‘Ik wil echt iets veranderen in dit land. Daarom ga ik niét in de politiek’

Peter De Keyzer (46) is bekend als voormalig hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis. Vandaag leidt hij zijn eigen strategisch communicatiebureau. Als opiniemaker schreef hij ruim tien jaar tweewekelijks columns in zakenkrant De Tijd. Die bundelde hij nu in ‘Vijf minuten ambitie, pleidooien voor een beter werkend land’.

“Worden we sinds de vijf minuten politieke moed van Yves Leterme beter bestuurd?”, verklaart De Keyzer de titel van het boek. “Zijn er meer mensen aan de slag? Stijgen we in internationale rankings? Is onze infrastructuur moderner geworden? Werd de overheid efficiënter? Het antwoord is telkens hetzelfde: neen.”

Waarom hebt u dit boek geschreven?

We leven in een vastgeroest land. De afgelopen twintig jaar hebben we in België geen enkele grote hervorming in gang kunnen zetten. Of het nu gaat om mobiliteit, onderwijs, vergrijzing, pensioenen, energie, flexibiliteit op de arbeidsmarkt, migratie of productiviteitsverbetering. Niets. Er is geen langetermijnstrategie voor dit land. Waar moet België staan over dit en 20 jaar? Niemand die het weet. Dat verontrust en frustreert mij. Ik ben iemand die vooruit wil, die wil dat dit land ambitie toont. Laat ons een plan maken en bepalen waar dit land over 20 of 30 jaar moet staan.

U hekelt het beleid in ons land.

Het is altijd wachten tot een crisis en ik zou willen dat we het niet zo ver laten komen. We lenen vandaag massaal geld bij toekomstige generaties om onze huidige uitgaven te financieren. Het is alsof je geld gaat afhalen van de spaarrekening van je kinderen om vandaag op restaurant te gaan met je vrienden. Dat is jezelf voorliegen dat je rijk bent. Dat is oneerlijk tegenover je kinderen, maar wel exact het scenario waarin we vandaag verkeren. Vroeg of laat worden de schulden te hoog en komt de rekening: inflatie, geldontwaarding, onteigening, hogere belastingen of een zware sanering. En dan zal het pijn doen.

Wat loopt er dan precies mis?

Het is ‘a death by a thousand cuts’. Het is én onderwijs, én concurrentiekracht, én de dalende productiviteit, én oplopende schulden, én een bestuurscultuur die niet werkt, … Al die dingen tesamen. Wat betreft onze belastingdruk, efficiëntie van de overheid, complexiteit van regelgeving, stimulansen om te werken en hoge overheidsschuld zijn we nu al de absolute flop.

Geef eens een voorbeeld van het gebrek aan die langetermijnstrategie.

Kijk naar de energietransitie. Hoe lang zijn we nu al bezig over die kernuitstap? Het feit dat iedereen dat debat elke dag opnieuw blijft openen… We kennen de argumenten al tien jaar. Beslis nu eens en voer die keuze uit. Anders zijn we wéér het land dat de boot mist. Nu gaan we op korte termijn chequeskes drukken om de energieprijzen te drukken. Maar daar komt het niet op neer. Je moet huizen isoleren, je moet auto’s elektrificeren, je moet moderne gebouwen zetten, ... Die grote structurele hervormingen, dat doorpakken, doen we veel te weinig.

Nog zo’n voorbeeld is de ecommerce, die we jarenlang hebben tegengehouden. Tot in den treure zijn we sectoren als staal, steenkool, autoassemblage of scheepswerven blijven subsidiëren. Gevolg: we gooien miljarden weg én we zijn op achtervolgen aangewezen want we schakelen pas over als de rest van Europa dat al lang gedaan heeft. Telkens je hier iets bij bol.com bestelt, maak je een Nederlandse laaggeschoolde gelukkig, want die heeft daardoor een job. Je zou bijna denken dat Kris Peeters, die het destijds heeft tegengehouden, werkte voor de Nederlandse regering, want hij heeft vooral daar jobs verschaft.

Hoe komt het dat ons land niet vooruit gaat? In uw boek hebt u het over een cultuur, een bepaalde ingesteldheid.

We zijn bourgondiërs, we leven in het hier en nu en zijn te weinig bezig met de toekomst. We moeten stoppen met de lat zo laag te leggen en ons te wentelen in de rol van de underdog. Dat is het culturele aspect waarmee we moeten afrekenen. Ons voordeel is ons nadeel. Het is nergens zo goed om te leven als in België. Maar dat betekent tegelijk ook dat niemand de noodzaak voelt om hier zaken te verbeteren. Waardoor we langzaam aan het afglijden zijn. We hebben alles in handen om een topland te zijn in Europa, maar in realiteit zakken we in alle rankings. Dat verontrust mij.

Wat moet er gebeuren? Welke maatregelen zou u nemen als u het voor het zeggen had?

Werken moet de norm worden. En daarom moet de arbeidsmarkt flexibeler: nachtwerk moet makkelijker toegankelijk worden, het bruto minimumloon moet verlaagd worden, dingen als het brugpensioen moeten eruit, … Werken tot je 68 jaar is een daad van solidariteit met de rest van de samenleving, maar vandaag wordt die solidariteit slechts aan een heel kleine groep werkenden gevraagd.

Tegelijk moeten alle uitzonderingen op de btw-tarieven eruit. Zonder al die uitzonderingen zouden we op jaarbasis 8 miljard euro terugverdienen. Ook alle bedrijfssubsidies zou ik schrappen. Nu heeft iedereen recht op z’n eigen tegemoetkoming, subsidie, enzovoort. Weg ermee. Kindergeld en allerlei andere premies gaan nu naar een groot deel van de middenklasse, die het eigenlijk niet nodig heeft. Concentreer die middelen op wie het écht moeilijk heeft.

Van wie moet dat langetermijnplan komen? Toch maar de politiek?

Waarom zou je je hoop nog stellen op de politiek? Einstein zei: ‘Waanzin is telkens weer hetzelfde proberen en iedere keer een andere uitkomst verwachten.’ Daar zitten we vandaag. Politiek is een soort feuilleton of Truman Show waar we naar kijken, met elke dag een ander relletje of ballonnetje. Leuk entertainment, maar ik zie de politiek vandaag niet als de factor die het morgen gaat oplossen. Als je het al 20 jaar probeert, en het blokkeert overal op… Dat is niet de hefboom.

Ik zie bij geen enkele politieke partij een helder plan over wat ze met ons land van plan zijn op langere termijn. Het is zoals de bekende reclame ‘wees niet tevreden met advies, eis een plan.’ Wel, ik eis een plan voor dit land. Waar moeten we binnen 20 jaar staan, hoe ziet dit land er tegen dan uit? En wees daar eerlijk over.

Van waar moet het dan wel komen?

Ik zie vandaag heel veel mensen die dit land vooruit willen helpen. Knappe ondernemers, ambitieuze jongeren, … Ze zijn optimistisch en willen vooruit. Ik zie energie en optimisme. Zij geloven niet dat het via de politiek nog kan, maar willen zich niet laten tegenhouden door de stilstand en dat stemt mij hoopvol. Er is op veel plekken ondernemerschap, ambitie en zelfredzaamheid. Ons land telt intussen bijna drie unicorns (start-ups die op minstens één miljard gewaardeerd worden, rvl). Kijk naar ons rijke verenigingsleven of al die vrijwilligers in de vaccinatiecentra. Dat zijn allemaal mensen die op hun manier iets beter willen maken. Laat ons iedereen die hier een beter land van wil maken samenbrengen om massaal te zeggen dat het hier anders moet en te laten zien hoe het anders kan.

U klinkt bijna als een politicus.

Ze hebben me al een paar keer gevraagd, ook voor verkiesbare plaatsen. Ik heb daar toen goed over nagedacht, maar mijn analyse was: ik wil echt iets veranderen in dit land. En daarom ga ik niet in de politiek. Dat is een spijtige vaststelling, want 20 of 25 jaar geleden had iemand in mijn positie daar misschien anders over gedacht. De politiek zal vroeg of laat een partner moeten zijn. Maar de ideeën en het druk zetten zal vanuit de bevolking en ook vanuit ondernemers en bedrijfsleiders moeten komen.

Als het gaat om het slecht functioneren van België, kijken sommigen naar Vlaanderen. Doen we in Vlaanderen beter wat we zelf doen?

Ik vind dat Vlaanderen te weinig ambitieus is. Vlaanderen waant zich vaak het Zwitserland van België. Maar in de Groot-Nederlandse context is Vlaanderen misschien wel het Wallonië van Nederland. Waarmee ik bedoel: als je je altijd vergelijkt met Brussel en Wallonië, op veel vlakken de zwakste gebieden van heel Europa, dan is het makkelijk om over de lat te raken. Leg die lat zelf ook eens wat hoger.

Voor u is het onderwijs de sleutel tot de cultuurswitch die u wil bereiken

Absoluut. Daar worden de jongeren, de ondernemers, de burgers en de politici van de toekomst opgeleid. We hebben het duurste onderwijs van heel Europa. En toch zit het Waals onderwijs al jaren in de kelder van de OESO-rangschikking en gaat het Vlaamse nu ook die kant uit.

Wat het probleem dan wel is? Het ambitieniveau is heel laag. Het onderwijs moet een promotiemachine worden. Nu is de lat in ons onderwijs structureel lager gelegd. Zo werk je net méér ongelijkheid in de hand, want zij die het kunnen betalen zullen voor hun kinderen privélessen voorzien of ze naar het buitenland sturen. Hard werken, de drang om vooruit te willen, de beste willen zijn, … Die cultuur moeten we willen cultiveren. Iets doen wat moeilijk is, gewoon omdat het moeilijk is, omdat je jezelf wil testen, omdat je het beter wil doen, … Dát is nodig. Niet alleen bij leerlingen, ook bij het personeel. Betaal daarom de béste leraar het meest, niet de oudste, zoals vandaag.

U noemde België tijdens de coronacrisis “het land met de hoogste belastingen en het slechtste gezondheidsbulletin ter wereld”. Wat is de balans van ruim anderhalf jaar pandemie?

Het falen van de overheid is duidelijk geworden. Het is bewezen dat een grote overheid niet betekent dat het ook een slagkrachtige overheid is. Kijk maar naar de traagheid waarmee ons beleid - zeker in het begin - evolueerde. Of hoe apps niet werkten, PLF’s niet gecontroleerd werden en op Zaventem iedereen zomaar binnen en buiten kon wandelen zonder dat men wist waar je vandaan kwam. Veel geld uitgeven als overheid, betekent niet dat je er veel voor in ruil krijgt in ons land.

Daarnaast scoort Vlaanderen wel als één van de beste regio’s van Europa bij de aanpak van de vaccinatiecampagne. Dat toont aan dat er toch een zeker vertrouwen is in de overheid. Waar ik me veel meer zorgen over maak is Brussel. Als je maar iets meer dan 50 procent van je bevolking kan bereiken voor iets levensbelangrijk als een vaccin, hoe ga je die dan ooit kunnen bereiken als het gaat om onderwijs, werk, huisvesting of klimaat?

U kondigde vorig jaar ook aan dat er 1 op 3 restaurants en cafés zou verdwijnen. Zo ver is het niet gekomen. Heeft onze overheid het achteraf gezien dan toch niet zo slecht gedaan?

De overheid heeft massaal ingegrepen, waardoor we die faillissementen hebben kunnen uitstellen. Maar ik denk dat er een aantal van die faillissementen zeker nog komen. Als de steun de komende periode wordt teruggetrokken en rechtbanken opnieuw faillissementen gaan inleiden, zullen ze er alsnog komen. Dat zijn altijd individuele drama’s, maar een maatschappij die zwakke bedrijven in leven houdt, zou veel erger zijn.

Wat zijn de lessen die we moeten trekken uit de coronacrisis?

De les voor mij is: bereid je niet zomaar voor op een nieuwe pandemie. Want dat is altijd de verleiding hier. Na de bankencrisis ging ons nooit meer een bankencrisis overkomen. De volgende crisis was geen bankencrisis, maar een eurocrisis. De volgende crisis was geen eurocrisis, maar wel een pandemie. Laat ons die fout niet opnieuw maken en maak dit land niet Covidbestendig, maar wel crisisbestendig, wat die volgende crisis - een cyberaanval, fake news, of identiteitsdiefstel - ook is. Ook dat is een onderdeel van langetermijndenken.

“Kritiek geven mag, maar alleen als je tegelijk zelf ook iets doet om de wereld beter te maken”, schrijft u in uw boek. Wat is dat in uw geval?

Ik vind dat iedereen die het beter heeft moet delen met wie het minder heeft. Ik geloof heel sterk in het delen van zogenaamd sociaal kapitaal. Daarom gebruiken we met ons bedrijf een deel van onze omzet en uren om anderen te helpen. Bijvoorbeeld door jongeren te coachen, zomerscholen te ondersteunen, of A Seat at the Table van Youssef Kobo te hosten. Dat is een organisatie die kansarme jongeren in contact brengt met ondernemers en politici. Zelf geef ik vaak presentaties voor universiteits- of middelbare studenten waarbij ik hen steeds mijn persoonlijke gegevens geef, zodat ze me kunnen contacteren om over hun thesis of toekomst te praten. Of bijvoorbeeld om hun CV op te stellen. Daarvoor maak ik altijd tijd vrij.

Ziet u het nog goed komen met dit land?

Ik woon hier nog altijd. Dat is het beste bewijs. Ik woon hier graag en ga er vanuit dat we dit land beter krijgen. Dat het er hier binnen tien jaar veel beter uitziet dan vandaag. Sommige mensen trekken weg naar het buitenland, maar ik voel het mij verplicht aan mijn ouders en grootouders die hier hebben gewerkt, die het hier mee hebben heropgebouwd na de oorlog en aan alles hebben bijgedragen om dat land hier beter te proberen maken. En dat wil ik niet zomaar opgeven. Ook niet voor mijn kinderen.

Ik wil ambitieus zijn voor dit land. Ik weiger dit zomaar op te geven. Ik zou het een drama vinden als we het zover laten komen. Precies omdat ik zoveel mensen zie die vooruit willen. 

‘Vijf minuten ambitie - Pleidooien voor een beter werkend land’, Peter De Keyzer. 22,5 euro, 284 bladzijden. Vanaf maandag in de boekhandel.