Volgens Poetin betalen wij de rekening door ‘de wijsneuzen in de Europese Commissie’. Welke rol speelt Rusland in deze energiecrisis?

1. Wat is de rol van Rusland in de energiecrisis?

Bij hoge energieprijzen kijken Europeanen al snel naar hun belangrijkste gasleverancier: Rusland. De afhankelijkheid van Russisch gas was al groot en is de afgelopen jaren gegroeid, onder meer door de stillegging van gaswinning in Groningen en de sluiting van kerncentrales in Duitsland. Meer dan een derde van het gas in de EU komt uit Rusland.

Volgens verscheidene Europese politici en regeringen misbruikt Rusland die machtspositie nu. Het Kremlin zou de gasexport niet verhogen om Europese landen opzettelijk in de problemen te brengen. ‘We zijn heel dankbaar dat Noorwegen zijn productie opvoert, maar dit lijkt niet het geval te zijn in Rusland’, sneerde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, dinsdag.

De Commissie is een onderzoek begonnen naar klachten van Oost-Europese lidstaten over mogelijke marktmanipulatie door Gazprom, het grootste gasbedrijf in handen van het Kremlin. Sommige lidstaten vermoeden dat Gazprom de gasprijs opdrijft om versnelde goedkeuring af te dwingen voor ingebruikname van Nord Stream 2, de gaspijpleiding die rechtstreeks van Rusland naar Duitsland loopt, en Oost-Europa afknijpt van Russisch gas. De Poolse klimaatminister sprak woensdag van ‘duidelijke tekenen van marktmanipulatie’ door Rusland.

2. Zijn de Europese beschuldigingen tegen Rusland terecht?

President Poetin zegt dat Gazprom levert zoals afgesproken. Dat wordt bevestigd door grote Europese gasbedrijven. Ook de Duitse bondskanselier Angela Merkel zegt dat Rusland zich aan zijn contractuele verplichtingen houdt.

Maar Europa wil dat Rusland meer gas stuurt. En daar is Rusland terughoudend mee. Woensdag hintte Poetin voor het eerst dat hulp onderweg is. ‘Laten we eens goed nadenken over een mogelijke verhoging van het aanbod in de markt’, zei Poetin. ‘Alleen moeten we dat wel zorgvuldig doen.’

Ondertussen suggereert zijn regering een manier waarmee Europa zelf wat kan doen aan de stijgende energieprijzen. ‘Natuurlijk zou certificering en snelle ingebruikname van Nord Stream 2 helpen om de situatie te bedaren’, zei vicepremier Aleksandr Novak woensdag.

Het Kremlin wil zo snel mogelijk gas door Nord Stream 2 pompen om een eind te maken aan westerse pogingen om het project te blokkeren. De gaspijpleiding stuitte op kritiek binnen de EU wegens toenemende afhankelijkheid van Rusland en liep maandenlange vertraging op door Amerikaanse sancties. Nu ligt de pijpleiding eindelijk klaar op de bodem van de Oostzee, maar de opening kan nog maanden op zich laten wachten. De Duitse toezichthouder op het energienetwerk heeft tot januari om te beoordelen of Nord Stream 2 voldoet aan Europese wetgeving. Daarna krijgt de EU ook nog eens vier maanden voor eenzelfde beoordeling.

3. Heeft Rusland Nord Stream 2 nodig om meer gas te leveren aan Europa?

Nee, er is voldoende ruimte in het bestaande gasnetwerk tussen Rusland en Europa. In de pijpleidingen door Oekraïne is meer ruimte vrij dan de totale capaciteit van Nord Stream 2. Ook door de leidingen via Polen kan meer gas.

Maar bij de veiling voor gasleveranties in oktober reserveerde Rusland slechts een fractie van de vrije ruimte. Gazprom boekte een derde van de aangeboden ruimte in de leidingen door Polen. In Oekraïne reserveerde het bedrijf geen extra capaciteit.

Poetin zegt dat Rusland dit jaar al meer gas door Oekraïne voert dan het contractueel verplicht is, ook al verkiest Rusland eigenlijk andere leidingen. Volgens Poetin is de route via Oekraïne duurder en vervuilender dan de nieuwe routes door de Oostzee. De Verenigde Staten en Oost-Europese landen zien enkel een geopolitiek motief: met Nord Stream 2 krijgt Rusland de mogelijkheid om de gaskraan naar Oekraïne dicht te draaien zonder dat afnemers in de EU daar last van krijgen. Zo wint Rusland aan macht in het conflict met Oekraïne, waar het in 2014 de Krim annexeerde en een oorlog ontketende in het oosten van het land.

4. Beschikt Rusland over voldoende gas om de export naar Europa te vergroten?

Dat is onduidelijk. Gazprom exporteerde dit jaar naar eigen zeggen bijna een recordhoeveelheid gas naar Europa. Maar in september nam de toevoer af.

Dat komt volgens Rusland doordat er in eigen land meer gas nodig is dan normaal. Gazprom is bezig om de eigen reserves in opslaglocaties aan te vullen na een lange en koude winter. Gazprom zegt dat de reserves in november pas weer aangevuld zijn.

Tegelijkertijd is in Rusland het stookseizoen vroeg begonnen. In de meeste Russische steden gaat de stadsverwarming aan als de gemiddelde temperatuur vijf dagen achter elkaar onder de 8 graden Celsius ligt. Dat gebeurde deze herfst weken eerder dan in voorgaande jaren. In Moskou staat de stadsverwarming zoals ieder jaar alweer zo hoog dat mensen hun ramen openzetten om hun woningen af te koelen.

Hoeveel gas er overblijft voor Europa is niet bekend. Aleksej Miller, de bestuursvoorzitter van Gazprom, wees er onlangs op dat Azië ook nog bediend moet worden. Gazprom investeert zwaar in pijpleidingen naar China. Twee jaar geleden opende het bedrijf de Power of Siberia een leiding van 55 miljard euro die Rusland in een klap veel minder afhankelijk maakte van de Europese vraag naar gas.

5. Wat kan Europa van deze energiecrisis leren volgens Rusland?

Voor Gazprom – en dus voor de Russische overheid – zijn het gouden tijden. Het bedrijf profiteert van de hoge marktprijzen. Wil Europa snel extra gas, dan zal het daar meer voor betalen dan normaal.

Volgens Poetin betalen Europese burgers de rekening door “de wijsneuzen in de Europese Commissie”. De EU heeft de gasmarkt geliberaliseerd met als gevolg dat er meer gehandeld wordt in contracten met een korte looptijd. Dat leidt voor burgers tot lagere prijzen bij ruim gasaanbod, maar niet bij krapte: dan vliegen de prijzen in korte tijd omhoog, zoals nu. Poetin is altijd voorstander geweest van contracten met een lange termijn, zodat Europese landen voor een lange periode vastzitten aan Rusland.

Hij grijpt de crisis met beide handen aan om ook de groene energietransitie in de EU te bekritiseren. Poetin sprak woensdag van ‘onevenwichtige besluiten’, ‘drastische stappen’ en ‘hysterie’. Er zou meer aandacht moeten zijn voor duurzame winning van olie, gas en kolen. “De transitie moet geleidelijk gaan.”