot zeker geen sprake is.