‘Hij werd als een aardappelzak van zijn celbed gesleept’: vandaag begint reconstructie van dood Jozef Chovanec

24 februari 2018. De Slovaakse zakenman Jozef Chovanec (38) wilde van Charleroi naar Bratislava vliegen. Maar de man zou niet thuiskomen. Hij stierf drie dagen na een arrestatie op de luchthaven en een reanimatie in het cellencomplex. In eerste instantie leek het dossier op niets uit te draaien maar dat was buiten Henrieta Chovancova, de weduwe, gerekend. Zij lekte in de zomer van 2020 beelden van het politieoptreden in de cel aan de pers, omdat er geen antwoorden kwamen op haar vele vragen.

Het parket vond het in 2018 namelijk niet nodig om een gerechtelijk onderzoek te starten. “Blijkbaar vond men de dood van iemand in een politiecel niet belangrijk genoeg”, zegt Ann Van de Steen, die samen met Lennert Dierickx en Leroy Lievens Chovancova vertegenwoordigt. Het was dus de weduwe zélf die door een klacht met burgerlijkepartijstelling de hele zaak aan het rollen bracht. Ze nam uiteindelijk Van de Steen in de arm en samen kregen ze inzage in het dossier. Daarin bleken ook beelden te zitten. “Toen we die zagen dachten we meteen: ‘Dit kan toch niet!’ We hebben daarna besloten om bijkomende onderzoeksdaden te vragen”, zegt de advocate. “Ondertussen had onze cliënte van de Belgische ambassade een bericht gekregen dat ze het dossier zouden afsluiten. Daar zijn we tegenin gegaan.”

Volgens Van de Steen zaten er in het dossier ook expertiseverslagen die niet klopten. “Daarom dienden we een verzoek in om dat opnieuw te laten doen, maar ook daar werd niet meteen gehoor aan gegeven.” De weduwe van Chovanec heeft daarom de ondertussen bekende beelden – met onder meer een Hitlergroetende agent – aan de media gegeven. Van de Steen: “Voor Henrieta kon het echt zo niet verder gaan. Het dossier ging een stille dood sterven. Na de heisa rond de beelden is het dossier dan wel in een stroomversnelling geraakt.”

De beelden zorgden niet enkel voor verontwaardiging in ons land, ook in Slovakije was er ongeloof. De Slovaakse staat is ondertussen burgerlijke partij.

‘Geen groot verlies’

Chovanec werd die avond van het vliegtuig gehaald na een incident dat begon omdat hij zijn instapkaart niet vond. Hij belandde in een cel op de luchthaven. Hij gedroeg zich uiterst vreemd en leek in de war te zijn. Hij verwondde zichzelf. Op de beelden is te zien hoe verschillende agenten Chovanec uiteindelijk overmeesterden en op hem zaten. Eén agent zat zelfs 16 minuten lang op hem, terwijl een andere agente ondertussen de Hitlergroet bracht en er op de achtergrond gelachen en gedanst werd. Toen later een mug-arts aankwam, bleek de man naar adem te happen. Men gaf hem nog een inspuiting maar het mocht niet baten. Chovanec werd afgevoerd naar een ziekenhuis in Charleroi, belandde in een coma en stierf drie dagen later.

Uit verklaringen achteraf bleek dat ook enkele hulpverleners zich laatdunkend over de man hadden uitgelaten. “We zullen hem een dosis geven, en als hij een hartaanval krijgt, is dat geen groot verlies”, zou iemand van het mug-team gezegd hebben.

Een dag nadat de beelden gelekt waren, kondigde de nummer twee van de federale politie, André Desenfants, aan dat hij een stap opzij zou zetten. Wel zei hij erbij dat hij geen fouten had gemaakt. “Maar ik weet nog altijd niet waarom ik niet op de hoogte was van wat er zich daar heeft afgespeeld”, aldus de topman. Later ging Desenfants toch weer aan de slag. Hij kreeg wel een tuchtstraf en verloor twee maanden 10 procent van zijn brutoloon, ongeveer 1.500 euro.

Niet enkel de politietop lag door heel de zaak onder vuur, ook Jan Jambon (N-VA) moest vorig jaar uitleg geven in het parlement. Jambon was op het moment van de feiten minister van Binnenlandse Zaken en beweerde dat er “nooit, met geen enkel woord” iets over de zaak aan hem werd gemeld. Later bleek dat de Slovaakse ambassade het overlijden van de man bij het kabinet van Jambon had aangekaart.

Er rezen ook vragen over wat Marc De Mesmaeker, sinds juni 2018 de topman van de federale politie, van de affaire afwist. Maar de toplui bleven allemaal ongeschonden. Dat schoot in het verkeerde keelgat bij de weduwe. Van de Steen: “De Mesmaeker heeft ooit gebeld naar mij om excuses over te maken. Maar ondertussen circuleerde ook de uitspraak van Ignacio de la Serna, de procureur-generaal in Bergen, dat ‘we alles in de context moesten zien’. Mijn cliënte pikte dat niet. Het kon voor haar ook niet dat agenten en hulpverleners gewoon mochten doorwerken na de dood van haar man.”

De waarheid

Vandaag en morgen vindt een reconstructie plaats, die meer duidelijkheid moet brengen over wat er juist gebeurd is. Het laten doorgaan van deze procedure lukte niet zomaar. De toenmalige onderzoeksrechter weigerde in 2019 namelijk een reconstructie. De kamer van inbeschuldigingstelling vond het later wél nodig om een wedersamenstelling te houden. Ze zou eerst in februari van dit jaar plaatsvinden. “Maar door corona ging dat niet”, zegt procureur-generaal De la Serna. “Te veel personen waren toen nog niet gevaccineerd.” Van de Steen heeft daar begrip voor. “Er zullen dan ook zo’n 150 mensen samenkomen op de luchthaven. Maar ook nu wou men de afgesproken datum, namelijk eind september, verplaatsen. Toen heb ik mij behoorlijk kwaad gemaakt.”

De la Serna: “De kamer van inbeschuldigingstelling vroeg een brede reconstructie, niet alleen van de feiten in de cel maar ook van feiten daarvoor, daarom zijn er twee dagen nodig.” De weduwe zal aanwezig zijn. Ook de staat Slovakije zal vertegenwoordigd zijn: ze heeft twee experts aangeduid.

Een dikke week voor de reconstructie dook er plots een bericht van RTL Info op, waarin stond dat Chovanec overleden zou zijn als gevolg van de verwondingen die hij zichzelf toebracht door met zijn hoofd tegen een celdeur te slaan en niet als gevolg van het gedrag van agenten of hulpverleners. RTL Info beweerde dat die expertise door de burgerlijke partijen zou zijn gevraagd. Die berichten werden meteen de kop ingedrukt door Van de Steen én De La Serna. Het ‘nieuws’ van RTL Info zou enkel een weergave van de experts van het Openbaar Ministerie zijn, en niet van de experts van de burgerlijke partijen. Van de Steen liet eerder al aan media weten dat het lek geen toeval kon zijn. “Ik heb de indruk dat men koste wat kost de reputatie van de politiemensen probeert te beschermen”, zegt ze.

De bedoeling van de wedersamenstelling nu is alvast om de elementen in het dossier te toetsen aan wat er is gebeurd. “Iemand verklaart ‘ik heb dit gedaan’, maar op de bewakingscamera zien we wat anders. We confronteren de verschillende elementen met elkaar om de waarheid te vinden”, zegt De la Serna.

Die waarheid is van groot belang voor de weduwe van Chovanec. Bovendien wil ze dat iedereen die betrokken was geconfronteerd wordt met zijn gedrag. Van de Steen: “Chovanec heeft bijna tien uur in vreselijke omstandigheden in een cel doorgebracht. Voor de mensen die toen aanwezig waren is zo’n wedersamenstelling een confrontatie met wat ze gedaan en gezegd hebben.” Het draait volgens Van de Steen ook om respect: “Wie goed oplet ziet op de beelden hoe Chovanec zelfs op een bepaald moment vanuit zijn celbed als een aardappelzak naar de grond wordt gesleept om hem naar de spoed te brengen.”

Niet enkel wat er in de cel gebeurde is belangrijk voor Van de Steen. “Ook op het tarmac werd Chovanec al bruut weggesleept. Men heeft hem op een respectloze manier behandeld.”

De reconstructie is volgens Van de Steen niet het eindpunt van het onderzoek. “Daarna volgt namelijk nog het rapport van de deskundigen over de doodsoorzaak. Ook een ander aspect moet nog aan bod komen: de vraag of er iemand in verdenking wordt gesteld. Op dit ogenblik is het nog steeds een onderzoek tegen onbekenden. De reconstructie is een belangrijke stap, maar zeker niet het eindpunt in het dossier.”