Raadselachtige citadel van niet-Maya volk uit Mexico ontdekt in Maya-stad Tikal in Guatemala
Onderzoekers hebben in het centrum van de Maya-stad Tikal de ruïnes ontdekt van een wijk die een replica is op een derde van de grootte van de Citadel in de stad Teotihuacan. Tikal in het noorden van Guatemala was een van de grootste en machtigste steden van de Maya's, maar Teotihuacan, dat op bijna 1300 kilometer van Tikal ligt in de buurt van Mexico-Stad, was de grootste stad ooit in precolumbiaans Amerika en oefende een grote invloed uit in heel Midden-Amerika. De vondst roept veel vragen op over de verhouding tussen de twee plaatselijke machtscentra.
Onderzoekers voeren al opgravingen uit in Tikal sinds de jaren 50, waarbij de details van elke opgegraven structuur en elk gevonden voorwerp werden onderzocht en vastgelegd. Dankzij die tientallen jaren van onderzoek is Tikal een van de grondigst bestudeerde en best begrepen archeologische sites ter wereld geworden.
Maar specialisten in de oude Midden-Amerikaanse geschiedenis vragen zich nu af of ze Tikal wel zo goed kennen als ze dachten, na een verrassende recente ontdekking door het Pacunam Lidar Initiative.
Uit de analyse van een luchtfoto met lidar (Light Detection and Ranging, een beeldvormingstechniek met lasers) bleek immers dat een gebied niet ver van het centrum van Tikal, waarvan men aangenomen had dat het ging om natuurlijke heuvels, in werkelijkheid een wijk was met ruïnes van gebouwen. En die waren ontworpen om te lijken op gebouwen uit Teotihuacan, de grootste en machtigste stad in het oude Midden-Amerika.
De analyse van de lidarbeelden en daaropvolgende opgravingen door een team van Guatemalteekse archeologen bieden nieuwe inzichten in de invloed van Teotihuacan op de Maya-beschaving, maar ze roepen ook grote vragen op.
"Datgene waarvan we dachten dat het natuurlijke heuvels waren, bleek in werkelijkheid veranderd te zijn en aangepast aan de vorm van de Citadel - het gebied dat mogelijk het koninklijk paleis was - in Teotihuacan", zei Stephen Houston, een professor antropologie aan de Brown University in Rhode Island en de corresponderende auteur van de nieuwe studie over de ontdekking.
Twee totaal verschillende steden
Tikal en Teotihuacan waren totaal verschillende steden, zei Houston. De Maya-stad Tikal had een redelijke bevolking maar was relatief klein in oppervlakte - "je zou van de ene kant van het koninkrijk naar de andere hebben kunnen wandelen op een dag, misschien twee" - terwijl Teotihuacan veel groter was, een zeer grote bevolking had en alle kenmerken vertoonde van een imperium.
Er is niet veel bekend over de mensen die Teotihuacan gesticht en bestuurd hebben. Ze hadden eigen hiëroglyfen die nog niet ontcijferd zijn, we kennen geen enkele naam van een koning van de stad en we weten niet tot welke etnische groep ze behoorden. Maar duidelijk is wel dat, zoals de Romeinen, hun invloed zich ver buiten hun hoofdstad uitstrekte. Er zijn bewijzen dat ze talloze gemeenschappen beïnvloed en gekoloniseerd hebben tot op honderden kilometers van de stad.
Houston zei dat antropologen al tientallen jaren weten dat inwoners van de twee steden contact met elkaar hadden en dat ze eeuwenlang handel dreven met elkaar voor Teotihuacan in 378 n.C. Tikal veroverde. Uit Maya-stèles weten we dat in dat jaar generaals uit Teotihuacan, onder wie één generaal die 'Geboren uit Vuur' heette, naar Tikal trokken en de plaatselijke Maya-koning, 'Grote Jaguarpoot', afzetten, doodden en vervingen door een zoon, een kind nog, van de koning van Teotihuacan.
Er zijn ook veel aanwijzingen waaruit blijkt dat tussen de 2e en 6e eeuw van onze tijdrekening er in Teotihuacan elites en schrijvers van de Maya's leefden, en dat een aantal daarvan elementen uit de cultuur en de materialen van de metropool mee terug naar huis brachten - onder meer de unieke begrafenisrituelen, bepaalde architeturale technieken en groene obsidiaan.
De wijk die nu in Tikal ontdekt is, dateert waarschijnlijk van zo'n 100 jaar voor de verovering van de stad door Teotihuacan en ze bewijst dat de grootmacht in het hedendaagse Mexico meer deed dan enkel handel drijven met Tikal en er een culturele invloed op uitoefenen.
"Het architecturaal complex dat we gevonden hebben, geeft zeer sterk de indruk dat het gebouwd is voor mensen uit Teotihuacan of voor mensen die onder hun controle stonden", zei Houston. "Misschien was het een soort van ambassade-complex, maar als we eerder onderzoek combineren met onze laatste bevindingen, wijst dat toch op iets meer hardhandigs, zoals bewaking of bezetting. Op zijn minst toont het een poging om een deel van het bouwplan van een vreemde stad in Tikal in te planten."
Vijandelijkheden?
Houston zei dat de opgravingen in het nieuwe complex bevestigd hebben dat sommige gebouwen afgewerkt waren met modderpleister, een techniek uit Teotihuacan, en niet met de traditionele Maya-pleister uit gebrande kalksteen.
De structuren in de wijk waren ontworpen om kleinere replicas te zijn van de gebouwen in de Citadel van Teotihuacan, die vergeleken wordt met de 'Verboden Stad' in Peking. De gebouwen hadden zelfs dezelfde complexe deklijsten en terrassen en de platformen in de wijk hadden dezelfde oriëntatie.
"Het doet bijna veronderstellen dat plaatselijke bouwers de opdracht kregen om een volledig niet-plaatselijke technologie te gebruiken bij het aanleggen van dit uitgebreide nieuwe gebouwencomplex", zei Houston. "We hebben maar zelden aanwijzingen voor iets anders gezien dan interacties in de beide richtingen tussen de twee beschavingen, maar hier lijken we te kijken naar vreemdelingen die op een agressieve manier in het gebied binnenkomen."
In een nabijgelegen, pas opgegraven complex van residentiële gebouwen hebben archeologen pijl- of speerpunten gevonden van vuursteen, een materiaal dat algemeen gebruikt werd door de Maya's, en van groene obsidiaan, een materiaal dat gebruikt werd door de inwoners van Teotihuacan - wat duidelijke aanwijzingen zijn voor een conflict.
En in de buurt van de replica van de Citadel zijn de overblijfselen van een lichaam gevonden dat omringd was door zorgvuldig neergezette kruiken, fragmenten van aardewerk, beenderen van dieren en pijlpunten. De site lag vol met houtskool, wat doet vermoeden dat het lichaam in brand was gestoken. Houston zei dat die wijze van begraven weinig lijkt op andere begrafenissen of offers in Tikal maar opmerkelijke overeenkomsten vertoont met de overblijfselen van krijgers die jaren geleden in Teotihuacan gevonden zijn.
"Bij opgravingen in het midden van de Citadel in Teotihuacan zijn de begrafenissen van veel individuen gevonden die gekleed waren als krijgers, en het lijkt erop dat die geofferd werden en in massagraven zijn geplaatst", zei Houston. "Mogelijk hebben we een overblijfsel gevonden van een van die begrafenissen in Tikal zelf."
Nog veel te onderzoeken
Het internationale team van onderzoekers moet nog veel zaken analyseren en blootleggen.
Andrew Scherer, een hoogleraar antropologie aan de Brown University en een specialist in beenderen, zal de menselijke overblijfselen onderzoeken om vast te stellen waar ze vandaan kwamen en zo meer te weten te komen over de relatie tussen Teotihuacan en Tikal.
Deze zomer hebben leden van het team in Guatemala gebouwen, versterkingen en opslagtanks blootgelegd in vestingen van Tikal in de buurt en in de herfst zullen de opgravingen in Tikal zelf hernomen worden onder leiding van Román Ramirez van de University of Texas at Austin.
Hoe meer ze ontdekken, zei Houston, hoe meer hij hoopt te weten te komen over de aanwezigheid van Teotihuacan in Tikal - en, meer in het algemeen, over hoe de enorme macht van de stad het diverse culturele en politieke landschap in Midden-Amerika veranderd heeft.
De studie van de onderzoekers van de Brown University, de University of Texas at Austin, de Fundación Patrimonio Cultural y Natural Maya in Guatemala-stad en het Proyecto Arqueológico Sur de Tikal in Tikal is gepubliceerd in Antiquity. Dit artikel is gebaseerd op een persbericht van de Brown University.
