De corruptie in de Oostenrijkse politiek is een ‘publiek geheim’

Kurz herhaalde het nog maar een keer, tijdens zijn toespraak zaterdagavond: de strafrechtelijke beschuldigingen jegens zijn persoon zijn vals, en hij zal dat ook aantonen. Hij treedt slechts af om “chaos te verhinderen en stabiliteit te waarborgen”.  Aanstaande dinsdag zou de voltallige oppositie een motie van wantrouwen in stemming hebben gebracht. Voor een meerderheid zouden slechts enkele Groenen nodig zijn geweest.

Alleen als Kurz’ rechts-conservatieve Oostenrijkse Volkspartij (ÖVP) een ‘onberispelijke’ kandidaat naar voren zou schuiven om het kanselierschap over te nemen, wilden De Groenen de regering overeind houden. Dat werd minister van Buitenlandse Zaken Alexander Schallenberg, die net als Kurz een harde anti-immigratiepolitiek voorstaat. Kurz zelf blijft echter partijleider van de ÖVP, en wordt nu fractieleider in het parlement.

Inval recherche

Met het aftreden van Sebastian Kurz staat corruptie in Oostenrijk opnieuw in de schijnwerpers. De regering wankelde al sinds vorige week woensdag. Toen vielen rechercheurs het hoofdkantoor van de ÖVP en de kanseliersresidentie binnen, op zoek naar bewijzen van omkoping, misbruik van belastinggeld, en integriteitsschendingen. De misstanden zouden hebben plaatsgevonden van 2016 tot 2018, de periode waarin de nu 35-jarige Kurz opklom tot de jongste regeringsleider van Europa.

Justitie verdenkt naaste medewerkers van Kurz ervan een opiniepeiler en de populaire gratis tabloid Österreich met belastinggeld te hebben betaald in ruil voor gunstige berichtgeving over Kurz en positieve peilingen over zijn functioneren. Ook zouden Kurz’ getrouwen advertenties hebben ingekocht in ruil voor gunstige berichtgeving over de ÖVP. De verdenkingen zijn gebaseerd op onderschepte chatberichten tussen mensen nabij Kurz. Mediamagnaat Wolfgang Fellner, eigenaar van uitgeverij Österreich, ontkent.

Kleine, hechte elite

In Oostenrijk bestaan nauwe banden tussen politici en sommige media. De regering financiert gedrukte media met vele miljoenen euro’s per jaar, deels middels advertentie-uitgaven door diverse ministeries en andere staatsorganen. Het is een klein land, met een kleine hoofdstad, en een kleine, hechte elite. Daardoor komt corruptie al snel om de hoek kijken. Ook onder de vele vroegere sociaaldemocratische regeringen waren dubieuze contacten tussen politici en sommige media een publiek geheim.

Kurz zou de praktijk naar een nieuw plan hebben getild. De onderschepte berichten duiden op een cultuur waarbij het gangbaar is politieke invloed te vergaren door intriges, omkoping, manipulatie, en zelfs sabotage van de eigen partij. Volgens justitie ging het om een uitgekiende strategie van een kring conservatieve intimi van Kurz. Het doel was hem eerst naar de top van de ÖVP, en vervolgens naar het hoogste ambt te helpen. 

Geen geld beloofd 

De linkse Weense stadskrant Falter omschrijft hoe dat ging. Als een jonge woordvoerder van het ÖVP-ministerie van Financiën in 2018 klaagt dat tabloid Österreich ‘zijn’ minister nauwelijks noemt, antwoordt de secretaris-generaal van dat ministerie: “We hebben ze ook geen geld beloofd.” De woordvoerder – kennelijk nieuw – reageert vol ongeloof, waarop de secretaris-generaal benadrukt: “Helmut voor de kolen (het geld, RA), Wolfgang voor de inhoud.”

Helmut Fellner is bij uitgeverij Österreich verantwoordelijk voor de advertenties, zijn broer Wolfgang voor redactioneel beleid. Volgens berekeningen van stadskrant Falter heeft het ministerie van Financiën zo minstens 1,2 miljoen euro aan belastinggeld overgemaakt aan media van de Fellners. “De belastingbetaler financiert zijn eigen desinformatie”, aldus Falter.

Feestje op Ibiza

Rondom Kurz hangt al langer een zweem van corruptie. In 2019 raakte zijn toenmalige coalitiepartner, de rechts-radicale FPÖ, in opspraak door wat de Ibiza-affaire is gedoopt. Dit betrof een video uit 2017 waarop FPÖ-leider Heinz-Christian Strache – vertrouweling van Kurz – op een feestje op Ibiza vertelt over allerlei illegale donaties die zijn FPÖ en Kurz’ ÖVP ontvangen, en lucratieve overheidscontracten aanbiedt in ruil voor financiële steun. Ook verwelkomt hij een voorstel om een grote Oostenrijkse krant op te kopen, en zo positieve berichtgeving te verzekeren.

Hij doet dit tegenover een Russische vrouw van wie hij denkt dat ze het nichtje is van een machtige oligarch. De vrouw is een actrice, de omstandigheden waaronder de video werd gemaakt zijn nooit geheel opgehelderd. Daags nadat de video in mei 2019 de media bereikte, viel de coalitie van Kurz’ ÖVP en Straches FPÖ. In een andere corruptiezaak kreeg Strache later 15 maanden voorwaardelijke celstraf.

Kurz zelf wordt nog altijd verdacht van meineed in het parlementaire onderzoek naar de Ibiza-affaire. Desondanks won zijn partij de verkiezingen die volgden op het schandaal. Daarna vormde hij met De Groenen een nieuwe regering met hemzelf aan het hoofd. Daaraan komt nu een einde.

Spoedige wederopstanding

Maar ook dit keer lijkt hij de weg te plaveien voor een spoedige wederopstanding. Kurz staat het kanselierschap af, en wendt daarmee waarschijnlijk nieuwe verkiezingen af. Zo voorkomt hij ook dat ministeries waarover zijn partij nu de controle heeft in handen vallen van politieke tegenstanders. En dat die dan prompt de archiefkasten en bonnetjesadministratie op zijn kop zetten op zoek naar meer bewijzen van corruptie in Kurz’ kringen.

Tegelijk blijft Kurz aan als partijleider, en benoemt zichzelf tot fractievoorzitter van de ÖVP in het parlement. Zo blijft hij bij alle belangrijke besprekingen betrokken en kan bijtijds proberen in te grijpen als onderzoekscommissies zijn belangen te dicht naderen. In de woorden van de Duitse kwaliteitskrant Die Zeit: “Zelfs op het dieptepunt van zijn carrière weet Kurz de fundamenten te leggen voor zijn comeback.”