"Pano" onderzoekt buitenlandse invloed op Belgische moskeeën, moslims getuigen: "Heb uitleg moeten geven op ambassade"

Maart 2018. De Grote Moskee in Brussel staat in alle kranten. Na de aanslagen in Zaventem en Maalbeek stelt een onderzoekscommissie vast dat Saoedi-Arabië wel heel veel macht heeft gekregen over de belangrijke gebedsplaats in hartje Brussel. Radicale vormen van de islam, het salafisme en het wahabisme, kunnen daardoor worden verspreid. 

De banden met Saoedi-Arabië worden doorgeknipt, en het bestuur van de moskee komt in handen van de Moslimexecutieve, het orgaan dat alle moslims in België moet vertegenwoordigen. Maar is er wel zoveel veranderd? En wat is de situatie in andere moskeeën in ons land? “Pano” onderzocht de invloed van Marokko, Turkije en Golfstaten zoals Koeweit en Qatar op Belgische moskeeën, waaronder de Grote Moskee in Brussel. 

Dat de Moslimexecutieve uiteindelijk de Grote Moskee in Brussel mocht besturen, is allesbehalve onomstreden. Nadat de Saoedische banden waren doorgesneden, ontstond een ware machtsstrijd over het beheer van de Brusselse Grote Moskee.

Georges Dallemagne (CDH) was de voorzitter van de onderzoekscommissie na de aanslagen. Hij vertelt hoe zijn partij en andere partijen zelfs rechtstreeks gecontacteerd werden door de Marokkaanse ambassade in ons land. Marokko wilde het bestuur van de Grote Moskee in Brussel overnemen:

Het antwoord op de vraag van de Marokkaanse autoriteiten was uiteraard “nee”. Maar in de realiteit werd de invloed van Marokko op de Grote Moskee toch groot. Staatsveiligheid spreekt zelfs van “Marokkaanse inmenging en spionage”. In december 2020 geeft minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) daarom een negatief advies over de erkenning van de moskee. 

Vooral Salah Echallaoui, op dat moment vicevoorzitter van de Moslimexecutieve en voorzitter van de vzw achter de Grote Moskee, valt in ongenade. Hij ontkent de beschuldigingen, maar neemt wel ontslag. Ook twee bewakingsagenten worden door Staatsveiligheid aangeduid als agenten van de Marokkaanse inlichtingendienst. De religieuze invloed vanuit Saoedi-Arabië lijkt ingeruild voor politieke invloed vanuit Marokko.

Een anonieme gelovige getuigt bij in “Pano” dat er sindsdien niet echt iets is veranderd. “De minister van Justitie heeft de inmenging van Marokko wel aangekaart, maar ik moet zeggen dat er sindsdien niets veranderd is”, klinkt het.

Er is al langer kritiek op de invloed van onder andere Marokko en Turkije op de Moslimexecutieve, die nu de Grote Moskee beheert. Gisteren nog lekte een rapport van Staatsveiligheid waarin hun voorzitter, Mehmet Üstün, gelinkt wordt aan “extremisme in Limburg”. Üstün zelf spreekt van “valse beschuldigingen”. 

Beperkte de invloed van Marokko zich enkel tot de Grote Moskee? “Pano” sprak met een twintigtal mensen uit de Marokkaanse gemeenschap. Niemand wil voor de camera getuigen, maar er is een breed ongenoegen te horen. Ze spreken van politieke druk via sommige moskeeën, en verschillenden onder hen getuigen dat ze al verantwoording moesten afleggen op de Marokkaanse ambassade. 

“Ikzelf heb mij ook al moeten verantwoorden op de ambassade. Ze vroegen mij of ik tegen de koning was. Ik voelde me daar heel oncomfortabel bij”, zegt een anonieme gelovige. Anderen bevestigen zijn verhaal: 

Vaak gaat het om discussies rond de positie van de Marokkaanse koning, of over de Westelijke Sahara. Marokko claimt die regio, maar er is ook een beweging die het gebied onafhankelijk wil maken. “We moeten toch wel echt opletten wat we zeggen rond bijvoorbeeld de Westelijke Sahara. We zijn kwetsbaar”, zegt een anonieme gelovige. “Ik heb al wel eens last gehad aan de grens toen ik terugkeerde naar Marokko.”

Islamoloog Michaël Privot herkent die problematiek: “Er is geen enkele Marokkaanse moskee in België die geen informant heeft om te melden wat de imam allemaal vertelt, wat de bestuursraad zegt, of wat de gelovigen zeggen.” De Marokkaanse politieke druk moet volgens Privot ook garanderen dat er geld en investeringen vanuit België naar Marokko blijven stromen. 

De Marokkaanse ambassadeur reageert schriftelijk dat “Marokko geen verborgen agenda heeft rond de Marokkaanse gemeenschap in België”. “Marokko wil de integratie intensief begeleiden en de keuze van mensen respecteren. Op vele domeinen hebben we een uitstekende samenwerking met de Belgische autoriteiten”, klinkt het.

Wie de invloed van Turkije op Belgische moskeeën wil begrijpen, moet weten hoe de stichting Diyanet werkt. Met 62 moskeeën is Diyanet de grootste koepel van Turkse moskeeën in België. Maar Diyanet is ook de naam van het Ministerie van Religieuze Zaken in Turkije, dat daar het beheer van de godsdienst regelt. Diyanet is dus een Turks overheidsorgaan, met een zetel in België. 

En dat heeft een rechtstreekse impact op de Belgische Diyanet-moskeeën: hun imam komt doorgaans uit Turkije, en wordt ook betaald door Turkije. Het zijn dus in feite “Turkse overheidsambtenaren”. En dat zorgt ervoor dat de imams een duidelijke politieke kleur hebben, vertellen verschillende gelovigen.

“De imams leunen allemaal dicht aan bij de AKP”, zegt een voormalige bestuurder van een Diyanet-moskee anoniem. De AKP is de nationalistische partij van de Turkse president Recep Erdogan. Ook een voormalige Turkse imam vertelt dat imams die naar België overkomen eerst uitvoerig politiek worden gescreend:

Dat imams een politieke mening hebben, hoeft nog niet problematisch te zijn. Maar dat wordt het wel als Diyanet informatie begint te verzamelen over de politieke standpunten van Belgen met Turkse roots. En dat is exact wat gebeurde in september 2016.

Na een mislukte poging tot een staatsgreep in Turkije krijgen tegenstanders van president Erdogan het lastig. Dat geldt vooral voor zogenoemde Gülenisten, aanhangers van de islamitische geestelijke Fethullah Gülen, die door Erdogan verantwoordelijk wordt gesteld voor de staatsgreep. Vanuit het Turkse Diyanet-ministerie vertrekt op 20 september 2016 een brief naar de Belgische Diyanet-afdeling. Daarin staat het volgende:

De Belgische afdeling van Diyanet krijgt dus de vraag om informatie over Gülenisten te verzamelen, en door te geven aan het Diyanet-ministerie in Turkije. “Het was een tijd van boycot, van bedreigingen, haatberichten. Je was niet meer welkom in de moskee, maar ook niet in de Turkse buurten links en rechts”, vertelt een Gülen-aanhanger over die periode. “Je telde niet meer mee in de maatschappij.”

Volgens de Gülenisten werd er informatie over hen verzameld via moskeeën. “In 2016 durfde ik niet meer naar de moskee te gaan voor mijn eigen veiligheid. Er was geen plaats meer voor ons”, zegt een van hen. Een aantal Gülenisten in ons land spanden daarom een rechtszaak aan tegen Diyanet. Volgens hun advocaat Johan Heymans is het “zeker dat Diyanet-imams betrokken zijn geweest bij het verzamelen van informatie” over hen, informatie die vervolgens werd doorgegeven aan Turkije. 

De Vlaamse regering wil de invloed van Diyanet op moskeeën inperken met een nieuw decreet. Door dat decreet zal het niet meer mogelijk zijn om imams vanuit het buitenland te betalen. Een controledienst zal bekijken of de Diyanet-moskeeën (net als andere moskeeën) die regel naleven.

Diyanet werd herhaaldelijk om een reactie gevraagd, maar ging op geen enkele uitnodiging in. 

Dat er vanuit de Golfstaten, zoals Saoedi-Arabië, geld stroomt naar buitenlandse religieuze instellingen is al bekend sinds de jaren ‘90. Soms gaat het om banale ons-kent-ons-verhalen. Op die manier kreeg de Essahaba-moskee in Verviers bijvoorbeeld steun vanuit de Verenigde Arabische Emiraten om een gebouw aan te kopen. 

Een voormalige bestuurder van de moskee vertelt: “Die persoon kende gewoon een Belgische commerçant, die ook een Moslimbroeder was. Zijn vader had in zijn testament een som nagelaten die bedoeld was om een instelling te steunen die de Koran onderwijst aan kinderen.” In die gevallen is er niet per se sprake van beïnvloeding.

Soms is zulke financiering zelfs heel open en bloot vast te stellen. Dat is bijvoorbeeld het geval bij een vzw uit Sint-Gillis in Brussel, de zogenoemde “Ligue des Musulmans de Belgique”. Die schrijft in 2014 in de jaarrekeningen forse bedragen in: meer dan 1.000.000 euro uit Qatar en 159.000 euro uit Koeweit.  

Maar naast deze persoonlijke contacten en openlijke financiering, worden er soms ook complexe constructies opgezet. Dat gebeurde bijvoorbeeld in Dison, een gemeente vlak naast Verviers in de provincie Luik. Daar werd in 2015 een gebouw aangekocht om een “islamitisch cultureel centrum” in op te richten. Kostenplaatje: 800.000 euro. 

“Pano” ontdekte dat een Duitse immofirma eigenaar is van het gebouw. Maar de zaakvoerders van die immofirma zijn geen Duitsers, zo blijkt, maar mensen uit Koeweit. Verder onderzoekt toont aan dat de Duitse immofirma gelinkt is aan de Koeweitse ngo "The Revival of Islamic Heritage Society". Die ngo werd door de Verenigde Naties dan weer gelinkt aan radicale groeperingen:

De aanvraag voor het islamitisch cultureel centrum werd uiteindelijk geweigerd. Maar het centrum is geen uitzondering als het gaat om problematische financiële banden met de Golfstaten. In Sint-Joost-ten-Node staat een van de grootste projecten van Saoedi-Arabië in ons land. Een gebouw daar, waar tot 2019 een islamitische faculteit huisde, is al twintig jaar eigendom van een Nederlandse stichting: Al-Haramain Humanitarian Aid.

Die stichting is de Nederlandse tak van de Saoedische stichting Al-Haramain, en die is niet onbesproken. De Verenigde Naties plaatste enkele takken van Al-Haramain zelfs op een lijst van organisaties die terrorisme financierden. Daarom is het huis in Sint-Joost-ten-Node bevroren. Het kan niet worden verkocht, om te vermijden dat met dat geld terreur zou worden gefinancierd.