‘Uitgeblust? Greta Thunberg heeft haar doel nu pas écht gevonden’

Achttien is ze nu, bijna negentien. Nog altijd klein van gestalte maar officieel ‘volwassen’. Ze heeft een eigen appartement in Stockholm, denkt aan een universitaire studie volgend jaar, geniet van haar vrije tijd met vrienden – “voor het eerst heb ik die” – maar ze is en blijft volgens haar eigen woorden “een nerd”. In een interview in The Guardian, vorige week, ging dat zo: “Ik heb geen behoefte aan feesten, alcohol of andere zaken waarmee leeftijdsgenoten zich graag bezighouden. Ik luister naar muziek en podcasts, ik borduur, wandel met mijn honden en maak graag puzzels.”

In de drie jaar tijd tussen haar eerste eenzame schoolstaking in augustus 2018 en nu is het kleine meisje met de vlechtjes uitgegroeid tot een wereldwijd icoon op het vlak van klimaatactivisme. Deze week trok ze nog fel van leer tegen de wereldleiders op een jongerenklimaattop in Milaan. Dat er geen planeet B is, zei ze. Dat we na “dertig jaar blablabla” geen stap verder zijn gekomen. Ze beschuldigde de wereldleiders ervan “de hoop van jongeren te verdrinken in hun loze beloftes”.

De jongeren waren uitgenodigd door de VN, Italië en het Britse voorzitterschap van COP26, de klimaatconferentie van de Verenigde Naties die van 1 tot 12 november plaatsvindt in Glasgow, om gezamenlijk een verklaring op te stellen. Volgens Thunberg heeft die verklaring eigenlijk weinig zin want “de wereldleiders luisteren toch niet”.

Met haar woede en deprimerende uitspraken – “we zijn gedoemd als we niet handelen” – heeft ze de wereld wakker geschud én tegen zich in het harnas gejaagd. Tegelijk blijft ze hoopvol. Dat ze dingen kunnen veranderen, bepleitte ze deze week: “Hoop is geen blabla, hoop is de waarheid zeggen, hoop is handelen, hoop komt altijd van mensen.”

Met de wereldwijde natuurrampen van de voorbije zomer in het achterhoofd en COP26 in het vooruitzicht, staat Greta Thunberg weer volop in de schijnwerpers. Zonder vlechtjes deze keer.

Deze zomer liet ze zich al opmerken met een vlammend betoog in The New York Times: ‘Wij zijn degenen die de rotzooi zullen moeten opruimen die jullie volwassenen hebben gemaakt.’

Vorig weekend gaf ze een speech in Berlijn voor zo’n twintigduizend mensen, twee dagen voor de verkiezingen. De betoging was op poten gezet door de actiegroep Fridays for Future, de beweging die Thunberg in 2018 opzette en tot een groepering met wereldwijde vertakkingen uitgroeide. Dat haar vechtlust allerminst is uitgeblust na anderhalf jaar stilte door corona, is duidelijk.

Vraag is wel of ze de strijd tegen de klimaatcrisis nieuw leven kan inblazen zoals ze dat vóór corona deed. Is het Greta-effect nog altijd even sterk?

“Ik heb natuurlijk geen glazen bol maar als je kijkt naar wat ze al op haar palmares heeft staan, denk ik dat we opnieuw veel van haar zullen horen”, zegt Jean-Pascal van Ypersele, klimatoloog en professor milieuwetenschappen aan de UC Louvain. Hij ontmoette Thunberg verschillende keren. “De mobilisatie van jongeren die ze op gang heeft gebracht, is indrukwekkend. De Europese Green Deal is mede dankzij haar inspanningen tot stand gekomen, net als ze heeft bijgedragen aan de huidige aandacht van Ursula von der Leyen voor het klimaat terwijl die in eerste instantie niet echt een groene agenda had.”

In Le Monde zei Van Ypersele twee jaar geleden dat hij hoopt dat Thunberg ooit de Nobelprijs voor de Vrede krijgt. In 2019 was ze genomineerd, maar zag ze de prijs aan zich voorbij gaan. ‘Toen ik Greta voor het eerst ontmoette, in Polen in 2018, viel me al op hoeveel ze van de klimaatcrisis afwist. Ze was toen nog maar 15 maar haar kennis reikte veel verder dan die van de meeste politieke of economische leiders’, schreef de klimatoloog. ‘Greta moest beleidsmakers uitleggen wat de Keelingcurve is, de vicieuze cirkel van opwarming-smeltend ijs-vergrotende opwarming. Ze waren compleet weggeblazen. Ik ben verbluft door de nauwkeurigheid van haar woorden en door de manier waarop ze de mechanismen voor de oorzaken van de klimaatcrisis kan overbrengen.’

Van Ypersele schreef zijn betoog als reactie op de stroom haatberichten die Greta dag in, dag uit over zich heen kreeg. ‘Ik zal haar blijven verdedigen tegen de boomers en oude mannen die haar belachelijk maken’, tekende hij destijds op. In dezelfde periode, herfst 2019, liet een aantal psychologen zich uit over de mentale gezondheid van Thunberg die aan het syndroom van Asperger lijdt, een vorm van autisme.

Michael Carr-Gregg, een bekende psycholoog in Australië, voelde zich geroepen om Thunbergs ouders te waarschuwen naar aanleiding van een emotionele en woedende speech die Greta had losgelaten op de wereld: “Ik ben bang dat Greta zal overkomen wat kindsterretjes overkomt”, betoogde de psycholoog. “Dat ze op een gegeven moment gewoon opbrandt, iets wat rampzalige psychologische gevolgen kan hebben.” Thunbergs ouders en de klimaatactivisten gebruikten het kind schaamteloos, volgens Carr-Gregg: “Ze zou behandeling moeten krijgen omdat ze een eetstoornis en Asperger heeft en omdat ze tegen een depressie heeft gevochten. Als dit mijn kind zou zijn, zou ik er niet zeker van zijn om haar zo op het wereldtoneel te plaatsen.”

Obsessief

Als elfjarig kind kreeg Thunberg te maken met een zware depressie. Ze wilde niet meer eten en sloot zich in zichzelf op. “Ik sprak alleen nog tegen mijn ouders, mijn zus en een beetje tegen de leraar op school”, zegt Thunberg daarover in The Guardian. “Een van de redenen voor mijn depressie was dat ik niet kon begrijpen dat mensen om niets leken te geven, dat alles in de wereld hen koud liet en dat ze alleen maar met zichzelf bezig waren. Als overgevoelig kind met autisme dacht ik daar vaak over na en dat maakte me heel verdrietig.”

Een hel, zo omschreven haar ouders die periode. Haar vader, de acteur Svante Thunberg en zijn vrouw Malena Ernman, operazangeres, hebben twee kinderen; Greta en haar drie jaar jongere zus Beata. Beide ouders waren niet echt bezig met het klimaat en hebben altijd ontkend dat ze Greta hierin stimuleerden. “We zijn ons gaan inzetten voor het milieu omdat we onze dochter wilden redden, niet omdat we met de klimaatverandering inzaten”, verklaarde haar vader verschillende keren aan de media. Want Greta hield zich obsessief bezig met de klimaatcrisis en leek steeds dieper weg te zinken in uiterst sombere doemscenario’s over het einde van de wereld en de mensheid.

Als de jongste dochter Beata later met ontwikkelingsstoornissen wordt gediagnosticeerd, maakt het gezin een extreem zware tijd door. In 2018 brengt Malena een boek uit over die moeilijke tijd, in dezelfde periode dat dochter Greta haar eerste spijbelacties voor het klimaat op touw zet.

‘Greta was 11’, schrijft Malena in Ons huis staat in brand. ‘Ze huilde ’s nachts in plaats van te slapen. Ze huilde op weg naar school. Ze huilde in de klas en tijdens de pauzes. De leerkrachten belden ons bijna elke dag. Svante ging haar halen en bracht haar thuis naar Moses, onze golden retriever. Urenlang zat ze bij hem, streelde hem. Langzaamaan zakte ze weg in een soort duisternis, ze deed steeds minder. Ze speelde geen piano meer. Ze lachte niet meer. Ze stopte met praten. En met eten.’

In twee maanden tijd verliest Greta bijna tien kilo. Bepaald niet weinig voor een tenger kind. Haar lichaam vertoont symptomen van uithongering. Op het moment dat de artsen besluiten dat ze naar het ziekenhuis moet om via infusen de nodige voeding op te nemen, zegt Greta plots dat ze weer wil eten. Waar ze stukje bij beetje in slaagt. ‘Lunch: 5 gnocchi. Time: 2 hours and 10 minutes’, schrijft vader Svante op het keukenbord. Intussen wordt Greta op school zwaar gepest. Volgens de leerkrachten is het Greta’s eigen schuld; ze gedraagt zich vreemd, spreekt dusdanig zacht dat je haar bijna niet kunt verstaan en zegt nooit gedag. Als haar moeder haar probeert te troosten met de woorden dat ze later heus wel weer vrienden krijgt, is de reactie van haar dochter altijd dezelfde: “Ik wil geen vrienden. Vrienden zijn kinderen en alle kinderen zijn gemeen.”

Op school trekt de milieuproblematiek de aandacht van Greta. Het begint met een film over de enorme hoeveelheden afval in de oceanen. De beelden maken diepe indruk op het kind. ‘Ze zag wat de rest van ons ontging’, schrijft haar moeder. ‘Het leek alsof ze onze CO2-uitstoot met het blote oog kon waarnemen. De onzichtbare, kleur- en geurloze, stille dreiging die onze generatie zo hard probeerde te negeren.’ Een paar maanden later haalt Greta samen met haar moeder papa Svante en zus Beata op aan de luchthaven. “Je hebt zojuist 2.7 ton CO2 uitgestoten,” begroet Greta haar vader. “Evenveel als de jaarlijkse uitstoot van vijf bewoners in Senegal.”

Welgemikte oneliners

Na de aftrap van de schoolstakingen voor het klimaat in augustus 2018 gaat het hard. In eerste instantie kijkt niemand om naar dat rare kleine meisje met haar acties ten behoeve van het klimaat. Op Instagram en Twitter heeft ze 20 volgers. Maar dat verandert snel. Haar stakingen trekken de aandacht, de media beginnen zich te roeren. Het aantal volgers op Instagram en Twitter stijgt naar 10.000. Greta leeft op, ze heeft een doel voor ogen en krijgt er nog steun voor ook. Iets dat ze niet gewend is.

Maar met de aandacht stijgt ook het aantal negatieve reacties. De klimaatactiviste krijgt talloze scheldkanonnades naar het hoofd geslingerd, niet alleen van onbekenden wereldwijd, ook van politici in eigen land. Ook de doodsbedreigingen stapelen zich op. Maar ze is niet meer te stoppen. In november 2018 nemen meer dan 17.000 studenten in 24 landen deel aan de vrijdagstakingen, in het voorjaar van 2019 stijgt dat aantal naar ruim twee miljoen studenten. Ook buiten de vrijdagstakingen laat Thunberg van zich horen. Ze duikt op bij klimaatbesprekingen en evenementen in heel Europa en houdt telkens emotionele, felle toespraken. In maart 2019 wordt ze genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede, twee maanden later roept Time Magazine haar uit tot een van ’s werelds meest invloedrijke mensen. ‘Nu spreek ik voor de hele wereld’, tweet Thunberg.

In augustus 2019 besluit ze voorlopig te stoppen met school om zich volledig aan de klimaatzaak te kunnen wijden. Dat levert haar naast lof ook steeds meer haatberichten op. ‘Goeroe van de apocalyps’, luidt het op twitter. ‘Nobelprijswinnaar van de angst.’ In zijn column schrijft de Australische conservatieve commentator Andrew Bolt dat Thunberg een ‘zeer verontruste messias’ is die een ‘sekte’ leidt.

‘Waar zijn de volwassenen?’, reageert Greta. Als ze in een toespraak uithaalt naar de wereldleiders met de opmerking ‘Jullie hebben mijn dromen gestolen en mijn kinderjaren afgenomen met jullie lege woorden’, reageert ook Donald Trump. ‘Ze ziet eruit als een heel gelukkig meisje dat uitkijkt naar een geweldige toekomst’, tweet de toenmalige president spottend. Op de klimaattop in New York lopen de twee elkaar tegen het lijf. Trump negeert de activiste volkomen, Thunberg werpt hem een woedende blik toe.

Oneliners

Greta’s welgemikte oneliners blijven intussen de gemoederen beroeren. Het frêle meisje met de grote mond weet haar boodschap altijd spitsvondig te verpakken. “Eigenlijk zijn we allemaal klimaatontkenners”, zei de deze week nog in The Guardian. “We doen allemaal alsof we ons niet in een crisis bevinden.” Tegelijk kregen haar felle reacties in het verleden al dikwijls kritiek: te veel drama, te veel alarmisme en daardoor niet bevorderlijk voor de klimaatbeweging.

Zo zei geoloog en ecomodernist Manuel Sintubin twee jaar geleden in Knack dat hij zich “bijzonder had gestoord aan die speech van Greta Thunberg bij de VN, met haar ‘You have to panic’. “ “Ik voel me er erg op aangesproken als een jongere mij in mijn gezicht zegt dat ik haar toekomst heb gestolen. Als leraar – eigenlijk hoogleraar - die dag in, dag uit bezig is met jongeren voor te bereiden op de toekomst, ervaar ik dat als een slag in het gezicht.”

“Greta staat in het oog van de radicaal-rechtse storm omwille van haar impact”, zegt Kjell Vowles op SamPol.be. Vowles is doctorandus aan de Chalmers University in Göteborg en doet onderzoek naar klimaatontkenning bij radicaal-rechts en de beeldvorming van de klimaatbeweging in de media. “Maar ook de aandoening die ze heeft, het syndroom van Asperger, wordt gebruikt om haar aan te vallen: ze wordt neergezet als mentaal ziek. Het feit dat ze een meisje en een feministische activiste is, speelt ook mee.”

Superkracht

Of die grote mond van Thunberg wel zo authentiek is, vragen heel wat mensen zich af. “Greta kan slecht veinzen of liegen”, oordeelde Martijn B. Katan, hoogleraar aan de Vrije Universiteit van Amsterdam toen ze in 2019 voor de eerste keer genomineerd was voor de Nobelprijs voor de Vrede. “Dat komt doordat ze het syndroom van Asperger heeft, een vorm van autisme met normaal tot hoog IQ. Als zo iemand dingen moet zeggen die niet uit haarzelf voortkomen, wordt ze angstig en onrustig. Een typisch symptoom daarvan is het zoeken van oogcontact met begeleiders, in de hoop op geruststelling dat ze het goed doet. Bij Greta is daar geen spoor van te zien.’

Met de uitbraak van het coronavirus in 2020 stopt ook het klimaatactivisme. Het wordt stil rond Greta. Wanneer ze in april 2020 een prijs ontvangt van 100.000 dollar voor haar klimaatinspanningen, doneert ze het geld aan Unicef voor de aankoop van mondkapjes, zeep en handschoenen om kinderen te beschermen tegen het coronavirus. Ze schenkt ook andere geldprijzen aan goede doelen.

In januari dit jaar wordt de Zweedse opnieuw genomineerd voor de Nobelprijs voor de Vrede, samen met de Russische dissident Aleksej Navalny en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Een paar maanden later laat ze opnieuw van zich horen. Ze zal de komende klimaattop COP26 in Glasgow niet bijwonen, klinkt het. Omdat ze zich zorgen maakt over de vaccinatiegraad. Als de Britse regering voorstelt om alle deelnemers te vaccineren, verandert ze van gedachten. Ze zal de top toch bijwonen.

“En nu zit ze met ons in Milaan en werkt ze hard mee aan onze gezamenlijke verklaring die we willen meegeven voor de komende top in Glasgow”, vertelt Adélaïde Charlier aan de telefoon. Charlier is de Franstalige coördinator voor de Youth for Climate-beweging en samen met Thunberg een van de paar honderd deelnemers in Milaan. “Ik denk dat Greta gelukkiger is dan drie jaar geleden, toen ze begon. Omdat ze zich gesterkt voelt door de vele aanhangers. We zitten hier toch maar in Milaan, en we bepalen mee. Onze stem wordt gehoord, onze raad wordt serieus genomen. Intussen blijft Greta even boos als in het begin. Want ondanks alle steun gebeurt er niets. We stevenen nog altijd op een opwarming af van meer dan 2,5 graden. Daarom hebben we mensen nodig met de intensiteit van Greta. Ze blijft haar boodschap herhalen, met dezelfde kracht.”

Thunberg omschrijft haar eigen autisme als een superkracht waarmee ze tegenwoordig goed weet om te gaan. Het stelt haar in elk geval in staat om haar mening zonder boe of bah te verkondigen, recht in het gezicht. Kwaad, brutaal en voor de duvel niet bang. Maar of die grote mond van het kleine onschuldige meisje nog hetzelfde effect zal hebben nu ze volwassen is en zonder vlechtjes door het leven gaat, zal de komende weken en maanden moeten blijken. Het schattige is eraf, what’s next?

“Omdat ze zo gevoelig is moet het nog steeds moeilijk voor haar zijn om voor publiek op te treden. Al is ze er inmiddels zo aan gewend dat het haar steeds makkelijker lijkt af te gaan”, zegt Charlier. “Ze is niet bang voor wie tegenover haar staat, ze kijkt de mensen, ook de wereldleiders, recht in de ogen tijdens haar speech. Omdat ze weet dat haar boodschap juist is en dat er gehandeld moet worden.”

Thunberg heeft volgens Charlier absoluut de kwaliteiten om de klimaatbeweging na corona nieuw leven in te blazen. “Al wil ze alleszins niet dé leider van de beweging worden. Ze focust vooral op samenwerking. Juist dat is het grote verschil met de Greta van drie jaar geleden. Toen stond ze er compleet alleen voor. Nu is ze wereldberoemd en omringd door een massa medestanders. Eindelijk heeft ze haar doel écht gevonden. Uitgeblust? Nee, dat zie ik niet gebeuren. We gaan nog van haar horen, let op mijn woorden.”