Vertrouw niet op een foto en bedragen om van te duizelen: zes lessen rond vriendschapsfraude

Vriendschapsfraude lijkt een-ver-van-je-bed-probleem, maar vergis je niet: het kan iedereen overkomen. En het gebeurt vaak op een moment dat je het meest kwetsbaar bent in je leven. Na een scheiding bijvoorbeeld, of na het overlijden van je partner. 

Radio 2 kreeg de voorbije week tientallen mails en berichten van mensen die getuigen dat ze het slachtoffer zijn geworden van vriendschapsfraude. Uit al die reacties trekt De Inspecteur 6 lessen. 

In 9 op de 10 gevallen van vriendschapsfraude gaat het om georganiseerde misdaad, vaak vanuit West-Afrikaanse landen, maar met vertakkingen tot bij ons. De oplichters maken valse profielen met nieuwe namen en gebruiken daarbij vaak dezelfde foto's. Foto's die ze gestolen hebben. De meest gemelde foto deze week is er één van een Amerikaanse viersterrengeneraal die zogezegd nog in Afghanistan zit. Zijn echte naam is Douglas Fraser. Hij heeft nooit in Afghanistan gevochten en is sinds 2012 op pensioen. 

Maar er zijn meer van die foto's van mannen én vrouwen die misbruikt worden. Foto's die het meest gemeld zijn, kan je hier vinden. Het is de Most Wanted-lijst, samengesteld op basis van foto's die luisteraars en slachtofferorganisatie Neniu instuurden. 

Veel slachtoffers van vriendschapsfraude willen dat de computercrime-unit van de federale politie hun zaak onderzoekt. Helaas, vriendschapsfraude is geen echte vorm van cybercriminaliteit. Oplichters gebruiken wel het internet om toe te slaan, maar ze bouwen geen valse sites of hacken geen persoonlijke accounts. Het enige wat ze doen, is een vals profiel aanmaken. Dat is verkeerd, maar geen pure cybermisdaad. 

Vriendschapsfraude is een vorm van oplichting en dat moet je aangeven bij de lokale politie. En ook al krijg je daarmee in de meeste gevallen je geld niet terug, het is toch belangrijk om die stap te zetten.

"Slachtoffers krijgen erkenning als ze een aangifte doen", zo vertelt Audrey Dereymaeker van de politiezone Brussel-Noord. "Dat is belangrijk voor hun verwerkingsproces. Voor ons is het vooral belangrijk om een beeld te krijgen van het fenomeen 'vriendschapsfraude'." 

Dereymaeker trekt de parallel met phishing. "Een paar jaar geleden deed er amper iemand een aangifte van. Dat is langzaamaan gebeterd. En dat is goed. Meer aangiftes leiden tot meer preventie waardoor opnieuw meer slachtoffers zich komen melden. De statistieken stijgen en dan stijgt vaak ook het budget bij politie en gerecht om deze misdaad te bestrijden." 

Een oplichter stuurt niet in het wilde weg berichten. Vanaf de eerste boodschap die je krijgt, volgen ze een plan. Het zijn georganiseerde bendes die werken aan de hand van draaiboeken, scripts en jarenlange ervaring. Ze leren ook bij van elk nieuw slachtoffer en ze zetten in op onze psychologische zwakheden.

"De oplichters spelen in op onze drang naar liefde en vriendschap", zo stelt Barbara Briers. Briers is professor aan de UGent en gespecialiseerd in psychologische drijfveren. "Mensen zijn sociale wezens, we hebben een primaire behoefte aan gezelschap. Die behoefte gaan criminelen zo goed mogelijk invullen." Het is dus geen toeval dat slachtoffers getuigen dat ze veel gelijkenissen hebben met hun zogenaamde internetliefde. "Als een nieuwe liefde bij het begin van het contact aangeeft op dezelfde dag te verjaren of dezelfde sport leuk vindt, dan zegt dat absoluut niks over het feit of je bij elkaar past. Maar je denkt automatisch van wel en dus ga je je sneller hechten", aldus Briers.  

Ongelooflijk maar waar! Slachtoffers kunnen nog eens slachtoffer worden, nadat ze het contact hebben verbroken met de oplichters. Het gaat om bendes, die houden de contactgegevens van hun slachtoffers goed bij en zullen ze nadien vaak opnieuw contacteren. 

Mery Ann Borgers van Neniu, de vereniging die zich inzet voor slachtoffers van vriendschapsfraude vertelt hoe dat kan. "Een paar weken of maanden nadat het slachtoffer ontdekt dat er oplichting is, worden ze benaderd door iemand van de FBI of Interpol. Die persoon geeft aan dat het geld dat verloren is gegaan toch nog gerecupereerd kan worden. Slachtoffers willen niks liever dan hun geld terugkrijgen en dus gaan ze graag mee in dat verhaal. Maar je voelt het al komen: je moet eerst wel betalen om dan nadien zogezegd je geld terug te krijgen."

In sommige gevallen gaat het nóg verder en worden slachtoffers ook dader. Ze worden soms ook ingezet als geldezel achteraf. "In die gevallen geeft de oplichter vaak eerst toe dat die een oplichter is. Maar meteen geeft die ook aan dat er tussen hem en het slachtoffer wel een speciale band is ontstaan en dat die moeite wil doen om een deel van het geld terug te geven. Maar om dat te kunnen doen, moet het slachtoffer eerst een grote som geld doorsluizen naar andere rekeningen." Het is onwaarschijnlijk maar het gebeurt. Mary Ann waarschuwt hoe gevaarlijk dat is. "Geldezelpraktijken zijn strafbaar." 

Heteromannen en homomannen zijn ook een doelwit van oplichters. Heteromannen worden vaak verleid door mooie vrouwen die inspelen op hun vadergevoel. Bij homomannen gebeurt er soms oplichting via dating-apps zoals Grindr en Romeo. 

Alain uit Antwerpen getuigt dat hij via die weg in contact is gekomen met een oplichter. Hij verliest zo'n 5.000 euro. "Ik dacht: 'zoiets overkomt me nooit.' Wel dus."

Hij wil iedereen waarschuwen. "De oplichters spelen in op je rechtvaardigheidsgevoel. In mijn geval gaf die man aan dat hij homo was in een homofoob land en dat hij daar in een gedwongen huwelijk zat met een vrouw." Het leek Alain een goed idee om hem naar hier te halen zodat ze samen een nieuwe leven zouden kunnen beginnen. "Daar had hij geld voor nodig. Ik heb hem uiteraard nooit in het echt gezien. Maar ik heb wel op hem staan wachten op de luchthaven met een bos bloemen. Ik was zo kwaad op mezelf."  

Radio 2 heeft vriendschapsfraude op de agenda gezet. Er komen tientallen getuigenissen binnen op de redactie van De Inspecteur. Verhalen van slachtoffers, maar ook van vrienden en familieleden. Voor velen is het de eerste keer dat ze hun verhaal vertellen. Elk relaas is hallucinant om te lezen. Maar dat geldt ook voor de bedragen die mensen verliezen.

Zo is er Lies (niet haar echte naam). Ze mailt dat ze niet dom is en dat ze best haar mannetje kan staan. "Maar kort nadat ik jong weduwe werd, ontmoet ik via internet zo'n figuur. Op een moment dat ik veel verdriet had, komen er lieve woorden van die man online." Lies vertelt in een mail hoeveel troost dat gaf, maar nadien komt de klap dat het allemaal fake was. "Ik ben bijna 100.000 euro kwijt." 

Het verhaal van Mieke gaat nog verder. Zij stond afgelopen zondag op een Franse luchthaven, te wachten op die zogezegde vriend. "Die man kwam niet opdagen. De dag nadien hoor ik de getuigenis op de radio van een dame die geld overschreef naar een Amerikaanse generaal. Ik besef nu dat ik opgelicht ben." Ze verliest 200.000 euro. "Ik heb mijn appartement in Spanje verkocht en dat geld allemaal aan die oplichters gegeven." 

Maar het kan nog erger. Hilde getuigt op de radio hoe zij 400.000 euro verliest. "Ik was gedurende 4 jaar hiervan het slachtoffer. Ik heb het pas nu ontdekt en begrepen. Ik was verliefd op die man. Om een lang verhaal kort te maken: ik ben 300.000 à 400.000 euro kwijt."