Het Vlaamse verkeer is weer onveiliger: meer zwarte verkeerspunten, meer doden

Sinds 2018 hanteert Vlaanderen een ‘dynamische lijst’ met zwarte punten, die jaarlijks wordt aangepast op basis van de recentste ongevallencijfers. Voor 2021 telt de lijst 302 punten waar de verkeerstol te hoog is. Vorig jaar waren er 287 zwarte punten. Aan 133 daarvan werden aanpassingen doorgevoerd. Maar aangezien er 101 nieuwe punten bijkwamen, blijft de lijst even lang.

“Dat bevestigt wat we al een tijdje zien”, zegt verkeersexpert Dirk Lauwers (UGent). “De verkeersveiligheid verbeterde relatief goed tot 2016, maar sindsdien is er te weinig progressie, vooral voor fietsers en voetgangers.” In de eerste helft van dit jaar lieten in Vlaanderen 109 mensen het leven bij verkeersongelukken, het hoogste aantal sinds 2016. “Dat kan met meerdere zaken te maken hebben. Zo stijgt het aantal voetgangers en fietsers op de baan, dus kunnen er ook meer ongevallen met hen gebeuren, tenzij er specifiek beleid wordt gevoerd om het voor hen veiliger te maken. Ook het toenemende smartphonegebruik in het verkeer leidt volgens internationaal onderzoek tot meer ongevallen.” 

Van minister naar minister

Hoe belandt een kruispunt op de zwarte lijst? Daarvoor wordt naar de statistieken over een periode van drie jaar gekeken – voor 2021 is dat de periode 2017-2019. Bij een dodelijk slachtoffer krijgt het vijf punten, bij een zwaargewonde drie punten en bij een lichtgewonde één punt. Als een score van vijftien wordt gehaald, is het officieel een ‘zwart punt’. Sinds de lijst van 2019 wegen ongevallen met voetgangers, fietsers en bromfietsers zwaarder door. 

Al sinds 2002 wordt een lijst met zwarte punten van mobiliteitsminister aan mobiliteitsminister overgedragen. Net als haar voorgangers belooft Vlaams minister van Mobiliteit Lydia Peeters (Open Vld) de lijst weg te werken. Zo werden in 2021 bij 104 verkeerspunten werken uitgevoerd, bij meer dan 90 punten zijn werken gepland. De overige punten worden onderzocht. 

Toch lijkt het veeleer dat het probleem zich van kruispunt naar kruispunt verlegt, zonder dat de verkeersveiligheid echt verbetert. In 2017 werd de toen 17-jarige Joeri Verbeeck aangereden op het kruispunt van de Brugsesteenweg en de ringweg rond Kortrijk. Het ongeval is een blauwdruk van zovele in Vlaanderen: hij reed met zijn fiets rechtdoor toen het licht op groen sprong, een vrachtwagen sloeg rechts in en sleurde hem 500 meter lang mee. 

Het is een wonder dat Verbeeck het kan navertellen. Hij raakte zijn rechterarm, linkeroog en een aantal vingers kwijt. Zijn revalidatie duurde meer dan drie jaar. In die tijd zat hij niet stil: in 2018 organiseerde hij een wandeling om aandacht te vragen voor de veiligheid aan het kruispunt, dat vandaag nog altijd op de zwartepuntenlijst staat. In april 2019 werd de lichtenregeling er aangepast en kwamen er bredere fietspaden. “Het is erg dat je zoiets moet organiseren om verandering te krijgen. Als ik die lijst zie, gaan er nog heel wat wandelingen moeten komen.” 

Eerder dit jaar lanceerde minister Peeters met Mobiliteit Innovatief Aanpakken (MIA) een nieuw bestuursplan om de verkeersveiligheid te verhogen. Een van de prioriteiten is de lijst met zwarte punten sneller weg te werken.  “We moeten komaf maken met een overvloed aan regels als het de verkeersveiligheid in de weg staat en we moeten infrastructuurwerken sneller kunnen uitvoeren”, zegt ze.

Nog belangrijker vindt de minister het om proactief te handelen. Daarom worden er in het kader van MIA in West-Vlaanderen en Limburg bepaalde verkeerssituaties gemonitord met camera’s en drones. “Op die manier kunnen we proactief gevaarlijke punten detecteren en voorkomen dat er veel ongevallen gebeuren op een locatie.” Als de resultaten positief zijn, wordt het systeem verder ingevoerd in Vlaanderen. 

Afgevoerd expertenpanel

Dirk Lauwers ziet het als een stap in de goede richting. “In Nederland zijn ze daar al veertig jaar mee bezig. We weten dat er een nauw verband is tussen bijna-ongevallen en ongevallen. Om te verhinderen dat er veel zwarte punten bijkomen, moet men dat overal uitrollen.” 

Nog beter zou zijn om de actieve weggebruiker centraal te stellen bij de (her)aanleg van kruispunten. Daarom vindt mobiliteitsexpert Kris Peeters het een gemis dat de voormalige auditcommissie, die in 1996 werd ingevoerd, niet meer in voege is. Dat expertenpanel kwam maandelijks samen om verkeersmaatregelen te monitoren en advies te geven, ook over de zwarte punten. 

“Misschien deed men er toen langer over om tot beslissingen te komen, maar die waren wel transparanter en evidence-based", zegt mobiliteitsexpert Willy Miermans, die van 1996 tot 2012 in de commissie Vlaams-Brabant zetelde. “Helaas vond men dat vanaf 2014 te betuttelend en zijn die audits jaar na jaar uitgekleed. Vandaag is het primaat van de politiek veel sterker en zie je dat diegenen met de kortste lijn naar de kabinetten ingeschakeld worden om projecten te realiseren.” 

Het kabinet van minister Peeters is het niet eens met de kritiek dat externe experts vandaag minder geconsulteerd worden. “Bijvoorbeeld bij beslissingen over schoolroutes of doortochten worden experts systematisch betrokken. Daarnaast is een taskforce met externe mobiliteitsspecialisten opgericht om tot de 37 maatregelen van het verkeersveiligheidsplan te komen en die te monitoren.”