Poolse demonstranten in de bres voor de EU: ‘Ooit waren we een gerespecteerde lidstaat’
In tientallen Poolse steden zijn zondag mensen de straat op gegaan om steun te betuigen aan de EU. In hoofdstad Warschau waren naar schatting honderdduizend mensen op de been. Ze vrezen dat een recente Poolse uitspraak over het Europees recht de deur op een kier zet voor een Polexit.
Of de huidige regering Polen uit de EU zal leiden, weet Paulina Furman (29) niet zeker. “Maar diep van binnen ben ik er bang voor.” Daarom is ze vandaag naar het Kasteelplein in het centrum van Warschau gekomen. “Om te laten zien dat de Polen dit niet willen. Wij zijn onze regering niet”, zegt ze, terwijl de duizenden mensen om haar heen met Poolse en Europese vlaggen wapperen. Een enkeling heeft twee vlaggen liefdevol aan elkaar geknoopt. “Wij blijven!”, scandeert de massa.
Een ‘Polexit’ klinkt als politieke fictie, maar voor deze demonstranten voelt het akelig dichtbij. Donderdag deed het Poolse Constitutioneel Hof, feitelijk een verlengstuk van de rechts-nationalistische regering, een uitspraak die een bom onder de Europese rechtsorde legde. Volgens dit gerechtshof prevaleert het Poolse recht in sommige gevallen boven het Europees recht. Het gaat dan specifiek over de hervormingen van de rechterlijke macht in Polen, waarvoor het land meermaals op de vingers is getikt door het Europees Hof in Luxemburg.
Bijl aan de wortel
De regering in Warschau wil dergelijke uitspraken naast zich neer kunnen leggen. Daarmee zet ze volgens deskundigen de bijl aan de wortel van de Europese rechtsorde. Het primaat van het Europees recht is een van de fundamenten van de samenwerking tussen de lidstaten: het is niet de bedoeling dat landen een uitspraak die ze niet bevalt zomaar kunnen negeren. De regering moet de uitspraak van het Hof nog bekrachtigen. Als ze dat doet, zet Polen een grote stap buiten de Europese rechtsorde.
In Polen sloeg de uitspraak in als een bom. Donald Tusk, voormalig EU-president en leider van de grootste Poolse oppositiepartij Burgerplatform (PO), riep dezelfde avond nog op tot een demonstratie voor iedereen die “het Europese Polen wil beschermen”. Alleen al in Warschau hebben 80.000 à 100.000 mensen gehoor gegeven aan zijn oproep, blijkt uit cijfers van de plaatselijke autoriteiten. Een rechts-extremistische tegendemonstratie maakt veel lawaai – ‘Hou je mond, domme jongen!’, zegt een veteraan van de Warschause Opstand (1944) als een tegendemonstrant haar toespraak onderbreekt – maar stelt weinig voor naast de enorme groep Polen die voor de EU op de been is.
‘Wij blijven’
Tussen hen staat de 67-jarige Maka Cielecka, groot kartonnen bord in haar handen met de letter ‘T’. Samen met acht anderen vormt ze het woord zostajemy (‘wij blijven’). “Ooit was Polen een gerespecteerde lidstaat van de EU. Nu zijn we een paria.” Wat er in Polen gebeurt vindt ze ‘angstaanjagend’. “En ik ben oud genoeg om me de duistere jaren van het communisme te herinneren. Wat ik nu zie, die pure machtshonger van de regering, maakt me bang.” Ze hoopt dat het protest laat zien dat de Poolse bevolking voor de EU is.
Want dat is zo. De statistieken verschillen licht, maar over het algemeen wil meer dan 80 procent van de Polen in de EU blijven. 53 procent van de inwoners heeft een positief beeld van de EU, slechts 8 procent een negatief beeld. In augustus steeg het aantal voorstanders van een Polexit voor het eerst in lange tijd, naar 17 procent. Maar volgens een nieuwe peiling van eind september, wil 88 procent van de Polen in de EU blijven. Ongeveer de helft van de ondervraagden is wel bang dat regeringspartij PiS aanstuurt op een Polexit.
Dankbaar onderwerp
De Poolse regering ontkent dat. Premier Mateusz Morawiecki schreef na de uitspraak: “Polen heeft een plaats in de familie van Europese naties.” Volgens hem bevestigt de uitspraak van het Hof alleen dat de Poolse grondwet boven andere rechtsbronnen gaat. De regering verwijt de oppositie dat ze het thema constant aangrijpt om stemming te maken in het land. “Dit is al de vierde Polexit dit jaar”, schamperde de onderminister van Buitenlandse Zaken op de radio. De EU is inderdaad een dankbaar onderwerp voor de Poolse oppositie, juist omdat het zoveel steun geniet onder de Poolse bevolking. Over andere thema’s, zoals migratie of abortus, bestaat minder brede consensus, ook binnen de oppositie zelf.
Dat neemt niet weg dat de Poolse regering met de uitspraak van het Constitutioneel Hof hard aanstuurt op escalatie van het conflict met Europa. De EU kaatst de bal terug door de geldkraan dicht te schroeven: het coronaherstelplan, goed voor 36 miljard euro, is nog niet goedgekeurd. Tot 2027 moet Polen ruim 125 miljard ontvangen uit de Europese begroting.
“Natuurlijk wil ik niet dat we worden afgesneden van EU-geld”, zegt demonstrant Maciej Izdychowicz (38). Hij wappert met een Poolse vlag, naast hem wappert een vriend met een EU-vlag. Hij is “teleurgesteld” over het jarenlange gebrek aan actie vanuit de EU. Dan maar een drastische maatregel als het opschorten van EU-geld. “Je bent of lid van de EU of niet. Als je lid bent heb je rechten én plichten.”
