Jan Jambons spierballengerol kan niet verhullen hoe groot de uitdagingen voor Vlaanderen zijn

“Als u mij een half jaar geleden de huidige stand van het Vlaamse land had aangeboden, ik had er meteen voor getekend.” Jan Jambon strooide in zijn Septemberverklaring kwistig met superlatieven. Er is na de coronacrisis geen uitdaging die Vlaanderen niet aankan, zo leek het wel. De export piekt, de jobs groeien aan de bomen, in onderzoek en innovatie is Vlaanderen wereldtop. “Het gaat goed met Vlaanderen. Echt goed.”

De spierballenretoriek van Jambon stond strak van het optimisme. Maar die façade kon niet verstoppen dat de minister-president belangrijke uitdagingen angstvallig ontweek. De kinderarmoede is nog altijd hoog en toch bespaart de regering op de kinderbijslag, een van de effectiefste armoedemaatregelen. Gaat het dan werkelijk zo goed met Vlaanderen?

Jambon trok zich op aan de wervelende economische vooruitzichten. Dit jaar groeit de economie met een fabelachtige 5,7 procent, volgend jaar nog eens met 2,8 procent. Maar die cijfers zijn eigenlijk gewoon het herstel na de economische duikvlucht door de pandemie. Het is geen duurzame groei van een economie in een jarenlange hausse.

Zo voluntaristisch de minister-president de troeven van Vlaanderen in de verf zette, zo zuinig was hij met details als het slechte nieuws opgedist moest worden. “Het welzijn van de Vlaming is onze prioriteit nummer één”, klonk het, waarna Jambon weigerde uit te wijden waar de besparing van 100 miljoen euro op het departement Welzijn gehaald zal worden – terwijl veel hulpbehoevenden nog steeds op ellenlange wachtlijsten staan. Ook de even grote besparing op onderwijs bleef in nevelen gehuld. 

In totaal wil de regering het begrotingstekort van 1,8 miljard euro halveren tegen 2024, om drie jaar later helemaal in evenwicht te zijn. Maar waar die eerste 900 miljoen precies vandaan moeten komen, bleek ook na een persconferentie over het centenboekje hoogst onduidelijk. Het gaf de indruk van een regering die zich vooral als gulle gever in de markt wil zetten, met onder meer de verlaagde belasting op de aankoop van een eerste woning.

Ook over het klimaat, een van de twee absolute prioriteiten volgens Jambon, werd ambitieuze taal gesproken. Met hoogtechnologische oplossingen made in Flanders zullen we de rest van de wereld helpen minder uit te stoten. Vlaanderen moet voortrekker worden in het tegenhouden van klimaatverandering.

Hoe? Innovatie. En een beloofde maar nog te bedenken oplossing voor de stikstofuitstoot in Vlaanderen. Die moet er nog voor het einde van het jaar zijn, al lijkt dat erg krap gezien de ongetwijfeld felle tegenstand die mag verwacht worden van de Boerenbond-achterban bij CD&V. Concrete, tastbare maatregelen had Jambon niet in petto, behalve investeringen in fietspaden om meer mensen aan het trappen te krijgen. Klimaatverandering blijft in Vlaanderen vooral een verhaal van technologische oplossingen in plaats van adaptatie.

Opmerkelijk was de veeg uit de pan die Jambon veil had voor industriebedrijf 3M, verantwoordelijk voor de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht. “Gedaan met praktijken die leiden tot PFOS en andere smurrie in onze rivieren en in onze grond.” Hoe? Geen antwoord. Over het jarenlange stilzwijgen van de Vlaamse regering over de PFOS-vervuiling: geen woord. Jambon zag vooral een probleem van “verkokering in de administratie. Daardoor blijft informatie hangen.” Zo werd de politieke verantwoordelijkheid van veel huidige ministers en N-VA-kopstukken afgeschoven op het onzichtbare ambtenarenapparaat.

De topprioriteit voor de komende jaren, zo zei Jambon, is de arbeidsmarkt. Bedrijven smeken om arbeidskrachten, en de werkzaamheidsgraad zit allesbehalve aan zijn plafond. Daar liggen kansen, die ook de begroting kunnen stutten. Wie werkt, draagt bij door te consumeren en belastingen te betalen. En wie werkt, kost ook geen geld in de vorm van uitkeringen of ondersteunende maatregelen.

Jambon kondigde twee maatregelen aan die moeten helpen om mensen aan het werk te krijgen en te houden: de jobbonus voor de laagste inkomens – een maatregel die op een zuinig applausje van Open Vld kon rekenen – en het afbouwen van de doelgroepenkorting voor oudere werknemers.

Maar de Vlaamse minister-president moest toegeven dat belangrijkste manieren om mensen aan het werk te krijgen, niet in handen van zijn regering liggen maar federale materie zijn. Het was de enige communautaire angel in een voorts erg Vlaamse speech. Jambon pleitte ervoor om het federale beleid op dit punt te splitsen, zelfs zonder staatshervorming. Vlaanderen heeft immers andere maatregelen nodig dan Wallonië.

Er was daarnaast ruimte voor een uitgestoken hand naar het zuidelijke landsdeel. Jambon stelde voor om financieel te helpen bij de wederopbouw na de overstromingen van afgelopen zomer. Dat kan via een lening of via een borgstelling, waarbij Vlaanderen zich garant stelt zodat Wallonië aan betere kredietvoorwaarden kan lenen. Voor Vlaanderen kost dat eigenlijk niets. Het is afwachten of Wallonië die solidariteit voldoende vindt.