Velen in de partij blijven beducht voor haar temperament. Maar in snel tempo werd Zuhal Demir een sterkhouder van N-VA

De eerste dag van oktober 2019 brengt geen fijne avond voor Zuhal Demir. Ze is compleet uit haar lood geslagen. Eerder op de dag heeft N-VA-voorzitter Bart De Wever haar gebeld om te zeggen dat ze minister wordt in de nieuwe Vlaamse regering, die door Jan Jambon geleid zal worden. Demir krijgt de portefeuilles Omgeving, Justitie en Handhaving, en Toerisme.

Dat is voor zowat iedereen, ook voor Demir zelf, een verrassing van formaat. Minister worden was al veel langer haar ambitie, maar niet met deze departementen. Ze laat De Wever met zoveel woorden weten dat ze die bevoegdheden niet moet. Maar veel manoeuvreerruimte is er niet, en Demir schikt zich dan maar naar de wetten van de politiek.

Twee jaar later ziet de wereld er helemaal anders uit voor de vrouw uit de cité van Genk. Zuhal Demir heeft zich ontpopt tot een minister die gezag uitstraalt in een Vlaamse regering die alle moeite van de wereld heeft om daadkrachtig uit de verf te komen. Ze is een gesel geworden voor de federale regering, omdat Demir op haar eentje de geplande kernuitstap kan dwarsbomen. In Vlaanderen oogst ze bijval en lof voor haar directe stijl – “Het energiebeleid in dit land is gewoon kut”, liet ze zich onlangs ontvallen – en haar taaie aanpak van netelige dossiers.

Dat mag gerust een verrassing heten. Nog niet zo lang geleden gold het aanstormende politiek talent Demir als een flapuit, een loose cannon. Toen ze in 2017 Elke Sleurs afloste als staatssecretaris voor Gelijke Kansen in de regering-Michel, hielden velen binnen en buiten de partij hun hart vast: Demir had de reputatie om wel eens losjes vanuit de heup te schieten. Voor een regeringslid is dat zelden een troef.

Seks in een polo

Demir is in alle opzichten een selfmade woman. Haar vader werd uit Turkije naar hier gehaald om in de steenkoolmijnen te werken. Als kind heeft de jonge Zuhal het thuis allebehalve breed. Aangespoord door haar vader zet ze vol in op haar schoolwerk. Eerst volgt ze, tegen het advies van de school in, Latijn-Grieks; daarna trekt ze naar Leuven om rechten te studeren. Na nog een master Sociaal Recht in Brussel, staat ze voor een carrière als advocate.

In 2010 is Demir voor het eerst op een kieslijst te vinden – Genk is intussen verruild voor de Antwerpse grootstad. Ze raakt meteen verkozen als volksvertegenwoordiger, en wordt twee jaar later ook districtsburgemeester in Antwerpen.

Het duurt niet lang voor Demir zich als een atypische politica laat opmerken. Ze is rad van tong. Voor het mannenblad P-magazine poseert ze wulps in het bronsgroen eikenhout van de Kamer van Volksvertegenwoordigers. In interviews vertelt ze over haar gekste plek om seks te hebben – een kleine Volkswagen Polo. In het tv-programma Terug naar eigen land toont ze zich een harde tante wanneer ze in een vluchtelingenkamp een Iraakse vrouw de levieten leest: België is niet het beloofde land, je moet er werken om iets te krijgen. (Komiek Bert Gabriëls zal haar achteraf toebijten: “Gij zijt een goeie. Uw vader mocht wel naar België komen, maar die arme vrouw hou je tegen.”)

Haar parler vrai en ongedwongen stijl leveren haar veel krediet op in N-VA-milieus. Het helpt dat Demir de verpersoonlijking is van hoe de partij over emancipatie denkt: wie hard genoeg zijn best doet, kan overal raken, ook migranten uit armoedige milieus. Samen met haar ster stijgen ook haar ambities ten hemel. Demir is dan ook erg bitter wanneer ze in 2014 naast een post in de regering-Michel grijpt. Dit doe je mij geen twee keer aan, waarschuwt ze De Wever.

Drie jaar later is het toch prijs. Elke Sleurs blijkt een totale miscast als staatssecretaris voor Gelijke Kansen en moet plaats ruimen voor een spitanter uithangbord. Enter Zuhal Demir. “Haar temperament is nog een werkpunt”, orakelt De Wever bij haar aanstelling.

Demir raakt al gauw in de clinch met Jan en alleman. Zo haalt ze fel uit naar de auteurs van een armoederapport dat nochtans besteld was door haar eigen administratie. Over langdurig werklozen zegt Demir dat ze “wel wat harder hun best zullen doen om een job te vinden wanneer ze hun rekeningen niet meer kunnen betalen”. Voor Demir geldt een beetje hetzelfde als wat destijds in de partij over Theo Francken werd gefluisterd: maak hem minister van Defensie, en binnen de kortste keren liggen we met iedereen in oorlog.

Bij de verkiezingen van 2019 geldt Demir als een logische kandidaat-minister voor de Vlaamse regering. N-VA wordt met voorsprong de grootste regeringspartij, en haalt stevige departementen binnen. Ben Weyts moet Onderwijs bemannen, en dossiervreter Matthias Diependaele wordt gesommeerd om Financiën voor zijn rekening te nemen.

Demir krijgt onder meer Omgeving, dat vijftien jaar in handen van de christendemocraten was. De afweging van de partijtop: Demir krijgt geen uitgeholde bevoegdheden, maar ook geen departement waar ze in één klap enorme malheuren kan veroorzaken. Niemand had toen evenwel durven vermoeden dat Zuhal Demir vandaag zo in de spotlights zou staan. Veel meer dan een bewuste strategie is dat ook een gelukkige samenloop van omstandigheden.

Eén: nu N-VA geen deel uitmaakt van de federale regering, kan de partij vanuit Vlaanderen vol oppositie voeren tegen de kernuitstap. Toevallig zit Demir op de juiste stoel: de gascentrales die de kerncentrales moeten vervangen, moeten door Demir vergund worden. Al drie keer weigerde ze zo’n vergunning te ondertekenen. Volgens de Genkse heeft dat niks te maken met oppositie voeren, maar dat neemt niemand in de Wetstraat serieus: als N-VA wel achter de kernuitstap stond, had Demir die centrales zo goed als zeker gewoon vergund.

Twee: iets later dan in Nederland is ook bij ons stikstof een politieke splinterbom geworden. De neerslag van stikstof moet dringend omlaag, en dat heeft gevolgen voor onder meer landbouw, mobiliteit en bedrijfsleven. Demir beseft snel hoe gevoelig het stikstofdossier zal worden – ook voor de petrochemie in de Antwerpse haven van Bart De Wever – en ziet in dat er geen politiek krediet te verdienen is door met de voeten te slepen.

Drie: Demir blijft onvoorspelbaar. Zoals toen ze in het parlement, los uit de pols, zelf voorstelt een onderzoekscommissie op te richten naar de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht.

Een minister die zelf een onderzoekscommissie vraagt zonder overleg binnen de coalitie, dat is ongezien. CD&V en Open Vld vermoeden zelfs dat N-VA hen met opzet te grazen heeft genomen, maar de parlementsleden van N-VA vallen evengoed uit de lucht.

Razend

“Ik ben daar enkele weken echt razend om geweest”, zegt Vlaams N-VA-fractieleider Wilfried Vandaele, die in het parlement de verstandhouding tussen de coalitiepartijen bewaakt. “Wij kunnen maar zorgen dat de meerderheid aan elkaar blijft plakken, maar zij moest haar five seconds of fame hebben.”

Maar ook Vandaele moet toegeven dat die episode haar geen windeieren heeft gelegd: “De buitenwereld kent die delicate evenwichten in de coalitie niet, dus die vinden het gewoon goed wat Demir gedaan heeft. Jan Jambon en ik kregen zelfs kwade mails om te vragen waarom we haar zo op de korrel namen.”

Demir profileert zich als een minister voor het gewone volk, een politica waar spindoctors weinig vat op hebben en die lak heeft aan omfloerst taalgebruik. Toen Jambon zei dat Demir in het PFOS-dossier te voortvarend was geweest, antwoordde ze voor de camera’s van de verzamelde pers met één welgemikte, cynische quote: “Voortvarend, na twintig jaar?”

Wat dat alles betekent voor de pikorde van N-VA, is hoogst onduidelijk. Velen in de partij blijven beducht voor haar temperament. Maar niemand kan om de vaststelling heen dat Demir in snel tempo een sterkhouder van de partij geworden is, ook al omdat N-VA federaal in de oppositie belandde.

Na de gloriejaren van Liesbeth Homans heeft nu Zuhal Demir alle troefkaarten in handen om de nieuwe leading lady van N-VA te worden. Haar enige concurrentie? Ondervoorzitter Valerie Van Peel.