Pools gerechtshof legt bom onder Europese rechtsorde: weg vrij voor juridische Polexit

De uitspraak luidt een nieuwe fase in van de juridische veldslag tussen Polen en de EU. Als de Poolse regering besluit het oordeel hierna wetsgeldig te maken, plaatst ze het Centraal-Europese land feitelijk buiten de Europese rechtsorde. Dat heeft grote gevolgen voor Polen en de EU. Uitspraken van het Europees Hof in Luxemburg zijn dan mogelijk niet meer geldig in Polen. En als één lidstaat besluit om uit de Europese rechtsorde te stappen, vreest Europa een domino-effect.

In de gangen van de Europese instituties wordt deze zaak potentieel erger dan brexit beschouwd. De rechtsorde van de EU is gebaseerd op het gegeven dat Europees recht altijd voor nationaal recht gaat.

De Poolse premier Mateusz Morawiecki heeft de zaak namens de regering eerder dit jaar voorgelegd aan het Constitutioneel Hof, dat in feite opereert als een verlengstuk van de ultranationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid. Na een harde uitspraak van het Europees Hof in Luxemburg eerder dit jaar over het benoemen van rechters in Polen, vond de regering in Warschau het hoog tijd om het EU-recht eens onder de loep te nemen.

Scheiding der geesten

Polen bestrijdt de uitspraken van het Europees Hof in Luxemburg, hoewel die bindend zijn. In juli legde het Poolse Constitutioneel Hof een oordeel naast zich neer over de omstreden Tuchtkamer, die Poolse rechters disciplineert. Het Europees Hof oordeelde dat dit rechtsorgaan zijn activiteiten moet staken. Maar volgens de Polen was dat in strijd met de Poolse grondwet en mocht de Tuchtkamer gewoon doorgaan. Dit explosieve oordeel was een voorzet voor de symbolische uitspraak van vandaag, waarmee de scheiding der geesten compleet is.

De uitspraak van donderdag had enkele maanden eerder moet vallen, maar werd keer op keer uitgesteld. De belangrijkste reden daarvoor is dat de Europese Commissie een grote troef in handen heeft: het coronaherstelplan van Polen moet nog worden goedgekeurd, waarna de Europese herstelfondsen naar de staatskas kunnen vloeien. Sinds eind vorig jaar is er een mechanisme van kracht dat EU-fondsen koppelt aan het naleven van de rechtsstaat, waar de Commissie nu gebruik van maakt. Het Constitutioneel Hof wilde wachten met zijn explosieve oordeel totdat dit was afgewikkeld. Maar Brussel weigerde dit spel mee te spelen.

Nu moet de EU reageren op deze juridische cavaleriecharge van de Polen. Ook de Poolse regering heeft nog een troef in handen: zolang ze besluit de uitspraak van vandaag niet wetsgeldig te maken, komt het EU-recht in limbo terecht. Op die manier wordt het inzet in een riskante onderhandelingstactiek van Warschau om alsnog de EU-fondsen op tafel te krijgen.