Porno, alcohol, cocaïne: ‘We gaan een periode met veel drugsgebruik tegemoet’

Weinig dagen in de recente geschiedenis hebben ons leven zo prompt veranderd als 18 maart 2020, de dag dat België in lockdown ging. Plots werd er en masse wc-papier gehamsterd, werden Zoom-apero’s een ding en kregen we zeeën van me-time. Voor de ene betekende de eerste lockdown een deugddoende pitstop in de ratrace van het leven, voor mensen als Michaël (34) was het een regelrechte hel. Nauwelijks vijf maanden eerder had hij ingezien dat de hoeveelheid porno die hij keek problematisch was geworden, waarop hij aanklopte bij het Adviespunt Verslaving. 

“Porno was mijn toevluchtsoord als ik stress had. Maar op een bepaald moment begon het mijn leven te bepalen. Ik dacht er constant aan, zelfs als ik onder de mensen kwam. Toen besefte ik: dit kan niet meer, ik moet mijn leven veranderen.” Met behulp van een therapeut leerde Michaël veel over zijn verslaving en vooral zichzelf. Hij leerde dat zijn verslaving telkens opspeelde als hij zich eenzaam voelde, een gevoel dat hij met porno vergeefs probeerde te verdoven. Stukje bij beetje maakte hij progressie en vond hij afleiding in vrijwilligerswerk. 

En toen kwam corona.

“Opeens viel alle sociaal contact weg. Mijn huis voelde als een gevangenis. Ik voelde me eenzamer dan ooit en kreeg zelfs suïcidale gedachten. Mijn pornogebruik werd nog erger dan ervoor. Ik stond terug bij af.” 

Bij de aanvang van de coronacrisis hielden heel wat hulpverleners en verslavingsexperts hun hart vast. De dreiging van het virus, het sociaal isolement, de onzekere toekomst en het gebrek aan afleiding zijn stuk voor stuk risicofactoren om een drank- of drugsprobleem te ontwikkelen of erin te hervallen. De Druglijn verdubbelde haar chaturen, en dat bleek een goede zet. In maart 2020 hadden ze bijna drie keer zoveel chatgesprekken als in maart 2019. “De meldingen waren ook ernstiger”, zegt Tom Evenepoel van de Druglijn. “Mensen hadden het emotioneel echt zwaar. Soms voelde het alsof we meer nood- dan hulplijn waren.”

Drinken voor de vergadering

Toch bleek het effect van corona erg gevarieerd. Zo gaf bijna een derde (29,1 procent) van de Belgen in een gezondheidsenquête van Sciensano in december 2020 aan dat hun alcoholverbruik in de coronacrisis afgenomen was. Dat is vooral de groep van de ‘sociale drinkers’, waarvan bijvoorbeeld studenten het typevoorbeeld zijn. Tegelijkertijd gaf een vijfde (19,6 procent) aan dat ze sinds de coronacrisis meer dronken. 

“We hoorden dat mensen vroeger begonnen”, zegt David Ketteridge van het ambulant verslavingscentrum Reset. “Terwijl mensen anders misschien om 18 of 19 uur iets begonnen te drinken, zeiden mensen nu dat ze voor de Teams-vergadering om 15 uur al iets dronken. Online valt dat natuurlijk minder op, de sociale controle is voor een deel weggevallen.”

Naarmate de crisis voortkabbelde, kregen verslavingsklinieken steeds meer hulpvragen rond alcohol. “Het zijn diverse verhalen”, zegt psycholoog Mara De Belder, die bij verslavingscentrum Vagga en Adviespunt Verslaving werkt. “Er zijn mensen die hun familie of hun job verloren en daardoor meer begonnen te drinken. Of mensen die vroeger meer dronken en door eenzaamheid hervielen in dat patroon. Tegelijk kwamen er ook meer hulpvragen van familieleden die zich zorgen maakten.”

Meer nog dan bij alcohol lijkt corona het roken aangezwengeld te hebben. In de laatste gezondheidsenquête van Sciensano gaf 39 procent van de rokers aan meer te roken dan voor de coronacrisis. “Als alle andere patronen wegvallen, zijn mensen sneller geneigd om naar iets als sigaretten te grijpen”, zegt Suzanne Gabriëls, manager tabakspreventie van de Stichting tegen Kanker. Terwijl roken voor de pandemie beperkt moest blijven tot de rookpauzes op het werk, konden thuiswerkers opeens na elke meeting een sigaret opsteken. “Voor veel mensen is een sigaret roken een manier om stress onder controle te houden, ook al werkt dat eigenlijk niet. Zo zag je dat roken toenam bij veel jonge vrouwen, die thuis werk en privé moesten combineren.” 

Tabakoloog Els Bosch van Rookstopcoach kreeg tijdens de coronacrisis niet meer aanvragen, maar minder. Al is dat eigenlijk geen goed teken. “We kregen veel minder aanvragen van mensen die uit zichzelf wilden stoppen. Als je mentale draagkracht al minder is, denkt men vaak niet aan stoppen. Dus kregen we vooral aanvragen van mensen die door dokters doorverwezen werden, die vaak een ernstigere problematiek hadden.”

Toch was het niet allemaal kommer en kwel. “Sommigen die in behandeling kwamen, kwamen net makkelijker af van hun verslaving. Mensen die hun inkomen behielden en minder werkdruk hadden, kregen net meer controle over hun tijd. En dat de cafés gesloten waren, hielp natuurlijk”, zegt Bosch. 

Thuis een lijntje

Ook drugsgebruik lijkt te zijn toegenomen door corona. Uit de gezondheidsenquête van Sciensano blijkt dat vooral marihuana in trek was vanaf het begin van de pandemie. Partydrugs als xtc, amfetamine en cocaïne werden aanvankelijk dan weer minder gebruikt, maar tegen eind 2020 lag ook het gebruik daarvan al even hoog als of hoger dan voor corona. 

Bij Transit vzw, een organisatie die zich inzet voor zware drugsgebruikers, waarvan de meerderheid geen vaste woonplaats heeft, zagen ze hoe de drugsmarkt zich razendsnel aan de omstandigheden aanpaste. “De onlinehandel is enorm toegenomen”, zegt woordvoerder Bruno Valkeneers. “Er waren veel nieuwe armen, die bijvoorbeeld zonder werk zaten omdat de horeca stilviel, die zich dan maar op de drugshandel gooiden. Van op je telefoon kon je in een handomdraai drugs bestellen, vaak met grote promoties.”

In alle getuigenissen van hulpverleners die met mensen met een verslaving werken, komt het woord coping terug. “Alle dagstructuur en sociale contacten vielen weg, en daarmee dus een zekere zingeving”, zegt Elsie Ponnet, teamleider bij verslavingszorg Centrum Geestelijke Gezondheidszorg Adentro. “In plaats daarvan werden heel wat mensen met angst en onvoorspelbaarheid geconfronteerd. Dan gaan mensen troost en zekerheid zoeken in iets wat ze kennen, zoals alcohol, drugs of games.”

Een ander coping-mechanisme, waar we ons bijna allemaal wel in herkennen, is eten. Het lijkt dat corona bij heel wat mensen voor een problematischere relatie met eten gezorgd heeft - en dat in beide richtingen. In een enquête van Sciensano gaf bijna een vijfde (17 procent) aan dat ze tijdens corona controle verloren over hoeveel ze aten. Tegelijk gaf 57 procent aan dat ze zich schuldig voelen over hun eetgewoonten. “Eigenlijk komen beide uit hetzelfde voort: een poging om te gaan met lastige emoties en controle te winnen”, zegt An Vandeputte van Eetexpert. “Sommigen gaan dan meer eten om zich beter te voelen, anderen gaan net meer controle uitoefenen op wat ze eten. Begrijpelijk, maar beide kunnen tot eetgestoord gedrag en eetstoornissen leiden.”  

Vooral bij dat laatste is er een echte coronaopstoot geweest, met name bij jonge meisjes. Het UZ Brussel verdrievoudigde het aantal behandelbedden voor kinderen en jongeren met een eetstoornis. Ook Nele De Schryver, als psychiater verbonden aan de eetkliniek van het UZ Gent, zag een grote stijging in het aantal aanmeldingen bij 15- tot 25-jarigen. “En de aanmeldingen die we krijgen, zijn ernstiger. Veel meer dan voor corona zien we mensen die op korte tijd veel gewicht verloren zijn, waardoor ze ook langer in behandeling moeten.” 

Het baart de eetkliniek van UZ Gent zorgen. Vandaag bedraagt de wachtlijst voor een behandeling minstens vier maanden, ruim drie keer zo lang als voor corona. “En dat terwijl het aantal meldingen even hoog blijft”, zegt De Schryver. “Het is duidelijk dat we de piek nog niet bereikt hebben.”

Gameverslaving

Een ander fenomeen is vooral onder mannelijke scholieren opgekomen. Tijdens de coronacrisis begonnen heel wat ouders zich zorgen te maken over het aantal uren dat hun kinderen voor een spelconsole slijten. Op GameChangers, een hulporganisatie voor gameverslaafden, kun je een test invullen om problematisch gamegedrag te detecteren. In februari 2020 werd die test 33 keer ingevuld, in februari 2021 ging dat al naar 1.235. Het aantal hulpvragen ging in diezelfde periode maal vier. 

“De pieken kwamen telkens na het schoolrapport”, zegt Matthias Dewilde van GameChangers. “Dan stelden heel wat ouders in paniek vast dat er iets aan de hand was.” Anders dan drugs of tabak is gamen op zich niet schadelijk. Gameverslaving wordt ook pas sinds 2018 door de Wereldgezondheidorganisatie erkend. Het maakt dat het voor heel wat naasten en gamers nog lastig is om te bepalen wat een gameverslaving nu precies betekent. “Hoe lang iemand al bezig is of hoeveel uren hij of zij speelt, zijn voor ons minder van tel”, zegt Dewilde. “De vraag is: zorgt het voor problemen? Komt het zo ver dat sport, gezondheid of zelfs sociale relaties erdoor achteruitgaan? Dan is het tijd om eraan te werken.” 

De ouders van masterstudent architectuur Victor* (21) vonden het zover gekomen. Door de coronacrisis bevond Victor zich opeens niet meer op kot in Gent, maar terug in het ouderlijk nest. Veel meer dan online les volgen was er niet te doen. “Dus ging ik overdag gamen, soms al rond de middag. Van Counterstrike tot League of Legends of Call of Duty, ik deed het allemaal. Het was mijn manier om te ontsnappen aan de spanningen die thuis opliepen, als je de hele tijd bij dezelfde mensen vertoeft. Maar daardoor moest ik ’s avonds telkens al het schoolwerk inhalen.”

Een effect op zijn examens had het niet: ook in de zomer slaagde Victor. Maar de hoop dat met de toegenomen vrijheid in de zomer het gamen zou afnemen, moesten zijn ouders snel begraven. “Normaal speelde ik ’s zomers competitietennis, maar nu kwam ik met moeite de zetel uit. Ik sprak ook weinig af met vrienden en thuis mochten ze me al helemaal niks vragen.”

Victors ouders klopten aan bij GameChangers, waar hij intussen een jaar begeleid wordt. “Soms wordt het al verholpen met een paar gesprekken”, zegt Dewilde. “Het is belangrijk dat ouders interesse tonen, maar ook grenzen stellen.” In het geval van Victor werd samen met de ouders een weekschema opgesteld, waarin ook meer ruimte is voor quality time, afspreken met vrienden en sport. “Ik game nog steeds veel", zegt Victor. “Maar ik doe nu wel een inspanning om ook meer andere dingen te doen. Nu besef ik wel dat ik dat vorig jaar toch wat gemist heb.”

Nu is er weer voltijds contactonderwijs en volop mogelijkheden om je ook offline te ontspannen. Alleen al daardoor gaat een deel van de jongeren zich weer herpakken. “Maar het blijft afwachten”, zegt Dewilde. “Heel wat ouders hebben gewacht om hulp te vragen omdat er nu eenmaal niks anders te doen was. Maar als ook nu bij jongeren de behoefte uitblijft om met vrienden af te spreken, is er wel een probleem.” 

Dat geldt des te meer voor andere verslavingen. Zo is er het gevaar dat heel wat mensen na een lange periode van onthouding gaan overcompenseren. “We zien nu al jongeren die zich te ver wagen na twee jaar amper uit te zijn gegaan”, zegt Mara De Belder. Maar wellicht zullen we de balans van corona pas na enkele jaren kunnen opmaken. “Bij bijvoorbeeld alcoholverslaving duurt het makkelijk zes jaar voor iemand hulp zoekt. Er zijn ongetwijfeld mensen die door alle problemen in deze periode een slechte gewoonte hebben aangekweekt, maar die gaan pas jaren later in verslavingscentra opduiken.”

Ook David Ketteridge is vooral beducht voor de langetermijneffecten van corona. “In de zomer was het rustiger, want mensen kregen perspectief en alles ging weer open. Maar nu voelen veel mensen aan: het is toch erger dan ik dacht, ik val opnieuw door de mand. De grote weerslag volgt dan pas. Ik verwacht dat we een periode met veel drugsgebruik tegemoet gaan.” 

*Victor wenste anoniem te blijven. Zijn echte naam is bij de redactie bekend.

Voor vragen en advies kun je steeds terecht, ook anoniem, bij Druglijn.be