Taliban zitten na aanslag in Kunduz in hun maag met Oeigoerse militanten

Al voor hun machtsovername verzekerden de taliban China dat Afghanistan geen onderdak biedt aan Oeigoerse terroristen. Maar ze zijn er nog altijd, bleek eerder vorige week al. Toen zou een onbekend aantal zijn verwijderd uit het grensgebied met China in het noorden van Afghanistan, zo meldt Ghandara, een in Centraal-Azië gespecialiseerde nieuwssite, op gezag van anonieme Afghaanse en Tadzjikistaanse militaire bronnen.

Na de communistische revolutie in 1949 zijn grote aantallen Oeigoeren in golven naar Pakistan en Afghanistan vertrokken, meestal uit angst voor vervolging of religieuze beperkingen in China. Tegenwoordig worden Oeigoeren in de Chinese provincie Xinjiang bij wijze van ‘antiterrorismebeleid’ onderworpen aan permanente surveillance en aan politieke heropvoeding in zogenaamde trainingscentra. De overwegend islamitische Oeigoerse minderheid ziet Xinjiang als haar thuisland.

Harde voorwaarde

In Afghanistan wonen ongeveer tweeduizend Oeigoeren, van wie een tweehonderdtal zijn aangesloten bij radicale groeperingen zoals Turkestan Islamic party (TIP) en diens voorloper East Turkestan Islamic Movement (ETIM). TIP heeft enkele terroristische aanslagen in China opgeëist.

In 2001 steunde Peking de Verenigde Staten in de oorlog tegen terrorisme, in ruil voor Amerikaanse erkenning van ETIM als terroristische organisatie. Daarom vluchtten ETIM-leden na de Amerikaanse inval in Afghanistan in 2001 naar Pakistan. China bleef druk uitoefenen op zowel de Afghaanse als de Pakistaanse regering om Oeigoeren uit te leveren. Zodra Pakistan daar werk van maakte, vluchtten de Oeigoeren naar Afghanistan.

De taliban zitten nu met de Oeigoeren in hun maag. Peking heeft de bestrijding van Oeigoerse extremisten als harde voorwaarde gesteld voor economische hulp en diplomatieke erkenning. De taliban weigeren echter terroristische organisaties samen met buitenlandse mogendheden aan te pakken. Een taliban-delegatie heeft zaterdag tijdens besprekingen met de Verenigde Staten in Qatar een samenwerking met de Amerikanen tegen Islamitische Staat in Afghanistan afgewezen.

Huurlingen

Oeigoerse militanten duiken geregeld op bij andere jihadistische organisaties, zoals IS. Ook hebben ze banden met de Pakistaanse en Afghaanse taliban. Volgens Oeigoerse zegslieden die met Oeigoerse strijders in Afghanistan in contact staan, zijn ze huurlingen die de gelederen van de verschillende strijdende partijen en terroristische organisaties in Afghanistan versterken.

Het propagandamedium Amaq en Telegram-groepen van Islamitische Staat zeggen dat een man die bekendstaat als ‘Mohammed de Oeigoer’ zich vrijdag in een moskee in Kunduz met een bomgordel opblies. “Als dat waar is, zullen de Chinese zorgen over terrorisme in Afghanistan toenemen. Zorgen waarvoor de taliban ontvankelijk zijn”, zegt Michael Kugelman, Azië-specialist van het Amerikaanse Wilson Center, op Twitter.

Oeigoerse activisten betwijfelen dat Oeigoerse militanten de aanslag hebben uitgevoerd. De Oeigoerse taalkundige Abdulwali Ayup zegt desgevraagd dat de naam ‘Mohammed de Oeigoer’ niet authentiek is.

“Religieuze Oeigoerse strijders vernoemen zich naar Oost-Turkestan, de Oeigoerse naam voor ons thuisland, of naar hun geboorteplaats. De toevoeging ‘de Oeigoer’ aan een voornaam werd alleen gebruikt door Oeigoeren die aan het begin van de vorige eeuw communistische organisaties oprichtten. Juist vanwege die historische achtergrond verafschuwen Oeigoerse strijders die toevoeging aan hun naam en zullen ze die niet gebruiken”, zegt Ayup vanuit ballingschap in Noorwegen.

Ingeslikt

In de Oeigoerse diaspora wordt gevreesd dat Oeigoeren de aanslag in de schoenen wordt geschoven in een opmaat naar een deal tussen de taliban en China. Hengelend naar economische hulp en erkenning van Peking hebben de taliban hun kritiek op de behandeling van hun Oeigoerse geloofsgenoten in China al ingeslikt. 

Om Oeigoers verzet tegen de Chinese overheersing te breken, onderhield Peking sinds eind jaren negentig contacten met de Afghaanse taliban. Tijdens het eerste talibanbewind (1996 tot 2001) werden in het jaar 2000 volgens de Amerikaanse non-profitorganisatie Oxus Society for Central Asian Affairs dertien Oeigoeren uitgezet naar China, hoewel ze asiel hadden gekregen in Afghanistan. 

“Het feit dat de oude garde van de taliban de nieuwe voorlopige regering domineert, maakt een soortgelijke samenwerking met Peking opnieuw mogelijk. Alle in Afghanistan verblijvende Oeigoeren, of ze nu banden met militante groepen hebben of niet, dreigen het mikpunt te worden van de taliban”, zegt Siegfried Wolf, Zuid-Azië-specialist van de universiteit van Heidelberg. 

In China wacht uitgeleverde Oeigoeren in de regel een lange gevangenisstraf of executie wegens religieus extremisme, terrorisme of separatisme. China zet ook andere landen met Oeigoerse gemeenschappen onder druk om vermeende Oeigoerse extremisten aan Peking uit te leveren.