Al jaren spoorloos, maar nu toch veroordeeld tot levenslang: wie is Antwerpse IS-terrorist Hicham Chaib?

26 maart 2016, vier dagen na de aanslagen in Brussel en Zaventem. De terreurorganisatie IS plaatst een video online. Op een drukke straat in Raqqa, hoofdstad van het door IS uitgeroepen kalifaat, staat de in Antwerpen geboren strijder Hicham Chaib. Hij eist de aanslagen in België voor IS op, als vergelding voor bombardementen op het kalifaat waaraan ook Belgische F-16’s deelnamen. Hij kondigt ook nieuwe aanslagen in Europa aan.

Op het eind van de video staat Chaib plots in een donkere ruimte. Voor hem knielt een man in een van de intussen bekende oranje gevangenenoveralls. Chaib zegt in het Arabisch dat spionnen gedood zullen worden en schiet vervolgens de man twee keer door het hoofd. Het is voor deze moord dat Chaib nu zal terechtstaan voor een Antwerpse assisenjury.

Van bakker tot beul

De in 1981 geboren Hicham Chaib groeit in Borgerhout op in een kroostrijk gezin: hij heeft zes broers en vier zussen. Zijn middelbaar diploma haalt hij niet. Hij wil in eerste instantie zijn vader opvolgen als chef-kok, maar kiest er uiteindelijk voor om bakker te worden en opent een eigen zaak. In 2010 vertrekt hij op bedevaart naar Mekka. Volgens zijn familie komt hij als een ander man terug. Hij gaat helemaal in het wit gekleed, laat een baard groeien en vult zijn dagen met de islam. In eerste instantie vindt de familie zijn transformatie positief. Maar dat verandert als hij allerlei websites begint af te speuren en steeds radicaler wordt. Hij stopt als bakker, werkt nog een tijdje in een autofabriek, maar wijdt daarna zijn leven volledig aan zijn geloof.

In datzelfde jaar 2010 richt Chaib samen met onder meer Fouad Belkacem, die zich Abu Imran laat noemen, Sharia4Belgium op. Hij maakt van in het begin deel uit van de ‘shura’ (het bestuur). De organisatie haalt voor het eerst de pers als ze de lezing ‘Lang leve God, weg met Allah’ van Benno Barnard aan de Universiteit Antwerpen verstoort. De groep pleit openlijk voor de invoering van de sharia in België en probeert via straatpreken jongeren te ronselen, met toenemend succes. Belkacem treedt naar voren als hun leider, Chaib staat steevast aan zijn zijde. ‘De bodyguard’ wordt zijn bijnaam. Met zijn felle ogen, wilde baard en stevig postuur maakt hij indruk.

Als in juli 2012 Sharia4Belgium-aanvoerder Belkacem voor het eerst in de cel terechtkomt, neemt Chaib diens rol over. De organisatie radicaliseert onder zijn leiding verder – de eerste vijf leden van Sharia4Belgium vertrekken in augustus naar Syrië.

In september leidt Chaib straatprotesten tegen de vertoning van een anti-islamitische film in Antwerpen, die ontaarden in rellen. Hij zal daar later één jaar voorwaardelijk voor krijgen, wegens het aanzetten tot haat. Hij riep onder meer op tot de executie van de filmmakers.

Chaib wordt vier dagen na de rellen opgepakt. Bij de huiszoeking worden een talibanvlag en een USB-stick met Al Qaida-video’s aangetroffen. Twee maanden later wordt Chaib onder voorwaarden vrijgelaten. Kort daarna, in maart 2013, trekt hij zelf naar Syrië. Hij stapt met 2.000 euro cash geld op een Eurolines-bus richting Zürich. Bij een controle aan de Zwitserse grens zegt Chaib, die zijn baard heeft geschoren om geen argwaan te wekken, dat hij enkele dagen gaat skiën. Hij reist door naar Turkije en trekt vervolgens de grens met Syrië over. Chaib sluit zich aan bij een aan Al-Qaida gelieerde rebellengroep, maar stapt samen met de andere Belgen die er actief zijn – van wie hij de meesten al kent van Sharia4Belgium – al snel over naar het succesvolle IS. Dat zal op 29 juni 2014 het kalifaat uitroepen, een staat waar de sharia geldt.

In totaal zullen 41 leden van Sharia4Belgium naar Syrië trekken, sommigen in het gezelschap van hun vrouw. Chaibs echtgenote Kaoutar Bioui (alias Umm Haniefa), met wie hij in 2009 zonder goedkeuring van haar familie getrouwd is, reist hem in april 2013 achterna.

Het duo laat zich niet onbetuigd als propagandisten. De uit Mechelen afkomstige Bioui richt zich tot moslimvrouwen in het Westen en weet verschillende van hen te overtuigen om naar Syrië te vertrekken. Ze poseert ook met een bommengordel op Facebook.

Chaib is te zien in enkele ‘officiële’ IS-filmpjes waarin hij het leven in het kalifaat aanprijst – “Ik heb me nog nooit zo zeer moslim gevoeld” – en met terreuraanslagen in het Westen dreigt. Er duiken foto’s op van hem met enkele IS-kopstukken. Ook krijgt hij volgens verschillende bronnen een belangrijke functie bij de hisba – de religieuze politie – van Raqqa. Die heeft de taak ‘slechte moslims’ te straffen, soms met de dood. Uit die periode stamt zijn bijnaam ‘de sheriff van IS’. Volgens diezelfde bronnen onderscheidt Chaib zich binnen de hisba door zijn wreedheid. Op Facebook spreekt hij zelf trots over afgehakte handen en andere gruwel.

Dat Chaib zoveel vertrouwen kreeg van IS verklaart jihadisme-onderzoeker Montasser Alde’emeh (KU Leuven/UGent), die Chaibs activiteiten zo’n vijf jaar volgde, door diens “rabiate haat voor het Westen en zijn ijver om voor het kalifaat te ronselen”. Terreurexpert Pieter Van Ostaeyen (KU Leuven) voegt daaraan toe dat Chaib meer aanzien had dan andere buitenlandse strijders bij IS doordat hij voor zijn vertrek naar Syrië al een leiderspositie bij Sharia4Belgium had. “Hij is daarna stelselmatig opgeklommen binnen de rangen.”

Dat Chaib in 2016 de ‘eer’ krijgt om de aanslagen in België (waarvan hij volgens experts allicht niet op voorhand op de hoogte was) op te eisen, is dan ook geen grote verrassing. Dat hij voor de moord in de opeisingsvideo in ons land vervolgd wordt, is dat voor sommigen dan weer wel.

Dood of op de vlucht?

De executie van de man in de oranje overall – van wie het gerecht de identiteit nooit heeft kunnen achterhalen – speelt zich namelijk buiten onze grenzen af. De woordvoerster van toenmalig justitieminister Koen Geens (CD&V) zegt enkele dagen na de executievideo aan Humo: “Als een Belg een moord pleegt buiten België, dan moet hij vervolgd worden door de justitie van het land waarin hij dat misdrijf heeft begaan. Zo werkt internationaal recht.”

Maar onze wet voorziet enkele uitzonderingen: wie in het buitenland bijvoorbeeld een misdrijf pleegt in een terroristische context, kan daarvoor toch in België vervolgd worden. En aangezien Chaib in de executievideo ook met aanslagen dreigt, werd hij uiteindelijk toch door het federaal parket voor een Belgisch assisenhof gedaagd en vervolgens veroordeeld. Het Antwerpse hof van assisen heeft Hicham Chaib op 28 oktober na een uur beraadslaging bij verstek veroordeeld tot de levenslange opsluiting voor een terroristische moord in Syrië. 

Het is overigens ook niet zijn eerste straf. Chaib kreeg in 2015, tijdens het grote Sharia4Belgium-proces in Antwerpen waarbij in totaal 45 mensen veroordeeld werden, al bij verstek vijftien jaar cel voor lidmaatschap van een terroristische organisatie.

Chaib was zelf niet op het proces aanwezig, hij is al jaren spoorloos. Volgens een gevangengenomen Antwerpse Syriëstrijder werd Chaib enkele maanden na de executievideo door de IS-leiding uit de religieuze politie gezet omdat hij te wreed was tegen de gewone bevolking. Hij zou toen overgeplaatst zijn naar een logistieke job. In de zomer van 2018 kwam dan het bericht dat hij om het leven zou zijn gekomen. Chaibs familie kreeg dat te horen van bronnen in Syrië, en ook Montasser Alde’emeh vernam toen via contacten in Syrië dat zowel Chaib als zijn vrouw omgekomen was. Maar eind 2019 raakte bekend dat Bioui nog leefde en uit een Koerdisch gevangenenkamp was ontsnapt. Dat plaatst serieuze vraagtekens bij het bericht dat Chaib dood is. In het verleden is hij in ieder geval al eens eerder ten onrechte doodverklaard.

Pieter Van Ostaeyen denkt evenwel dat de kans groot is dat Chaib niet meer leeft. “De eerste keer dat er berichten waren dat hij dood was, werden die redelijk vlug ontkracht. Nu niet. Ik kan me bovendien moeilijk inbeelden dat die man erin geslaagd is om al die tijd ergens ondergronds te blijven, zeker ook omdat hij nogal opvalt in Syrië. Maar feit is: we weten niet exact wat er gebeurd is en dus of hij nog leeft of niet.”

“Het is niet uitzonderlijk om een proces te voeren zonder dat de beschuldigde aanwezig is”, vertelt professor strafrecht en advocaat Joachim Meese (Universiteit Antwerpen). “Daarvoor bestaat de zogenaamde verstekprocedure. De reden waarom er zo’n verstekbeslissing kan genomen worden, is om verjaring van de ten laste gelegde feiten te vermijden. Het is dus een soort van veiligheidsprocedure voor als zou blijken dat Chaib nog leeft. Nu hij veroordeeld is, kan de bijbehorende straf uitgevoerd worden als hij later alsnog gevonden en gearresteerd zou worden.”

“Overigens, als men met zekerheid had kunnen vaststellen dat de man dood is, dan kon dit proces niet plaatsvinden”, zegt Meese. “Ik neem dus aan dat men de kans bestaande acht dat hij nog leeft, anders ga je dit proces niet voeren.”

Van Ostaeyen vindt dit een belangwekkende assisenzaak. “Ze moeten alle gerechtelijke middelen inzetten tegen dit soort mannen. Veel verdachten zijn er in het verleden van afgekomen met straffen tot vijf jaar wegens betrokkenheid bij een terreurbeweging. Maar zonder bewijzen dat ze van alles mispeuterd hadden, werden die vijf jaar vaak drie jaar, en zijn ze intussen weer vrij. Dat is belachelijk. Dat er assisenprocessen worden gevoerd tegen personen tegen wie er sterk bewijsmateriaal is, vind ik niet meer dan normaal.”

Alde’emeh sluit zich daarbij aan: “Stel dat Chaib over enkele jaren weer opduikt, en er is enkel die veroordeling van vijftien jaar voor terrorisme, en geen veroordeling voor moord, dan is hij snel weer op vrije voeten. Dat was het belang van dit proces.”

Nieuw proces mogelijk

Een twaalfkoppige assisenjury moest normaliter in september al oordelen over Chaib. Maar de zaak werd uitgesteld, en de kandidaat-juryleden werden onverrichterzake naar huis gestuurd. Het Openbaar Ministerie had fouten gemaakt met betrekking tot de dagvaarding, zei de assisenvoorzitter toen. Het was ook niet het eerste uitstel: het proces zou oorspronkelijk al in mei gevoerd worden, maar werd toen uitgesteld wegens de drukke assisenagenda.

Ondanks de afwezigheid van de beschuldigde kende het proces het gewone verloop van een assisenzaak. Dat betekent dat ook heel wat moraliteitsgetuigen over hem kwamen vertellen, onder wie familieleden van Chaib.

Over het slachtoffer, daarentegen, kon niemand iets vertellen – hij is niet geïdentificeerd. Er zijn vermoedens dat het om een Koerd gaat. Het gerecht weet ook niet waar het lichaam ligt. “Maar om iemand te veroordelen voor moord moet je geen lijk hebben, je moet enkel kunnen bewijzen dat er iemand is omgebracht”, zegt professor Meese. “Dat is eerder al gebeurd. Maar de combinatie van de onzekerheid over het leven van de beschuldigde, de onzekerheid over wie het slachtoffer is en het feit dat de vermeende moord in het buitenland plaatsvond, maakt dit proces zeker niet alledaags.”

Als Chaib nog in leven is, kan hij een nieuw proces vragen. “Als een afwezige beschuldigde veroordeeld wordt in het kader van een verstekprocedure, kan die persoon verzet aantekenen en een nieuw proces krijgen”, aldus nog Meese.

Chaib is ook niet de eerste Belgische Syriëstrijder die veroordeeld wordt voor zijn betrokkenheid bij een executie. Zo kreeg Hakim Elouassaki uit Vilvoorde in 2017 28 jaar cel voor het doden van een ‘ongelovige’ in Syrië. In tegenstelling tot Chaib keerde Elouassaki terug naar België. De net als Chaib vermiste Arben Imishti uit Schoten werd in 2018 veroordeeld tot 30 jaar nadat uit een IS-video was gebleken dat hij had deelgenomen aan onthoofdingen.