Zowat iedereen in buurt van 3M heeft te veel PFOS in bloed: ‘Die fabriek moet sluiten’

“Mijn waarden zitten op 30 microgram per liter, terwijl 10 microgram per liter alarmerend is.” Carolien Van der Cruyssen (39), één van de buurtbewoners van de 3M-fabriek in Zwijndrecht die deze zomer haar bloed liet testen, was ‘erg geschrokken’ toen ze de resultaten van het onderzoek vernam. “Ik dacht dat eieren van eigen kippen en groenten uit eigen tuin de grote boosdoeners waren, maar dat klopt niet in mijn geval. Ik heb geen moestuin of kippen. Ik vraag me af of het niet gewoon in de lucht hangt?”

Van der Cruyssen is geen uitzondering. In juli en augustus werden 796 bloedstalen afgenomen van mensen die binnen een straal van 3 kilometer rond de 3M-site in Zwijndrecht wonen. Hun stalen werden vergeleken met de gemiddelde Vlaamse bloedwaarden. Wat blijkt? 59 procent van de deelnemers heeft een te hoge PFOS-waarde in het bloed en heeft een verhoogd risico op gezondheidseffecten op langere termijn. Bij 32 procent zit de waarde ergens tussenin. Volgens het Agentschap Zorg en Gezondheid zijn gezondheidsrisico’s “niet uit te sluiten”. Amper 9 procent heeft een waarde waarbij geen gezondheidseffecten verwacht worden.

Uit het onderzoek blijkt bovendien dat wie dichter bij de fabriek woont, eieren van eigen kippen eet en/of grondwater gebruikt, doorgaans hogere waarden heeft. Dat geeft duidelijk een verband weer met de fabriek van 3M. Voor groenten en fruit uit eigen tuin vindt het onderzoek minder sterke verbanden. “Opmerkelijk is ook dat we hogere PFOS-waarden vinden bij personen die via hun beroep, hobby of opleiding in contact komen met bodemdeeltjes”, klinkt het bij het Agentschap.

Vera Nelen, arts en directeur van het PIH (kenniscentrum Milieu en Gezondheid), stelde tijdens de persconferentie dat de resultaten alleszins “zorgelijk genoeg zijn om tot actie over te gaan. Zowel op groepsniveau als individueel niveau.”

Over de gezondheidseffecten stelde Nelen dat die al gekend zijn: “Er zijn onder andere effecten op cholesterol, immuniteit en bijvoorbeeld de leverfunctie.” Maar er werden dus enkel bloedwaarden bestudeerd, en niet de gezondheidseffecten op zich. Hebben de omwonenden met te hoge waarden nu al gezondheidsklachten? Dat weet men dus niet precies, en dat roept wat vragen op.

‘Leugen’

Volgens Thomas Goorden, de activist die het PFOS-schandaal op de agenda zette, is dat geen verrassing: de studie zorgt er volgens hem voor dat het lijkt alsof er überhaupt geen gezondheidseffecten zijn. “Ze durven te stellen dat we pas op lange termijn effecten kunnen verwachten. Dat is gewoon een leugen: de gezondheidseffecten zijn er al, ze hebben het gewoon niet gemeten. Dat vind ik echt erg grof”, zegt hij. “Want als je zo veel mensen hebt met deze hoge waarden, dan zullen er statistisch gezien ook gezondheidseffecten zijn. Men weet dat.”

Maar bovendien stelt er zich nog een ander belangrijk probleem, volgens de activist. “Deze studie maakt het moeilijk om schadeclaims in te dienen. Als je niet de correlatie kan laten zien tussen die hoge bloedwaarden en gezondheidseffecten, wordt dat heel moeilijk. Daarom spreekt men over een ‘mogelijk risico’, en dus kijkt men naar het individu. Dat is het toppunt van cynisme.”

De aandacht voor persoonsgerelateerde en individuele factoren, die de waarden van PFOS zouden verhogen of verlagen in het bloed, is volgens Goorden ook te sterk. “Men had op voorhand al aangekondigd dat ze niet de gezondheidseffecten zouden meten, maar wel het gedrag van mensen onder de loep zouden nemen. En dat is wat er exact gebeurde: mensen zullen zich schuldig voelen omdat ze - ocharme - groenten uit eigen tuin eten. Dit is waanzin.”

Geduld is op

Toch wil Vlaanderen iets doen: allereerst zou ‘de bron’ moeten aangepakt worden. “Hierin ligt vooral een rol voor de industrie. Verder is ook de aanpak van de historische vervuiling in de omgeving een prioriteit”, stelt het Agentschap Zorg en Gezondheid. Tot dan is het volgens het Agentschap belangrijk dat de bevolking wordt geadviseerd hoe zij zelf de blootstelling kan beperken. Ook de ‘no regret’-maatregelen, die aanbevelen dat omwonenden bijvoorbeeld hun fruit en groenten goed moeten wassen met lauw water, en geen zelf geteeld kleinvee mogen eten, of eieren van eigen kippen, worden verder gepromoot.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) reageert ook fors in een reactie op het onderzoek. Ze geeft 3M twee dagen de tijd om te bewijzen dat het de omwonenden niet verder in gevaar brengt met zijn emissies. Anders moet het de productieprocessen met PFAS stilleggen. “Het geduld is op”, zegt ze.

Mieke Schauvliege (Groen) vindt het vooral ‘onbegrijpelijk’ dat er geen uitgebreide vragenlijst werd meegegeven bij bloedafname, waardoor er geen duidelijkheid is over de relatie met de gezondheid van omwonenden. “De Vlaamse regering rolde wel met de spierballen door een deurwaarder naar 3M te sturen, maar op het terrein gebeurt te weinig en het gaat veel te traag.”

Voor Goorden is er echter maar één oplossing: “Die fabriek moet sluiten. Er is geen toekomst voor PFAS.”

En wat Carolien Van der Cruyssen gaat doen? Dat weet ze nog niet, maar ze maakt zich wel zorgen, zeker voor haar kinderen. “De vraag is of we hier wel gaan blijven wonen.”