70 procent in België, 2 procent in Kenia: hoe covid-19 straks garen spint bij de wereldwijde vaccinkloof

Zelden toonde de globale ongelijkheid zich zo scherp als in de cijfers van covidvaccinaties. Terwijl EU-lidstaten al meer dan 60 procent van hun burgers beter beschermden tegen de dodelijke impact zijn sommige arme landen daar nauwelijks mee begonnen. In dichtbevolkte landen als India (19 procent gevaccineerd), Zuid-Afrika (16 procent), Vietnam (13 procent), Egypte (6 procent) en Nigeria (1 procent) staat bijna niets het coronavirus in de weg.

“Zonder gecöordineerde en gelijkwaardige aanpak zal een afname van gevallen in enkele landen in de loop van de tijd niet worden volgehouden”, waarschuwde VN-secretaris-generaal Antonio Guterres vorige week. “In het belang van iedereen moeten we alle landen dringend op een hoog vaccinatieniveau brengen”. Guterres noemde de ongelijkheid ook ‘immoreel’ en ‘dom’, want als het virus blijft rondwaren blijft de kans bestaan op nieuwe mutaties waar onze huidige vaccins geen verhaal tegen hebben.

In het vakblad Science toonden wetenschappers onlangs aan dat een eerlijke verdeling van vaccins niet alleen een ethische kwestie is, maar ook een goede investering uit eigenbelang. Zoniet blijven grote investeringen nodig in grenscontroles en surveillantie om geïmporteerde infecties en nieuwe varianten buiten de deur te houden.

Dat er nog varianten op ons af zullen komen, is volgens epidemioloog Brecht Ingelbeen van het Instituut voor Tropische Geneeskunde een vanzelfsprekendheid. “Volgens sommige schattingen is inmiddels de helft van de wereldbevolking aan het coronavirus blootgesteld. Dat is vooral te wijten aan de erg besmettelijke deltavariant. Zowel de natuurlijke als de met vaccins opgewekte immuniteit zal mettertijd afnemen. Dat geeft het virus opnieuw meer kans om te circuleren en te muteren. Het ontstaan van nieuwe varianten is een cyclisch proces, en een kwestie van tijd.”

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) lanceerde vorige week nog een strategie om tegen eind dit jaar 40 procent en halfweg volgend jaar 70 procent van de bevolking van elk land gevaccineerd te hebben. Aan het huidige tempo lijkt dat onhaalbaar. Een eerder streven om eind vorige maand 10 procent van de bevolking in te enten werd niet gehaald in maar liefst 56 lage- en middeninkomenslanden.

Directeur-generaal van de WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus hekelt deze ‘tweesporenpandemie’ en wijt het falen enkel en alleen aan de navelstaarderij van het westen. “De concentratie van vaccins in de handen van enkele landen en bedrijven heeft tot een globale catastrofe geleid, waarbij de rijken beschermd zijn terwijl de armen blootgesteld worden aan een dodelijk virus”, zei hij vorige week. “We kunnen nog altijd de doelen voor dit en volgend jaar bereiken, maar er is politieke wil, actie en samenwerking voor nodig, en voorbij de inspanningen van dusver.”

‘Steentje in schoenen’

Intussen waarschuwt het Internationaal Monetair Fonds (IMF) voor de economische gevolgen van een vaccinatiekloof. IMF-voorzitter Kristina Georgieva vergeleek het huidige tweesporenbeleid met ‘wandelen met stenen in de schoenen’. Ze verwacht dat de economie in industrielanden tegen 2022 het niveau van voor de pandemie zal bereiken, maar dat groei- en ontwikkelingslanden nog “vele jaren” zullen nodig hebben om te herstellen.

Om halfweg volgend jaar 70 procent van de wereldbevolking een eerste keer te vaccineren zijn er volgens de WHO minstens elf miljard vaccindosissen nodig. Momenteel werden er nog maar zes miljard toegediend. De globale vaccinproductie van 1,5 miljard dosissen per maand zou moeten volstaan om de doelen te halen maar westerse landen geven nu al prioriteit aan derde of vierde boostervaccins in de plaats van de globale dekking.

Het herverdelingsprogramma Covax (voluit ‘COVID-19 Vaccines Global Access’) probeert de vaccinkloof te dichten. In totaal wil de alliantie van de WHO en hulporganisaties 4 miljard doses vaccins toedienen. Zo’n 2,5 miljard worden door Covax aangekocht, de rest wordt door landen gedoneerd. De meeste vaccins zijn tot nu toegezegd door de Verenigde Staten, bijna 300 miljoen.

België doneerde al 2,1 miljoen vaccins aan Covax, en nog eens 400.000 dosissen via het EU Civil Protection Mechanism, en doet het daarmee niet slecht in vergelijking met veel andere geïndustrialiseerde landen.

Maar het aantal beschikbare vaccins is slechts één aspect, zegt Els Torreele, die aan University College London de toegang tot medicijnen onderzoekt. “Lage-inkomenslanden weten vaak niet precies wanneer ze welke vaccins zullen krijgen. Die overvoorspelbaarheid maakt het moeilijk om een vaccinatiecampagne voor te bereiden.” Torreele herinnert eraan dat we niet uit het oog mogen verliezen dat het om meer gaat dan zo snel mogelijk voldoende vaccins doneren.

“Het grote probleem is de totale afhankelijkheid van lage-inkomenslanden. Wat we nu doen is te vergelijken met een bedelaar wat kleingeld toestoppen, maar het is geen gezondheidsbeleid. Enkel via technologietransfer kunnen lage-inkomenslanden zelf vaccins produceren en het heft in eigen handen nemen. Maar daar staan overheden en de farmabedrijven niet voor te springen. Hadden we hier een jaar geleden al werk van gemaakt, dan hadden we veel verder kunnen staan. Door het nu nog steeds niet te doen, dreigt de hele historie zich te herhalen als straks een variant de kop opsteekt die aan de vaccins weet te ontsnappen.”