Hier gaat de christendemocratie stilletjes ten onder: geen goed nieuws voor naar adem snakkende CD&V

Volgens de overlevering was het wijlen Jean-Luc Dehaene zelf die op het deprimerend gestemde CVP-partijbureau van maandagochtend 14 juni 1999 Luc Van den Brande uit zijn illusie bevrijdde. Neen, de CVP (nu CD&V) zou het land niet meer gaan regeren. Daags tevoren hadden de Vlaamse christendemocraten een stevige klap gekregen in de door de dioxinecrisis getekende ‘moeder van alle verkiezingen’. Met 22 procent haalde de CVP het slechtste resultaat, toen, uit de naoorlogse geschiedenis van de partij.

De laatste verkiezingen van de twintigste eeuw markeerden een historisch moment, voor de christendemocratie én voor België. Voor het eerst was de CVP niet langer de grootste partij van het land. De partij stopte niet met vallen. Vandaag zijn de christendemocraten goed voor amper 10 tot 15 procent van het kiespubliek. Enkel in gedrag herinnert CD&V soms nog aan de grote volkspartij van weleer, zoals het madeleinekoekje bij Marcel Proust herinnert aan de temps perdu, de voorgoed vervlogen tijd.

In Duitsland duikt de christendemocratische ‘Union’ van CDU en CSU nu onder dezelfde kritische drempel: slechtste resultaat sinds de oorlog, niet langer de grootste partij. De instorting van de CDU is niet alleen voor Duitsland een symbolisch moment. Met Angela Merkel verdwijnt de laatste belangrijke christendemocratische regeringsleider uit de Europese Raad. Met wat goede wil zou je de Oostenrijkse kanselier Sebastian Kurz (eigenlijk meer N-VA dan CD&V, naar Vlaamse normen) en de Griekse premier Kyriakos Mitsotakis nog christendemocraat kunnen noemen, maar de status van Merkel hebben zij niet.

Stemmen ‘uit gewoonte’

Met analyses van de soms spectaculaire neergang van socialistische middenpartijen in Europa, van Frankrijk tot Nederland, zijn al riemen papier bedrukt. Maar de stille ondergang van de Europese christendemocratie is van een grotere orde. Nog altijd is de EVP de grootste politieke familie in het Europees Parlement, maar dat is veeleer het gevolg van politieke deal­smederij dan van christendemocratische overtuiging. Lange tijd was ­Merkel de reuzen­eik waarachter de kaalkap in de Europese christen­democratie verborgen bleef. Die tijd is nu voorbij.

Dat is ook voor de al langer wegkwijnende CD&V in Vlaanderen geen goed nieuws. De Europese EVP-macht liet ook de Vlaamse christendemocraten boven hun gewicht boksen. Herman Van Rompuy hield er het EU-presidentschap aan over. Ook dat is nu verleden tijd.

En de situatie oogt al zo somber. CD&V heeft een lage aantrekkingskracht bij een breed kiespubliek. Van geen enkel belangrijk politiek thema is de partij de eigenaar. Dat uit zich ook in het profiel van de overgebleven kiezer: een derde is 65+, twee derde 50+ (een probleem dat zich overigens, enigszins onderbelicht, ook bij N-VA stelt). Kiezers geven in onderzoek aan op CD&V te stemmen ‘uit gewoonte’. Het risico bestaat dan ook dat de partij samen met haar kiezers stilletjes uitsterft.

De nieuwe voorzitter, Joachim Coens, is er nog niet in geslaagd het tij te keren. Coens startte zijn mandaat met een interessant profiel: als ethische conservatief en oud-havenbaas in Zeebrugge leek hij de geknipte man om de partij weer in het centrum-rechtse vaarwater van de Vlaamse grondstroom te loodsen. Daar komt vooralsnog weinig van terecht. Coens’ Kerstmanifest woei weg in de wind, schuchtere pogingen om de partijlijn wat te verbreden en te verdiepen blijven grotendeels onopgemerkt.

Wat de partijleiding nog het meeste zorgen moet baren, is haar gebrek aan impact. Zo schijnt voorzitter Coens zijn partij een wat groener imago te willen geven. Net zoals Merkel met enige bijval deed, in een hedendaagse update van het christendemocratische rentmeesterschap, zeg maar. Toen het PFOS-schandaal losbarstte, stelde Coens zelfs voor om de werken aan de Oosterweel-verbinding stil te leggen tot er meer klaarheid komt over de gezondheidsrisico’s. Een behoorlijk pittig idee... dat na één dag alweer verticaal geklasseerd werd. Intussen moet de fractie in het Vlaams Parlement alle zeilen bijzetten om te vermijden dat oud-minister Joke Schauvliege de zwartepiet pakt in dit milieuschandaal.

Het pad van Merkel volgen is nochtans wel degelijk een beloftevolle koers. De paradox van de Duitse stembusuitslag is dat de CDU niet zwaar de boot inging door Merkel, maar juist door de afwezigheid van Merkel. Een grote groep centrumkiezers ging op zoek naar het meest merkeliaanse alternatief. Dat vonden ze links van het centrum, bij de SPD.

Kansen grijpen

De ‘magie’ van Merkel laat zich vrij eenvoudig samenvatten: geen zotternijen, wel stabiliteit en voorspelbaarheid. Geen toegeving aan links-liberale ethische nieuwlichterij, maar ook geen toegeving aan rechts-populistische angstzaaierij. En intussen partij en samenleving geleidelijk aan voorbereiden op nieuwe uitdagingen, zoals de strijd tegen klimaatopwarming of de realiteit van (gecontroleerde) migratie. Je moet geen helderziende zijn om te weten dat zo’n ‘braaf-rechtse’ koers ook in Vlaanderen nog altijd een pak kiezers zou kunnen charmeren.

Er liggen zelfs kansen. Weliswaar heeft CD&V met N-VA een concurrent van formaat die exact hetzelfde kiespubliek beoogt. Maar kijk, zelfs de zo geoliede N-VA-machine gaat aan het sputteren. Op identitair vlak koos de partij een luidruchtig, rechts baanvak. Daarmee kuste ze concurrent VB weer wakker en schrikt ze tegelijk meer gematigde kiezers af. De Wever zal het tot op zijn politiek sterfbed blijven ontkennen, maar die strategie zit fout. De CSU maakte overigens exact dezelfde fout bij de opkomst van de radicaal-rechtse AfD. Daarbij komt nog dat ook N-VA ten prooi valt aan ideologische wispelturigheid – of weet iemand nog wat nu precies het energiestandpunt van de partij is, behalve dat kernenergie top is?

Kansen moet je wel grijpen. En dan wordt er toch weer naar de partijvoorzitter gekeken. In Knack susten anonieme partijtoppers vorige week dat je van Coens niet mag verwachten dat hij in zijn eentje de neergang afstopt. Dat is eerbaar. Maar om de kentering in te zetten, zal wel inhoud en persoonlijkheid nodig zijn. Het is niet verboden om vast te stellen dat de CD&V-partijtop daar nog werk heeft.