‘Dit systeem is in elkaar gestoken om niet te werken’: mystery calls zijn een maat voor niets

Sinds 2018 kan de arbeidsinspectie mystery calls – valse sollicitaties – inzetten om na te gaan of een werkgever discrimineert bij het aantrekken van nieuw personeel. Controleurs doen zich dan voor als kandidaten voor een job. Maar van deze mogelijkheid maken ze amper gebruik.

In 2020 werden 40 dossiers opgestart, zo blijkt uit cijfers die Kamerlid Maria Vindevoghel (PVDA) opvroeg bij minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS). Van die 40 dossiers werden er uiteindelijk maar 5 weerhouden. En in geen van die 5 gevallen werden er effectief mystery calls uitgevoerd. Totaal in 2020: 0 controles.

Coronacrisis

Minister Dermagne roept de coronacrisis in als gedeeltelijke verklaring. Door de pandemie en de lockdowns waren heel wat bedrijven gesloten en gebeurden er veel minder aanwervingen. Praktijktests uitvoeren was daardoor “inopportuun”.

Maar de problemen met de mystery calls zijn veel fundamenteler. Ook voor de coronacrisis werden de tests zo goed als niet gebruikt. Tussen april 2018, toen de wet in voege trad, en 2020 gebeurden er volgens Dermagne “minder dan tien mystery calls”. Onderzoek wijst nochtans uit dat discriminatie op vlak van bijvoorbeeld ras, leeftijd, geslacht of seksuele geaardheid een wezenlijk probleem is. Voor de duidelijkheid: het is ook illegaal.

Bij Gelijkekansencentrum Unia werden vorig jaar 603 dossiers geopend naar discriminatie op het werk. In een kwart van de gevallen ging het om discriminatie bij aanwervingen. Het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, dat bevoegd is voor gendergerelateerde klachten, kreeg in 2020 78 meldingen van “discriminatie tijdens de selectie”.

Dat de mystery calls tandeloos blijven, verklaren experts al geruime tijd door de gebrekkige wetgeving. De wet op de mystery calls werd na veel politiek gekrakeel door de regering-Michel doorgevoerd – met flinke tegenzin van toenmalige regeringspartijen N-VA en Open Vld, die de toorn van de werkgevers vreesden. Uiteindelijk kwam de wet er met zo veel restricties dat het in praktijk nagenoeg onmogelijk zou worden met mystery calls discriminatie op te sporen. “Het systeem is in elkaar gestoken om niet te werken”, klinkt het ook op het kabinet-Dermagne.

Bijvoorbeeld: voor er praktijktests kunnen gebeuren, moesten de vermoedens van discriminatie ondersteund worden door gegevens uit ‘datamining’. Daarvoor ontbraken weliswaar de juiste databanken. Er mocht ook geen andere manier zijn om de discriminatie te kunnen nagaan. En aanvankelijk werd zelfs gevreesd dat de arbeidsinspecteurs zelf strafbare feiten zouden plegen – zoals valsheid in geschrifte – door zich als iemand anders voor te doen.

Wet aanpassen

In het regeerakkoord beloofde de huidige federale regering de wet aan te passen, zodat praktijktests beter ingezet kunnen worden. Dermagne wil er ook voor zorgen dat mystery calls voor elke vorm van discriminatie gebruikt kunnen worden. Tot nu toe mocht dat enkel voor discriminatie op basis van ras of gender. Ook dat werd door experts al langer gezien als een manier om de praktijktests uit te hollen. Dermagne wil de aanpassingen klaar hebben tegen het begin van het nieuwe jaar.

Maar PVDA-Kamerlid Vindevoghel blijft op haar honger zitten. De aangekondigde versoepelingen blijven uit en zijn onvoldoende, klinkt het. “Na een jaar zien we dat de regering altijd klaar staat met mooie woorden, maar dat ze de strijd voor gelijkheid en tegen discriminatie op de arbeidsmarkt compleet verwaarloost. De Vivaldi-regering blijft drempels hanteren voor die praktijktests. Dat is schuldig verzuim in de strijd tegen racisme en discriminatie.”