Energietekorten en vijf andere valkuilen voor de wereldeconomie
Nu de pandemie lijkt weg te ebben, moet de schade aan de wereldeconomie weer worden hersteld. Maar op die weg liggen allerlei gevaarlijke valkuilen. Dit zijn de zes om het meest voor op te passen.
Schuldopeenhoping
De totale schuld in de wereld – overheid, bedrijven en particulieren – benadert de 300 biljoen dollar (300 duizend miljard), drieënhalve keer het bbp van de wereld. Het gevaar neemt toe dat deze zeepbel een keer knapt. Veel van deze schuld is alleen maar houdbaar dankzij de extreem lage rente, die mogelijk is door de opkoopprogramma’s van de centrale banken. Die kunnen zich ook niet permitteren dat de rente weer zal stijgen, ook als de inflatie aanwakkert zoals nu het geval is: ruim 5 procent in de VS; 4 procent in Duitsland en 3,4 procent voor de hele EU. Bij een rentestijging zouden vele landen bankroet gaan en zou ook onmiddellijk een nieuwe eurocrisis uitbreken.
Hierdoor ontstaat een piramidespel, waar schulden alleen houdbaar zijn door nog meer schulden te maken die vervolgens door centrale banken worden opgekocht. Vestzak-broekzakwerk van de overheden. De Fed, het stelsel van centrale banken van de VS, heeft aangekondigd de opkoopprogramma’s te verminderen (‘tapering’), maar dat leidde tot stijgingen van de rendementen op obligaties.
China
In China waait een nieuwe wind. De autocratische regering is bezig de excessen in het ‘kapitalistische systeem’, zoals ongelijkheid, speculatie en zelfverrijking aan te pakken. Dat China nu meer miljardairs telt dan de VS zint de regering in Peking niet, ook uit vrees voor toenemend ongenoegen onder het volk. Bij diverse grote private concerns is al ingegrepen.
En nu ook nog een van de allergrootste projectontwikkelaars ten onder dreigt te gaan door wanbeleid, zal dat de Chinese staat alleen maar meer motiveren de economie verder te reguleren. In zijn val kan Evergrande veel toeleveranciers en financiële instellingen meeslepen, hetgeen een systeemrisico inhoudt voor China en mogelijk ook de rest van de wereld. Als China weer meer communistisch wordt en ondernemingsvrijheden inperkt, kan dat de hoge groei verminderen. En de hoge groei van China is sinds het begin van deze eeuw de motor van de wereldeconomie.
Kristina Hooper van vermogensbeheerder Invesco zegt dat economen zich niet te veel zorgen moeten maken over het totale schuldenquotum van China. “Dat is weliswaar opgelopen van 139 procent van het bbp in 2008 tot 290 procent nu, maar dat zit onder dat van de VS (296 procent), het VK (304 procent), Frankrijk (374 procent) en Japan (420 procent). Enige relativering is dus op zijn plaats.”
Politieke instabiliteit
Na de brexit en de nederlaag van Trump bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen vorig jaar leek het populisme op de terugweg. Maar de politiek is niet veel stabieler geworden. De nieuwe president Joe Biden heeft veel van zijn krediet verspeeld met de aftocht uit Afghanistan. Daarnaast dreigen de Republikeinen zijn geplande en hoogst noodzakelijke investeringen in de infrastructuur onmogelijk te maken door de president geen toestemming te geven het schuldenplafond te vergroten.
Minister Janet Yellen heeft al gewaarschuwd voor een mogelijke shutdown aan het einde van het jaar, waarbij de overheid de salarissen van de ambtenaren niet eens meer kan betalen. Ook in Europa is veel politieke onzekerheid. Zowel in Nederland als in Duitsland – de grootste economie van het continent – is het ingewikkeld coalitieregeringen te vormen. In Groot-Brittannië is door de tekorten bij de benzinepompen en supermarkten het brexitdebat weer opgelaaid.
Energietekorten
De overgang naar duurzame energie zal geen gemakkelijke zijn. Op die weg liggen vele hobbels, zoals stijgende prijzen en tijdelijke energietekorten. En dat verstoort de wereldeconomie, zoals iedereen al weet sinds de vorige energiecrises.
China maakte vorige week bekend geen kolencentrales meer te zullen bouwen in andere landen. In Nederland is al een groot gasveld gesloten. Nadat eerder bedrijven tijdelijk moesten sluiten vanwege de pandemie en chiptekorten, dreigen bedrijven nu niet meer te kunnen opereren door gebrek aan brandstoffen of elektriciteit. Dit zal de komende jaren kunnen voortduren. Olieconcerns als Shell en Exxon worden huiveriger om nog grote bedragen in de winning van gas en olie te investeren. Op lange termijn zijn de nieuw ontdekte of ontwikkelde velden waardeloos. Op korte termijn staan ze onder druk van grote aandeelhouders die dreigen hun belangen in exploitanten van fossiele brandstoffen af te stoten.
Logistieke fricties
De logistieke problemen die door de coronapandemie zijn veroorzaakt, duren maar voort. Reders, truckers en vliegtuigmaatschappijen kampen nog altijd met de gevolgen van de lockdowns. Als het ene knelpunt is verdwenen, duikt er weer een volgende op in het netwerk van lucht- en zeevaart, en wegvervoer. Deze week waarschuwde de International Chamber of Shipping (ICS) in een brief aan de VN voor een totale ineenstorting van het vervoerssysteem. De brief werd ook getekend door de luchtvaartorganisatie Iata en de wegtransportorganisatie IRU.
Aan veel grondstoffen en agrarische producten zijn wereldwijd grote tekorten ontstaan met prijsstijgingen als gevolg. Na kunststof, karton, staal, chips, textiel, koffie en hout is er nu ook tekort aan verf.
Personeelstekorten
De vergrijzing in de wereld is een van de acute problemen. Hierdoor ontstaan op talrijke plekken tekorten aan personeel. In de westerse landen is dat op dit moment het meest zichtbaar. Er zijn vooral grote tekorten aan vakmensen in de bouw en de installatie. Maar ook in de zorg en het onderwijs kunnen vacatures niet worden vervuld. Hierdoor kunnen bedrijven en organisaties hun plannen niet uitvoeren, of moeten ze zelfs activiteiten stilleggen.