Milo Rau bracht de euthanasie van Jurgens moeder in beeld: ‘Je kan het samen voorbereiden, maar sterven moet je alleen doen’

“Hier zitten we de kerstkalkoen te eten, midden in de zomer.” De foto op zijn telefoon doet Jurgen De Neve (56) nog altijd lachen. Zijn 85-jarige moeder zit er tussen de kerstversiering een stukje vlees te verorberen. “Ze had die gekocht voor kerst”, zegt De Neve. “Ik woon 800 kilometer van België. Mijn bezoek met Kerstmis viel door corona in het water. Dus stopte mijn moeder het kalkoengebraad in de diepvries. In de maand voor haar dood hebben we dat alsnog klaargemaakt.”

Het zet de toon voor het gesprek. De Neve praat open over de dood van zijn moeder, eind augustus. Steeds blijft zijn telefoon daarbij binnen handbereik, om een foto of een filmpje te tonen. Eigenlijk doet Milo Rau net hetzelfde in Grief & Beauty. Doorheen de voorstelling zitten beelden verweven van de laatste weken van Johanna, inclusief van de euthanasie. Dat gebeurt nooit luguber. Rau toont de beelden om de schoonheid in zulke momenten te zoeken – hij slaagt daar wonderwel in.

Hoe zijn Milo Rau en NTGent bij uw moeder uitgekomen?

“Wanneer mijn moeder in juli de eerste stappen in het euthanasieproces had gezet, belde een arts van de vereniging Recht op Waardig Sterven (RWS) – die stervensbegeleiding doet – met de vraag of er iemand van het NTGent mocht langskomen. Een van de twee scenaristen is in juli bij haar gekomen. In augustus is Milo Rau samen met de twee scenaristen en twee van de acteurs op bezoek gekomen. Samen hebben ze uren zitten praten.”

Wist u al langer dat ze euthanasie wilde?

“Al lang. Ergens in de jaren 70 was mijn grootvader op bezoek bij ons thuis. Hij is toen ziek geworden. Ze heeft toen gezien hoe een mens kan aftakelen. Dat wilde ze zelf niet. Ze wilde dan ook geen verjaardagen vieren, want dat betekende elke keer dat er een jaartje bij kwam.

“Toen ze mij vertelde over de euthanasie heb ik duidelijk gemaakt dat ik er niet bij kon zijn op het moment zelf. Ik zei altijd: ‘Ik kom alleen naar België als ik ‘tot de volgende keer’ kan zeggen.’”

Hoe was het dan voor u om die beelden tijdens de voorstelling te zien?

“Ik weet dat het maar beelden zijn. Maar ja, dat komt binnen, vooral de eerste keer. Ik heb de voorstelling intussen twee keer gezien. Ik was ook op de hoogte van wat ging komen natuurlijk. Maar het zijn mooie beelden, er is niets luguber aan.

“Of ik ermee akkoord ging dat de beelden gebruikt werden? Zeker. Ik weet ook hoe lang ze ermee bezig was. Ze stond hier al jaren voor. Mijn moeder was al jaren lid van Recht op Waardig Sterven bijvoorbeeld. Zelf ben ik daar ook lid van, in Frankrijk.”

Nochtans, de voorstelling is expliciet geen promotie voor euthanasie.

“Neen, zeker niet. Het is een prachtige voorstelling geworden. (stil) Het is volledig zoals mijn moeder het wilde. Ze zocht geen bekendheid. Haar bedoeling was dat de mentaliteit van de samenleving ten opzichte van het einde van het leven veranderde. Ze wilde meer openheid creëren over die zware beslissing die je uiteindelijk individueel moet maken. De samenleving mag het niet nog moeilijker maken voor zij die zo’n beslissing moeten nemen.”

Gebeurt dat dan?

“Mama zei altijd dat als ze dertig jaar geleden over euthanasie sprak, veel mensen haar verzekerden dat ze het zelf zouden doen later. Maar als ze diezelfde mensen nu vertelde dat haar besluit vaststond, reageerden ze verbaasd. ‘Dat ga je toch niet doen? Je ziet er nog altijd zo goed uit.’

“Ze zag er inderdaad nog goed uit, zeker op foto’s. Maar als je haar  naar het toilet zag strompelen, jongens toch. Mijn moeder was incontinent. Daardoor moest ze continu een luier aanhebben en kon ze nooit ver van het toilet blijven. Mijn moeder heeft nog geprobeerd hoor. Ze heeft een scootmobiel gekocht. Ze stond op haar zelfstandigheid. Maar die scootmobiel is uiteindelijk maar één keer gebruikt, voor een tochtje van twintig kilometer.”

Uw moeder noemde sterven ‘haar eenzaamste werk’. Wat bedoelt ze daarmee?

“Je kan het misschien wel voorbereiden samen, maar het sterven zelf moet je uiteindelijk alleen doen. En eenmaal je sterft, blijven de anderen achter. Eens het kaarsje uit is, is het uit. Het enige verschil is dat je een kaarsje weer kan aansteken.”

Gevraagd of hij er al in slaagt om momenten van schoonheid te vinden na de dood van zijn moeder, is De Neve stelling: “Natuurlijk.” Al voegt hij er aan toe dat het “niet al schoonheid is dat achterblijft”. Hij doelt op de praktische rompslomp die volgt, al wil hij daar niet al te diep op ingaan.

Liever haalt hij nog een foto boven. “Ik heb jarenlang vakantie en overuren opgespaard zodat ik op het moment dat het nodig was hier kon zijn. Toen ik bij mijn jaarlijks verlof naar hier kwam, zag ik dat het niet meer te houden was. Ik heb niets gezegd, ben naar huis gereden en heb op het werk geregeld dat ik de hele maand augustus vrij kon zijn.” Die laatste maand verwende hij haar. Elke ochtend ging hij naar de markt om verse maatjes. “Ze zei toen vaak dat ik een geschenk van God was, al vond ik niet dat ze dat moest zeggen. Ik deed dat gewoon. Daar ben ik nu heel gelukkig om.”

Grief & Beauty speelt vanavond in NTGent.  Daarna gaat de voorstelling op tournee in binnen- en buitenland, eind november is er een nieuwe speelreeks in Gent. Lees de recensie op www.demorgen.be