Voor premier De Croo dringt zich een ongemakkelijke waarheid op

‘C’est compliqué’, citeert La Libre Belgique een regeringsbron over de onderhandelingen over de begrotings- en relanceplannen. Nog tot en met dinsdagochtend zult u op radio en tv hetzelfde zinledige zinnetje horen. “Er is maar een akkoord als er een akkoord over alles is.” En jawel, de federale regering zal – behoudens een mirakel – ook ditmaal pas dinsdagochtend, luttele uren voor Alexander De Croo (Open Vld) in de Kamer zijn State of the Union uitspreekt, een deal bereiken over haar beleidsplannen.

Dat is een dwaalspoor. Het sluiten van de begroting is dit jaar helemaal niet zo’n lastig karwei. Het tekort op het post-coronabudget voor 2022 is reusachtig (21,6 miljard), maar minder reusachtig dan gevreesd. De Europese Commissie heeft al laten verstaan dat er niet te gek gedaan moet worden: eerst moet de economie herstellen. Om en bij de 2 miljard besparen, dat gaat wel lukken. De premier weet dat, zijn coalitiepartners weten dat. Wellicht is dat nog het grootste obstakel. Vergelijk het met een klas waar de leerkracht net gezegd heeft dat het volgende hoofdstuk geen leerstof voor het examen is. Probeer er dan nog maar eens de discipline in te houden.

Weinig verhindert dus dat De Croo het vertrouwen voor zijn regering zal vragen en krijgen. Hij zal dat doen met een programma waarin ambitieus klinkende investeringen in klimaat en digitalisering samenkomen met interessante, maar vrij beperkte aanpassingen in het arbeidsmarktbeleid. Die nieuwigheden versluieren een pijnlijker beeld. De grote, ambitieuze hervormingen die de regering bij haar aantreden had voorgespiegeld, blijven uit.

Voor de premier dringt zich een ongemakkelijke waarheid op. Zijn huidige coalitie lijkt dezelfde kant op te gaan als de vorige, onder Charles Michel (MR), die roemloos ten onder ging aan interne sabotage. En die vorige regering wist tenminste nog een taxshift en een verlaging van de bedrijfsbelastingen rond te krijgen. Op die hervormingen valt inhoudelijk best wat af te dingen, maar ze zijn gerealiseerd. Wat kan de regering-De Croo daar, na de coronacrisis, tegenover stellen? Afwachten.

Natuurlijk: het is te vroeg voor een eindoordeel. Verontrustend is wel dat exact dezelfde weeffouten opduiken die de regering-Michel zo lelijk parten hebben gespeeld. Dat begint bij de eerste minister zelf. Die is niet tegelijk de leider van de grootste coalitiepartij. Dat stelde Michel voor een bijwijlen gênant gezagsprobleem, en dat geldt nu ook weer voor De Croo. Een premier behoort de autoriteit te hebben om balorige coalitiepartners op hun plaats te zetten, alsook het electorale krediet om een compromis af te ronden. De Croo, boegbeeld van een partij die in Vlaanderen rond de 12 procent zweeft, heeft geen van beide.

Dat de grootste regeringspartij – nu de PS, toen de N-VA – met een dubbel gevoel in de coalitie zit, helpt de zaken niet vooruit. Voorzitter Paul Magnette lijkt allang spijt te hebben dat hij het premierschap toch niet opgeëist heeft. De Franstalige socialisten lopen nerveus rond. In de coronacrisis bleven ze buiten beeld, bij de watersnood in Wallonië misten ze de drive om het verschil te maken – wat toch vreemd is voor een partij die van proximité haar handelsmerk heeft gemaakt. De peilingresultaten zijn navenant. Dus is de aandrang groot om het verschil te maken met een zo links mogelijk sociaal beleid. Probleem: de plannen voor pakweg gratis openbaar vervoer staan niet in het regeerakkoord.

Sabotagetechniek

Er staat wel meer niet of slechts omzwachteld in het regeerakkoord. De cruciale zin ‘Er worden geen nieuwe belastingen ingevoerd behalve in het kader van budgettaire discussies (...)’ is exemplarisch. Staat er dat er geen nieuwe belastingen komen? Ja. Staat er dat er bij begrotingsoverleg toch nieuwe belastingen kunnen komen? Ook ja. Zo’n zin is een leuke vondst als je bij het krieken van de dag een regering moet beklinken, maar één jaar later is het een bron van onmin.

Die onmin heeft de huidige regering ook al gemeen met de vorige. Nu zijn het de MR en PS die de destructieve rol van CD&V en N-VA hebben overgenomen. Elkaar afblokken en de duvel aandoen lijkt een grotere drijfveer voor regeringsdeelname dan samen wat verwezenlijken.

De sabotagetechniek zorgt voor ‘engagement’ bij de eigen achterban op sociale media, maar al die ophef is misleidend. Vele burgers keren zich misnoegd af van een dichtbevolkt politiek systeem dat al te vaak met zichzelf schijnt bezig te zijn. Dat is ook weer in de energiecrisis het geval. De ‘politiek’ is tegelijk retorisch erg aanwezig in het energiedebat (met het doorschuiven van verantwoordelijkheid), maar blijft beleidsmatig afwezig.

Als de regering-De Croo dezelfde gebreken vertoont als haar voorganger, dan schiet kritiek op de casting alleen tekort. Het gebrek gaat dieper. Voor het geld dat de burger in het politieke apparaat investeert, komt te weinig goed bestuur. De tentoongespreide machteloosheid – bij de overstromingen, nu weer bij de energiekwestie – staat haaks op de personeelssterkte in de vele regeringen, parlementen, kabinetten en partijhoofdkwartieren.

Is het krankzinnig om te denken dat die excellente beleidscultuur juist ontbreekt omdat er zoveel gepolitiseerde handen aan te pas komen? De verantwoordelijkheid zit versnipperd. Minder politiek zou weleens de remedie kunnen zijn voor een betere politiek. Dat wil zeggen: politiek met minder mandaten, met name in kabinetten en partijen. Politici hoeven niet minder te verdienen, ze zouden beter wel met wat minder zijn. Het resultaat zou een bescheidener politiek systeem zijn, dat zichzelf en de burger niet langer uitput in ritueel geruzie. Een beleid dat advies liever in de wetenschap dan in de particratie zoekt.

Revolutionair zou de regering zijn die dat voor elkaar krijgt. Helaas zegt ook daar het regeerakkoord van De Croo-I niets over. Tenzij voor wie zijn democratische hoop stelt in door loting samengestelde burgerkabinetten.