Poolse premier gaat voluit confrontatie met Europese Unie aan: “Rechters maken van EU centraal gestuurde instelling”

Het Poolse Grondwettelijk Hof oordeelde onlangs dat delen van het recht van de EU niet compatibel zijn met de Poolse grondwet. Het arrest doet de Unie op haar grondvesten daveren, want voor het eerst stelt een nationaal hof de voorrang van het Europees recht in vraag. Het gaat om het voorlopige hoogtepunt in het conflict tussen Brussel en Warschau over de rechtsstaat in Polen.

Morawiecki kwam het arrest en de kijk van zijn regering op de verhouding tussen nationaal en Europees recht dinsdag verdedigen in het Europees Parlement. In een toespraak die meer dan een halfuur duurde, beet hij fel van zich af. “De Europese Unie is geen staat. Er zijn 27 lidstaten, en die zijn allen soeverein. Het zijn die lidstaten die beslissen welke competenties naar de EU gedelegeerd worden. Daarin heeft het EU-recht voorrang, maar heel veel zaken blijven de exclusieve bevoegdheid van de lidstaten.” Hij hekelde het “fait accompli” en het “activisme” van Europese rechters die van de EU een “centraal gestuurde instelling (maken) die haar provincies kan zeggen wat ze moeten doen”. 

Met enkele “citaten” die volgens Morawiecki van grondwettelijke hoven van andere lidstaten afkomstig zijn, probeerde de Poolse premier zijn fundamentele punt kracht bij te zetten, namelijk dat de primauteit van het EU-recht niet kan gelden in grondwettelijke zaken. “Ik zie aan uw gezichten dat u het niet met mij eens bent”, zei hij tegen de parlementsleden.

Voor Morawiecki het woord nam, herhaalde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar bezorgdheid over Polen. “Het is de eerste keer ooit dat een nationale rechtbank oordeelt dat de Europese verdragen niet compatibel zijn met de nationale grondwet. Dit arrest heeft grote gevolgen voor de mensen in Polen, want het ondermijnt de bescherming van de onafhankelijkheid van rechters. Zonder die onafhankelijkheid staan de rechten van de mensen op het spel.”

De Commissie is het arrest nog zorgvuldig aan het analyseren, maar zal als hoedster van de verdragen een initiatief nemen, zei von der Leyen. “Ik betreur dat we ons in deze situatie bevinden. Maar ik was en blijf voorstander van dialoog. Deze situatie móét worden opgelost. We willen een sterk Polen - een Polen dat zijn plaats heeft in Europa.” Morawiecki was het daar alvast mee eens. “Europa is onze keuze, onze plaats. We willen nergens anders heen.” 

Tijdens het debat kreeg Morawiecki de verwachte steun van zijn land- en partijgenoten in de conservatieve ECR-fractie. Van de andere fracties kreeg de Poolse premier heel wat tegenwind. “Het sinistere spel dat u speelt is heel erg duidelijk”, beet Guy Verhofstadt (Open Vld) hem toe. “U installeert een gepolitiseerd Grondwettelijk Hof en wanner het Europees Hof van Justitie daar kritiek op heeft, laat u via dat Grondwettelijk Hof beslissen dat het EU-Hof geen legitimiteit meer heeft.” 

Volgens Verhofstadt ging Morawiecki tijdens zijn toespraak niet in op de kern van het veelbesproken arrest van 7 oktober, namelijk dat artikelen 1 en 19 van het Europees verdrag een inbreuk zouden vormen op de Poolse grondwet. “Toen uw land in 2004 het verdrag ondertekende, hebt u die artikelen wel degelijk aanvaard. Het is trouwens precies omwille van deze twee artikelen - die het ‘steeds hechter verbond’ in Europa en de centrale rol van het EU-Hof omschrijven - dat de harde brexiteers destijds uit de Unie wilden.”

Verhofstadt eindigde zijn interventie in het parlement met een verwijzing naar het boek ‘Mars der dwaasheid’ van Barbara Tuchman. “Daarin lezen we dat relatief eenvoudige beslissingen elkaar opvolgden, genomen door het ego van de grote machtsspelers die niet beseffen welke ramp ze op het einde van de rit afroepen. Kom daarom op uw beslissingen terug en eindig uw mars der dwaasheid.”