Laat Christoffel met rust, zegt deze nazaat van Columbus: ‘Bedrijf geen politiek met geschiedenis’
Elk jaar op 12 oktober eert Spanje Christoffel Columbus op een nationale feestdag. Op deze la Día de la Hispanidad herdenkt het land dat het ooit een wereldrijk was waar de zon nooit onderging. Maar de aandacht voor de schaduwkant van het koloniale verleden neemt toe. En dat maakt een directe afstammeling van Columbus nerveus.
Christoffel Columbus. Er zijn nauwelijks beroemdere voorvaders voorstelbaar dan de kapitein die op zoek naar een nieuwe handelsroute naar Azië per ongeluk Amerika ontdekte. Natuurlijk beschikt Felipe Colón de Carvajal (51) over een stamboom die zijn beroemde bloed moet staven, maar het beste bewijs is zijn naam: Colón, Columbus in het Spaans.
De ontdekking van de Nieuwe Wereld is nog altijd een bron van trots, en niet alleen voor Columbus’ directe nazaten. Dinsdag viert Spanje zijn nationale feestdag. Het is een moment waarop Spanjaarden stilstaan bij hun roemruchte verleden en de erfenis die het voormalige Spaanse wereldrijk heeft achtergelaten. Dat doen ze op plechtige – in de vorm van een militaire parade – maar ook vrolijke toon, met Argentijnse tango en Cubaanse salsa in de straten van Madrid.
De Dag van de Spaansheid valt ieder jaar op 12 oktober. Op die datum in 1492 bereikte Columbus als eerste Amerika. Een gebeurtenis die een Spaanse gouden eeuw inluidde, maar ook het koloniale tijdperk en de dood van vele miljoenen inheemse bewoners door oorlog en ziekte.
In een tijd waarin lang onderdrukte bevolkingsgroepen aandacht voor de schaduwkant van de geschiedenis eisen, en controversiële volkshelden van hun sokkel vallen, groeit daarmee onvermijdelijk ook de discussie rond Columbus. In de VS werden na de dood van George Floyd vorig jaar meerdere standbeelden neergehaald, net als afgelopen juni bij volksprotesten in Colombia, dat ironisch genoeg is vernoemd naar de ontdekkingsreiziger.
In Mexico-Stad verdween Columbus een jaar geleden voor “restauratiewerkzaamheden”. Vorige maand werd bekend dat het beeld niet terugkeert: op zijn plek komt een inheemse vrouw. Mexico zet zich sterk af tegen zijn voormalig kolonisator onder president Andrés Manuel López Obrador, die eerder excuses van de Spaanse koning eiste voor de verovering van zijn land. Het leidt tot woede en ongemak in Spanje, waar de gedeelde geschiedenis vooral positief wordt uitgelegd en het verzet tegen Columbus vooralsnog uitzonderlijk is.
Dat het zo mag blijven, zegt Felipe Colón de Carvajal in zijn appartement in Madrid. De achttiende generatie Columbus woont er omringd door antieke meubels, portretten van voorouders en met als enig gezelschap zijn hond Preto.
Op een eettafel staan pakken paellarijst en saffraan; hij doet een beetje import en export, allemaal via Amazon. Felipe mag de achternaam Colón dragen, de titels die erbij horen draagt hij niet. Die gingen naar zijn oudere neef, de hertog van Veragua. “Dat had ik ook wel leuk gevonden.” Wat Felipe restte was een goede Colón-opvoeding: traditioneel en katholiek.
Ontmoetingen, geen veroveringen
Zijn naam heeft altijd deuren geopend, vertelt hij, zo veel Colóns telt Spanje niet. Ook hij ziet dat het sentiment wereldwijd kentert. Steeds vaker wordt “politiek bedreven met de geschiedenis”. Columbus, meer een ontdekkingsreiziger dan een veroveraar, is daar het slachtoffer van.
Het woord ‘verovering’ dekt toch de lading al niet, vindt hij. Liever ziet hij het als een “ontmoeting tussen twee werelden”. “En als die elkaar ontmoeten, botsen ze. Dat is normaal.” Mistoestanden waren er zeker, en dat er doden vielen wil hij ook nog wel toegeven. Het was de 15de eeuw, wat wil je? Maar Spanje deed ook wat terug: denk eens al die gebouwde universiteiten in Latijns-Amerika.
Dat laatste argument – wij brachten wel beschaving – doet breed opgeld in rechtse kringen. Pablo Casado, de leider van de grote rechtse Partido Popular, noemde de verspreiding van de Spaanse cultuur in een interview nog “de belangrijkste gebeurtenis in de geschiedenis na de romanisering”. “Het heeft een heel continent vooruitgebracht.” Enkele dagen eerder had een prominent partijgenoot al gezegd dat Spanje “Amerika niet gekoloniseerd, maar bevrijd” had, onder meer van kannibalisme.
Van een bevrijding wil Colón de Carvajal ook weer niet spreken, maar dat de bevolking er op plekken op vooruitging, is volgens hem duidelijk. Zeker in Mexico, waar een kleine elite “met grote wreedheid” over de rest heerste. Des te meer steekt de kritiek van de Mexicaanse president López Obrador. Misschien kan hij zich beter richten op het oplossen van de grote armoede onder zijn eigen inheemse bevolking. “Daar heeft Mexico nu al tweehonderd jaar de tijd voor gehad.”
Een nationaal debat in Spanje zelf over Columbus en de koloniale erfenis blijft voorlopig uit. Hooguit zijn er oprispingen: zo werd na de dood van George Floyd geprotesteerd bij bij het iconische standbeeld van de ontdekkingsreiziger in Barcelona. Van de overweging van de linkse burgemeester om een begeleidende kritische tekst bij het beeld te plaatsen, is nooit meer iets vernomen. Felipe Colón de Carvajal, waarschijnlijk de paellahandelaar met de bekendste naam ter wereld, kan met een gerust hart zijn Dag van de Spaansheid vieren.