Coronavirus verdeelt Europa: hoeveel vrijheden kan de zorg aan?

Meer besmettingen, meer ziekenhuisopnamen, meer doden. Veel Europese landen hoopten dit najaar niet meer zulke coronacijfers te hoeven presenteren. Maar ver voor de meteorologische winter inslaat, kan de roze bril al in de glasbak. “We gaan ons schrap moeten zetten om de vierde golf aan te pakken”, zei minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke woensdagavond. Vooral Oost-Europa is er slecht aan toe.

Grote verschillen in de vaccinatiegraad leiden ertoe dat elke regering deze winter voor haar eigen afweging staat: hoeveel vrijheden voor de bevolking kan de zorg aan? De Wereldgezondheidsorganisatie complimenteerde Europa (inclusief landen als Rusland, Turkije en Oekraïne) deze week met het zetten van de miljardste prik op het continent, maar constateerde ook dat daarmee slechts een derde van de populatie volledig is gevaccineerd. Volgens de WHO waren er “regionale verschillen te overwinnen”.

Dat vertaalt zich in de gebieden waar de besmettingen snel oplopen. In de Baltische staten, Roemenië en Servië worden nu elke dag meer dan 750 besmettingen per miljoen inwoners gemeld. Nergens ter wereld ligt het besmettingsniveau zo hoog als in Letland, waar ruim achthonderd op de honderdduizend inwoners positief testte. 

Roemenië kampt daarbij ook met een hoge sterfte: de bijna 20 sterfgevallen per miljoen inwoners per dag die momenteel worden gemeld, zijn er meer dan in Italië tijdens het begin van de pandemie. Toen werd het leger ingezet om doodskisten op te halen uit overvolle mortuaria.  Momenteel kennen ook Oekraïne en Rusland een hoog sterftecijfer.

De regering van Letland probeert met een lockdown van vier weken het tij te keren. De lage vaccinatiegraad – slechts 51 procent van alle Letten is volledig gevaccineerd – wordt daarbij als schuldige aangewezen. “Wij, als overheid en samenleving als een geheel, zijn er niet in geslaagd om een hoge vaccinatiegraad te realiseren. Dus moeten we aan jullie vragen om jullie levens voor een paar weken stil te zetten om een catastrofale situatie te voorkomen”, zei de Letse minister van Volksgezondheid, Daniels Pavluts deze week. Overigens behoorden de Letten de afgelopen week plots tot de snelste prikkers van het continent.

Binnen de Europese Unie heerst in Roemenië en Bulgarije meer wantrouwen jegens het vaccin, maar ondanks het stijgende aantal besmettingen en sterfgevallen lijken lockdowns daar ver weg. De regeringen zoeken hun heil in maatregelen die gevaccineerde inwoners vrijheid geven. In Bulgarije werd dinsdagavond de coronapas ingevoerd, die ook studenten en zorgmedewerkers verplicht zichzelf te laten vaccineren. In Roemenië geldt de weekendavondklok alleen voor mensen die zich niet hebben laten prikken.

Spanning

In het beter gevaccineerde West-Europa loopt de spanning vooralsnog vooral op in het Verenigd Koninkrijk. In Engeland verschillen de regering en de National Health Service (NHS), de nationale gezondheidsdienst, van mening over te varen koers. Zeven dagen op rij zijn nu meer dan vierduizend besmettingen per dag gemeld. 

Volgens de bazen van de NHS is dat reden om het maatregelenpakket op te schalen naar ‘Plan B’: een coronapaspoort voor evenementen, een mondmaskerverplichting en een advies om thuis te werken. De overheid wil daar voorlopig nog niet van weten, en kan zich beroepen op een constant en relatief laag sterftecijfer: al een maand schommelen de Britten tussen de 100 en 200 coronadoden per dag.

Ook België kruipt omhoog in de lijsten. Vandaag stegen de besmettingen verder met 53 procent meer dan vorige week. Gezondheidsminister Vandenbroucke voorspelde in een interview Terzake “nog een heel forse stijging van de cijfers”. Toch denkt de  overheid nog niet aan de herinvoering van kleine maatregelen, zoals een mondmaskerverplichting op drukke plekken. In landen als Spanje, Frankrijk en Duitsland is die nog wel van kracht.

Geen maatregelen meer in Zweden en Denemarken

Ook in de omgang met ongevaccineerde mensen zit een zekere polemiek in West-Europa. Italianen moeten zelfs op hun werk hun coronapas laten zien, terwijl ongeprikte Fransen zich niet meer gratis kunnen laten testen als zij geen klachten hebben. Noordelijkere landen willen die kant vooralsnog niet op. De Duitse zorgminister Jens Spahn liet afgelopen weekend doorschemeren de coronanoodtoestand in november te willen beëindigen. De Duitse regering zou dan geen mandaat meer hebben om rigoureuze beslissingen te nemen zonder toestemming van het parlement. Ondertussen hebben Denemarken en Zweden helemaal geen coronamaatregelen meer.

De suggestie dat de pandemie de aarde dit najaar zou tweedelen in gevaccineerde en ongevaccineerde continenten, blijkt in ieder geval te kort door de bocht. De WHO meldde dat het aantal besmettingen en sterfgevallen de afgelopen week maar in één werelddeel opliep: Europa.