150 jaar Stijn Streuvels: schrijver, fotograaf, speelvogel

Stijn Streuvels, schrijver van klassiekers als “De vlaschaard”, “Leven en dood in de ast” of “De teleurgang van de Waterhoek” was een dubbeltalent: hij maakte zijn leven lang foto’s. Een ruime selectie vaak verrassende beelden is nu te zien in de expo "Oogen die kijken" in het Letterenhuis in Antwerpen. 

Streuvels had als levensspreuk: “Nulla dies sine linea”, geen dag zonder een regel te schrijven, maar dat gold tegelijk voor zijn grote hobby, de fotografie. 

"Het is een heel omvangrijk foto-archief," zegt Jeroen Cornilly, archivaris in het Letterenhuis, "ik denk dat we ongeveer 4.000 beelden van Stijn Streuvels kennen. 900 glasplaten, 120 kleinbeeldfilmpjes, een reeks grootbeeldnegatieven en natuurlijk heel veel afdrukken. Alle negatieven zijn intussen gedigitaliseerd." 

In het begin van de 20e eeuw - Stijn Streuvels leefde van 1871 tot 1969 - was fotografie nog een relatief nieuw medium. Een van zijn camera's ligt in een kijkkast in het Letterenhuis, mét zijn eigen handgeschreven instructies erbij: "De film spannen in het toestel met lichtelijk de kleine knop D te draaien in de richting van den pijl".

Wat fotografeerde Stijn Streuvels zoal? Arne De Winde, curator van de expo: "Wat hem drijft is de drang om dingen vast te leggen, ze niet te verliezen, om te documenteren, te capteren. Vandaar de hoeveelheid beelden. Heel vaak zijn het geen uitzonderlijke, maar net banale beelden uit het dagelijkse leven: het spel met de kat aan het raam, met de hond, de poppen van de kinderen. Dat maakt zijn fotografie ook hedendaags, want hij legt dingen vast die universeel zijn, die ons allemaal fascineren in onze nabije omgeving.

Stijn Streuvels kiekt zijn eigen familie, wat ontwapenende snapshots oplevert. Een leuke reeks toont twee van zijn dochters, schijnbaar onschuldig in de sneeuw op het gangpad in de tuin van zijn beroemde huis het Lijsternest in Ingooigem. Even later zien we een heus sneeuwballengevecht. Curator Lieven Van Speybroeck: "De eerste foto's maakt hij uit het raam, later staat hij erbij en doet hij wellicht mee." 

De landelijke omgeving in het zuiden van West-Vlaanderen biedt natuurlijk veel stof, niet enkel voor zijn boeken, maar ook voor zijn foto's. Arne De Winde: "Hij documenteert het landleven en is gefascineerd door bepaalde types, beroepen, figuren, karakterkoppen. Tegelijk overstijgt hij het cliché, want naast de statige portretten is hij ook geïnteresseerd in wat er voor en na de pose gebeurt, de spontane ongein, het plezier en het vertier na het werk." 

Wat natuurlijk de vraag oproept of en in welke mate er een verband is tussen de foto's en de plattelandsromans van Stijn Streuvels. Jeroen Cornilly: "Er is een relatie, al is die soms moeilijk te achterhalen, want bij veel beelden weten we niet van wanneer ze dateren. Maar als je "De vlaschaard" leest en je legt de foto's ernaast die hij rond 1900-1905 heeft genomen, dan voel je de sfeer van die foto’s in het werk en omgekeerd. Ik kan me inbeelden dat hij aan zijn schrijftafel zat met die foto’s bij de hand." 

Voor processies en toneelvertoningen zoals passiespelen had Stijn Streuvels een grote fascinatie. Arne De Winde: "Voor de spelende mens, de mens die zich verkleedt en bijvoorbeeld Maria speelt. Maar ook voor de frivoliteiten die achter de haag gebeurden, "het spelemeien in de hooiopper voor en na de processie. We hebben een wat beladen beeld van Streuvels, stoffig en raadselachtig, maar hij speelde met zijn camera en gebruikte die om te experimenteren."

Lieven Van Speybroeck voegt eraan toe dat sommige beelden verre van perfect zijn, maar niettemin interessant, zoals een reeks foto's van polonaisedansende mensen in een veld. "Elke foto is wazig, iedereen leek een beetje beschonken, ook de fotograaf zelf." 

Opvallend ook hoe vaak er ramen en deuren te zien zijn, stipt Van Speybroeck aan, Streuvels fotografeerde van binnen naar buiten of omgekeerd. Een motief dat terugkeert in de tentoonstelling zelf, waar de bezoeker via doorkijkjes zelf verbanden tussen foto's kan ontdekken.

De wereld was groter dan Ingooigem; Stijn Streuvels was ook een reiziger. En zo komt de geschiedenis zijn "tijdloze" foto's binnen. Op een foto uit '34 in het Zwarte Woud bijvoorbeeld poseert een man die de Hitlergroet brengt. In 1935 maakte Stijn Streuvels een trip van bijna een maand naar Palestina, het Heilig Land. Hij hield een dagboek bij en fotografeerde volop; hij monteerde de beelden zelfs tot een soort film voor het thuisfront. "Het was een ingrijpende gebeurtenis. Je ziet hem worstelen met die andere wereld, hij probeert die als een antropoloog te vatten, maar valt ook soms terug in stereotiepen." 

De tentoonstelling eindigt met beelden van Streuvels zelf, door vrienden genomen of met de zelfontspanner. "We leren hem op een andere manier kennen," besluit Jeroen Cornilly. "Ik vind de nadruk op het speelse en frivole heel mooi. In de foto's komt hij naar voren als een liefhebbende vader, wat ook blijkt uit de brieven aan zijn kinderen en wat hij over hen schrijft." 

Voor de 150e geboortedag van Stijn Streuvels verschijnen ook enkele nieuwe boeken:

"Stijn Streuvels. Fotografisch werk" met een selectie foto's en teksten van onder meer Stephan Vanfleteren. Uitgegeven bij Hannibal.

"Ingooigem. Herinneringen uit het Lijsternest" van Stijn Streuvels. In de prestigieuze reeks "Privédomein" van De Arbeiderspers.