Voor de Scheldekaaien worden heraangelegd, wordt eerst in elke fase een stuk geschiedenis van Antwerpen blootgelegd en onderzocht. Archeologen zijn op dit moment aan het werk ter hoogte van de Sint-Michielskaai, de kaai die haar naam leent aan de Sint-Michielsabdij die hier ooit aan de waterkant stond. Ooit, of meer specifiek vanaf 1124.

“Toen werd de abdij gesticht door de Norbertijnen. Op dat moment stond er al een kerk. De Norbertijnen waren gestuurd door de Bisschop van Kamerijk om hier een klooster te stichten. De abdij van Averbode is trouwens ook gesticht vanuit die Sint-Michielsadbij hier”, vertelt archeoloog Jef Vansweevelt.

De archeologen die nu aan het werk zijn op de site wisten uit de archieven dus dat ze hier zouden stoten op restanten van de abdij. “Uit een historische kaart kunnen we afleiden dat de abdij zo’n drie hectare groot was. Ze liep van de kaaien tot de Kloosterstraat, vandaar ook de naam van die straat. Aan de abdij was ook nog een nonnenklooster, maar dat werd later onder meer gebruikt als kerkhof.”

Vandaag zitten de archeologen pal op de restanten van de abdij en nog niet helemaal van het klooster. “Toch vonden we naar onze verbazing al een twintigtal skeletten. We vonden die ter hoogte van de pandgang van de abdij. Je moet je dat voorstellen als een vierkante zone in de abdij met een gang rondom en in het midden een tuin. In zo’n gang werden af en toe ook lichamen begraven, bijvoorbeeld van parochianen. Dat is op zich geen uniek gegeven, maar het is toch opvallend dat we nu al zoveel lichamen tegenkomen. We kunnen nu nog niet zeggen of het mannen of vrouwen zijn.”

Wat wel al opviel, zijn drie veel kleinere skeletten. “We vonden drie skeletten van kinderen, waarvan één van een peuter. Het zou kunnen dat het hier gaat over kinderen van prominente personen die in de abdij mochten worden begraven. Of het zijn misschien jongeren die al in opleiding waren in de abdij, maar dat verklaart niet het lichaam van de peuter.”

Schedels stelenDe abdij stond hier aan de Schelde tot 1796. Het is nog niet duidelijk uit welke periode de skeletten afkomstig zijn. “Het kan over honderden jaren gaan. We schatten nu al voorzichtig dat ze niet uit de 18de eeuw komen, maar eerder uit de late middeleeuwen. Het zou wel fijn zijn als we een sequentie kunnen maken van de skeletten. Dan leren we misschien meer over ziektes en leeftijden. De skeletten gaan nu zo snel mogelijk naar ons depot voor verder onderzoek. Vooral de schedels moeten we snel opruimen, want die zijn eerder al een interessant souvenir gebleken van voorbijgangers. Ze liggen vlak naast het fietspad aan de Scheldekaaien en we willen niet dat ze worden meegenomen door passanten.”

Ondertussen gaat het onderzoek aan de kaaien verder, maar heel veel is niet meer bewaard gebleven van de abdij. “In 1796 werd de abdij onteigend door de Franse revolutionairen. Zij gebruikten de abdij nog een tijd als magazijn. Een deel is toen afgebroken voor de bouw van het arsenaal van Napoleon. Hij wilde Engeland veroveren vanaf hier en de abdij stond in de weg. Of Napoleon hier zelf is geweest weten we niet. De abdij was wel een plek waar heel de beaumonde van Europa is gepasseerd. Edward III heeft hier drie jaar gewoond, het was de vaste stek van de Hertogen van Brabant als ze in Antwerpen moesten zijn en Isabella van Bourbon is hier gestorven en heeft een praalgraf gekregen. Er was hier ook een prinsenhof met luxeverblijven voor de prominente gasten.”

Recyclage avant la lettre Het wordt moeilijk om al die details nog bloot te leggen. “Voor de muren van het magazijn dat halverwege de 19de eeuw is gebouwd, werd natuursteen gebruikt van de abdij. Die stenen lagen waarschijnlijk nog rond te slingeren. Men deed veel meer aan recyclage dan nu vroeger, er was nog geen Brico om bouwmateriaal te kopen. Overal werden stenen van ruïnes hergebruikt om huizen te bouwen. Vooral de armeren deden dat. Veel stenen en muren zijn dus verloren gegaan.”

In november beginnen de archeologen aan de tweede fase. Dan werken ze richting de zone van het prinsenhof. Binnenkort graven ze ook dichter bij het nonnenklooster met kerkhof “We verwachten dan nog meer skeletten te vinden.”

Opgravingen dit weekend te bezoeken op Archeologiedagen

Het komende weekend zijn de skeletten en de opgravingen ter plaatse te bezichtigen aan de Scheldekaaien. Dan gaan in Vlaanderen de Archeologiedagen door. “Er zijn zowel vaste waarden als nieuwe opgravingen en tentoonstellingen te bezoeken heel het weekend lang. In Antwerpen worden de archeologische sites op de Scheldekaaien hoogtepunten om te bezoeken. Niet alleen de Sint-Michielsabdij, maar ook de fundamenten van de burchtmuur aan het Steen zijn te bezichtigen”, zegt Mieke Van de Vijver, coördinator van de Archeologiedagen.

“In Deurne vinden ook een tentoonstelling en een lezing plaats over de hondenbotten uit het begin van de 20ste eeuw die gevonden zijn in het Deurnese Rivierenhof. Met de Archeologiedagen willen we tonen dat archeologie en geschiedenis geen droge materie hoeven zijn. Er zijn activiteiten voor mensen die nog niet veel afweten van archeologie, maar ook van mensen die wel al meer onderlegd zijn in het thema. Er is voor elk wat wils.”