‘Soms verdiende ik amper drie, vier euro per uur. Bruto’: een jaar undercover bij Deliveroo

Jazeker, hij bestelt nog bij Deliveroo. Hij werkt zelfs nog als fietskoerier, maar niet meer in opdracht van een app. Sporadisch vervangt hij een fietsbezorger die al vijftien jaar actief is in Leuven. “Maaltijdkoerier zijn, is een leuke job”, zegt Herman Loos. “Ik fiets supergraag en als je het niet erg vindt om in de regen, de kou of tijdens een hittegolf op de baan te zijn, dan is het een van de beste dingen die je kan doen. Maar niet tegen de voorwaarden die platformapps vandaag hanteren.”

In 2020 maalde Loos, die sociologie en filosofie doceert aan de hogescholen Odisee in Brussel en AP in Antwerpen, een deel van zijn wekelijkse fietskilometers in opdracht van Deliveroo. Hij deed dat voor een zelfopgelegd onderzoek dat een logische uitloper was van zijn vorig avontuur. In 2018 publiceerde Loos Menselijke grondstof, waarin hij verslag uitbracht over de jobs die hij in Frankrijk op de bodem van de arbeidsmarkt uitvoerde. Daar was hij terechtgekomen nadat zijn plan om met zijn vrouw een B&B te beginnen niet liep zoals hij had verwacht. Het leverde hem de titel ‘koning van de kutjobs’ op.

Het boek bracht Loos op allerlei debatten. Daar prezen sommige arbeidsmarktspecialisten Deliveroo omdat het mensen met economisch zwakke profielen toegang tot de arbeidsmarkt zou geven. “Maar in vakbondsmiddens noemden ze het moderne slavernij. Zo erg kan het niet zijn, dacht ik. Als je na een uur werken amper drie euro bruto hebt verdiend, doe je vast iets verkeerd.”

De enige manier om dat te toetsen, was door zelf op de fiets te springen. Die ervaringen bundelde loos in Homo Deliveroo – Dwangarbeider van de weg. “De ondertitel is een knipoog naar de eerste Flandriens, arme boeren zonder toekomst die gingen koersen en daarvoor de zotste omstandigheden moesten trotseren.” De vergelijking met het profiel van voltijdse koeriers drong zich op: ook bij hen draait het om mensen met weinig kansen. “Om geld te verdienen, moeten ze waanzinnige dagen draaien.”

Vanaf het begin pakte Loos het gericht aan. Hij hield een dagboek bij en liet Strava meelopen om te weten hoelang hij effectief fietste. Zijn bestellingen kan hij nog altijd in de Deliveroo-app raadplegen, waar hij niet vanaf is gezwierd. Voor hij begon, liet hij het bedrijf weten dat hij undercover kwam rijden. Daar kwam nooit een antwoord op, tot Loos een onlineartikel publiceerde over zijn eerste ervaringen. “Maar er kwamen geen restricties of een ander patroon in mijn opdrachten.”

Wanneer Loos met een thermosrugzak en het herkenbare appelblauwzeegroene vest van Deliveroo aan het Leuvense Herbert Hooverplein opduikt, is hij niet de enige in koeriersoutfit. Tijdens ons gesprek zullen verschillende bezorgers het plein oversteken, van wie Loos er sommige kent. “Met die heb ik nog bij AB Inbev geleverd”, wijst hij. “En daar is Ali, wat wellicht niet zijn echte naam is.” 

In een jaar tijd bezorgde Loos 750 bestellingen, reed hij 3.000 kilometer en legde hij 20.000 hoogtemeters af. Daarmee verdiende hij 4.500 euro bruto. “Dat is niet veel, zeker niet als je weet dat ik 220 uren ingelogd ben geweest. Ik heb het ooit berekend: ik kwam op net geen twintig euro per uur. Bruto.”

Dat is meer dan het minimumloon.

“Als het goed liep, verdiende ik tien à twaalf euro per uur met soms een bonus, maar in de dal­uren kwam ik amper aan drie, soms vier euro bruto. Je moet ook je fietsonderhoud en je materiaal meetellen. En dat kost meer dan normaal.”

“Je rijdt niet in de meest gunstige omstandigheden: regen, sneeuw en modder doen je fiets sneller verslijten. Hetzelfde met kleding. Je moet ook een smartphone hebben die de app van Deliveroo lang genoeg kan laten draaien. Als je een dag wil rijden, heb je externe batterijen nodig. Dat zijn kleine kosten, maar als je ze optelt, beginnen ze door te wegen.

“Verder heb je geen betaalde vakantie, geen recht op ziekenverlof en je bouwt geen pensioenrechten op. Ik was aan de slag met een zelfstandigenstatuut, maar ik had geen onderhandelingsmarge, noch over mijn loon, noch over het werk. Deliveroo leverde de opdrachten aan, ik kon alleen accepteren of weigeren.”

Vanaf het begin was het duidelijk dat de app ondoorgrondelijk is. Zelfs na een jaar kreeg u er kop noch staart aan.

“Ik begreep maar niet op basis waarvan de app selecteert wie welke rit krijgt aangeboden. Ik zat eens met een koerier in de buurt van een restaurant te wachten, we hadden allebei geen bestelling. Plots piepte het bij mij. Waarom niet bij mijn collega? Hij zat er langer dan ik. Achteraf vernam ik van Deliveroo dat de app geen selecties maakt. Hoogstens komen voor lange ritten koeriers met scooters in aanmerking. Maar dat is niet mijn ervaring: ik kreeg vaak wel lange ritten.”

Deliveroo plantte geld in uw hoofd: op een bepaald moment was u alleen maar bezig met verdienen. Heeft u zich meer laten meeslepen dan u voor ogen had?

“Dat is de gamification van de app. Op drukke momenten bood de app een nieuwe bestelling aan nog voor ik de vorige had afgeleverd, en kwam het bedrag erbij: ‘Je zit al aan zoveel euro’. Veel koeriers spreken met zichzelf af dat ze tien bestellingen doen of vijftig euro willen verdienen, anders blijven ze bezig.

“Al die tijd dat ik voor Deliveroo heb gewerkt, heb ik geen meerdere of manager ontmoet. De app was mijn baas en regelde het werk. Dat deed iets met me.”

Toch noemde u zichzelf een ‘gelukkige slaaf’. Ondanks de afhankelijkheid voelde u zich goed als roodie. Maar uit onderzoek van de VUB bleek onlangs het tegendeel: bijna de helft van een honderdtal in Brussel bevraagde koeriers zijn niet-Belgen, meestal jonge Afrikanen, die in precaire omstandigheden aan het werk zijn.

“Dat onderzoek was een echte eyeopener. Je hoort altijd van Deliveroo dat hun koeriers tevreden zijn en dat ze het zelf zo willen. Ondertussen weet ik hoe het bedrijf die onderzoeken doet. Ik krijg die mails ook binnen of ze worden me via de app voorgelegd: ‘Hoe tevreden ben je over Deliveroo?’, waarna je op een balk moet scrollen. Methodologisch is dat bullshit.

“Deliveroo weet niet eens wíé het bevraagt: veel accounts worden onderverhuurd. Er zijn accounts die twaalf uren per dag actief zijn en die door verschillende gebruikers worden gedeeld, meestal door mensen zonder papieren of minderjarigen. Wie van zo’n account gebruikmaakt, moet een deel van zijn weinige afkomsten ook nog eens afstaan aan de eigenaar. Dat is uitbuiting, hè.”

Hebt u dat ook in Leuven gemerkt?

“Er zijn studenten aan de slag als fietskoerier, maar die doen dat maar een paar weken. De dagelijkse koeriers in Leuven hebben hetzelfde profiel als die in Brussel: jonge mannen met een migratieachtergrond uit Afrika, Syrië of Afghanistan. Je krijgt moeilijk contact met ze, ze hebben hun eigen whatsappgroepjes waarin ze elkaar het werk aanleren. Op een van mijn ritten ben ik aan de praat geraakt met een asielzoeker die een geleende login gebruikte en die bang was voor razzia’s. Mijn ogen gingen pas echt open toen ik in het station een koerier zijn fiets zag stallen om de trein naar huis te nemen. Mensen gaan echt in andere steden rijden.”

Nogal wat koeriers worden gepusht om hard te rijden en de verkeersregels te negeren. U ook?

“Nee, maar als witte man uit de middenklasse moet ik niet leven van mijn ritten. Ik zag het wel bij anderen: door rood rijden, of tegen de richting in. Maar wie stimuleert hen om de regels te breken? Deliveroo, door de manier waarop het de app ontwikkelt, of de mensen zelf?

“Deliveroo werkt met scores: je wordt beoordeeld door restaurants en door klanten, de app volgt je voortdurend. Ook bij het werk zelf komt stress kijken. Als je een bestelling krijgt en je komt bij het restaurant maar dat blijkt gesloten te zijn, word je boos. Als je een kwartier moet wachten, word je boos. Of je belt aan bij klanten, maar ze zijn niet thuis. Je belt hen op, blijken ze op een ander adres te zijn. Tijdens een shift bouw je frustraties op.”

De manier waarop klanten en restaurants u behandelen, is niet altijd even fraai.

“Sommige restaurants zijn vriendelijk en hebben een wachtruimte. Anderen zeggen: ‘Zie je niet dat wij hier een shift aan het draaien zijn? Waarom kom je ons storen?’ Omdat ik godverdomme al twintig minuten in de regen sta te wachten op een fucking hamburger, daarom!

“Hetzelfde bij klanten: de meeste mensen zijn correct, maar er zijn er die het uithangen. We zijn het zo gewoon dat leveren gratis is, en dat het op onze voorwaarden gebeurt, dat we koeriers ook gaan zien als iets dat niets moet kosten. Fooien kreeg ik amper, zeker niet in de betere wijken van Leuven. Al viel er geen peil op te trekken: soms kreeg ik van een student wat kleingeld toegestopt. Naïef als ik ben, dacht ik dat als het regent of sneeuwt, mensen sneller een fooi zouden geven, maar dat was niet het geval.”

En dan slaat corona toe en gaat de lockdown in. Veel koeriers, uzelf incluis, dachten dat de weg naar rijkdom openging. Zo werd het ook voorgesteld door Deliveroo: doordat iedereen thuis zat, ging de afhaalbusiness boomen. Hoe was het echt?

“In het begin van de lockdown kon ik niet naar de hogeschool en niet online lesgeven: ik zat thuis met een kleuter in een klein appartement. Ik sprak mijn lessen ’s avonds in en zette ze online, studenten konden via mail vragen stellen. Overdag had ik soms tijd. Met een paar koeriers verzamelde ik op onze vaste plek, maar we kregen geen bestellingen.

“Ook daarna, toen mensen massaal thuiswerkten, is het nooit druk geworden. Was dat omdat er niet veel bestellingen waren of omdat er te veel koeriers waren? Je hebt er geen idee van. Als de app aangaf dat het ‘gematigd druk’ was, had ik meer flow in mijn bestellingen dan wanneer het ‘druk’ of ‘zeer druk’ was - waarschijnlijk komen er dan meer koeriers op straat.

“Er trad een vorm van tribalisme op, waarbij de ene de andere wil opeten. Ik zag dat ook in de fabrieken waar ik heb gewerkt toen ik in Frankrijk woonde. De meeste mensen werkten er met interimcontracten. Nieuwelingen werden wantrouwig bekeken tot ze zich hadden bewezen. Tijdens de pandemie zag ik vaak nieuwe gezichten op straat. Als er weinig bestellingen waren, werd er gemord: ‘Die heeft een bestelling, maar ik heb hem nog nooit gezien.’ Je ziet wel vaker dat mensen op de bodem van de arbeidsmarkt denken dat hun plaats wordt ingepikt.”

Ook typisch voor het precariaat is dat je hen moeilijk verzameld krijgt rond een gemeenschappelijk doel, zoals meer rechten op het werk. Waarom niet?

“Even ben ik getuige geweest van een kortstondige actie aan de McDonald’s. De vaste groep van jonge Afrikanen die altijd rijden, weigerde geaccepteerde bestellingen op te pikken. Andere koeriers vroegen ze verder te rijden. Koeriers hebben de macht om een restaurant in een kwartier stil te leggen, maar ze gebruiken het zelden: op zo’n moment snijden ze in hun eigen portemonnee.

“Koeriers wantrouwen vakbonden omdat ze denken dat die hun inkomen gaan afpakken. Ze hebben niet eens ongelijk: om iets collectiefs te krijgen, moet je iets anders opofferen. Dat kan en wil het precariaat niet.”

Het klinkt als een natte, neoliberale droom van veel werkgevers.

“Ik heb die term lang afgehouden, maar als je na anderhalf uur werken vier euro bruto hebt verdiend, moet je wel besluiten: de platformeconomie is het neoliberalisme ten voeten uit. Het breekt de collectieve structuren af en bevordert de marktwerking. Toen de storm Chiara over het land raasde, beloofde Deliveroo ons een bonus van anderhalve euro om toch maar te gaan rijden. Dat is behalve een belediging ook gewoon marktwerking.”

Mensen kunnen denken: so what? Je kiest er toch zelf voor om voor Deliveroo te werken?

“Het is gevaarlijk om zo te denken. De werkwijze van de platformeconomie wordt stilaan bij andere bedrijven ingevoerd. Werknemers worden ontslagen om daarna bij hetzelfde bedrijf aan de slag te gaan, maar dan als freelancer.

“Ik heb dat eens uitgelegd aan het schoonmaakpersoneel op de hogeschool, dat vroeg hoe dat precies in zijn werk ging. Ik vertelde hen dat ze in de plaats van een vast loon een vergoeding zouden krijgen voor elk lokaal dat ze kuisten. Maar als een lokaal op de planning stond en ik was daar nog aan het lesgeven, zouden ze moeten wachten en verdienden ze niets. Ze zouden ook niet zomaar van lokaal kunnen veranderen, want een app beslist waar ze moeten werken.”

Wat is het gekste waarvoor u bent moeten uitrijden?

“Een pot roomijs van Ben & Jerry’s voor een studente die ze net zo goed in de supermarkt tegenover haar kot had kunnen kopen. Ik vel geen moreel oordeel over die gemakzucht. Ik heb frieten geleverd bij mensen die op vijftig meter van een frituur wonen, jonge twintigers die net zo goed zelf in de rij hadden kunnen gaan staan. De mogelijkheid is er nu eenmaal. Je benadeelt er niemand mee, je steekt niet voor. Dus wat is het probleem?

“Wat ik erger vind, is dat wij bij het uitbreken van de coronapandemie plots essentiële werkers werden genoemd. Niet omdat we essentiële taken uitvoerden – alsof ik één maaltijd ben gaan leveren bij iemand die anders van de honger zou zijn omgekomen. Nee, ik was een essentiële werker omdat er geen andere oplossingen waren zoals technische werkloosheid of een vervangingsinkomen. Deliveroo beweerde zelfs dat dankzij de koeriers de horeca tenminste overeind bleef… Wat een hypocrisie. Als docent mocht ik niet lesgeven, maar het was wel essentieel dat ik een fucking McFlurry naar iemand zijn kot bracht.”

In het jaar dat u voor Deliveroo reed, ging het bedrijf naar de beurs. Heeft u daarvan iets gemerkt?

“Nee, behalve een hoera-bericht in mijn mailbox. Maar Amazon heeft geld in Deliveroo gepompt, dus ze moeten er toch een verdienmodel in zien. Alleen ligt dat volgens mij niet in de thuisbezorging: Deliveroo verdient aan de partnerschappen met restaurants.

“De kapitaalsverhoging past maar in één scenario en dat is dat Deliveroo aan de slag gaat met de data die het verzamelt. Het doel is wellicht Deliveroo Editions, de naam voor de ghost kitchens (grootkeukens waar voor verschillende restaurants afhaalmaaltijden worden bereid, red.) die ze willen gaan uitbaten en waarvoor ze in ons land nu nog met de spookkeukens van Casper samenwerken. De droom is om die bij Deliveroo onder te brengen, zodat ze freelancekoks kunnen inhuren om maaltijden te maken.

“Deliveroo zit op een schat aan gegevens: ze weten wie wat op welk moment eet en hoeveel mensen daarvoor willen betalen. Met die informatie kunnen ze perfect de concurrentie uitschakelen. Per bestelling dragen restaurants 20 tot 25 procent af. Er is dus een grote marge om te gaan concurreren. Afhaalrestaurants proberen zich nu al minder afhankelijk te maken door korting te geven als je een bestelling zelf afhaalt.”

Spookkeukens zijn niet populair. In de Brusselse gemeente Elsene zijn de plannen voor zo’n industriële keuken in een woonwijk afgeblazen.

“Begrijpelijk: het legt een druk op stadswijken. Aan het Smetsplein in de Tiensestraat zitten veel afhaalrestaurants. De Tiensestraat is smal, met aan beide zijden terrassen. Om iets te verdienen, moet je minstens honderd kilometer per dag fietsen, dus schakelen veel koeriers over op scooters. Als je in de buurt woont van een plek waar voortdurend scooters af en aan rijden, is dat niet leuk.”

In uw boek schetst u twee toekomstvisies: één waarin afhaalbedrijven zich aanpassen en ze hun koeriers fatsoenlijk behandelen, en één waarin ze nog meer ontsporen. Intussen zijn er al flitskoeriers zoals Gorillas en DingDong die vanuit dark stores in tien minuten leveren.

“De volledige sector zal gereguleerd moeten worden. Dat betekent dat er een hoop gasten hun inkomen zullen verliezen: iedereen die het op een niet-legale wijze doet, is zijn job kwijt. Grijpt de overheid niet in, dan staat ze toe dat een bedrijf zoals Deliveroo omzet draait door mensen illegaal tewerk te stellen – wat het trouwens ontkent.

“In mijn doemscenario, waarin alle koeriers zelfstandigen worden, kelderen de prijzen omdat iedereen op ritten biedt. Er is altijd wel iemand die het voor minder geld wil doen. Dat is een horrorscenario. Ik vraag me af of een dubbel statuut mogelijk is: geef de koeriers die elke dag leveren een basisstatuut. Leid ze op, leer ze fietsen herstellen en zorg voor een vast koerierspunt, waar ze kunnen schuilen en een koffie drinken - in Parijs bestaan zulke plekken al. En vul dat aan met flexibele mensen zoals ik, die als zelfstandige kunnen aansluiten.

“Het ideale scenario is dat een maaltijdkoerier een normale werkweek heeft met een eerlijk loon waarvan je menswaardig kan leven. Hoe dat gebeurt, als werknemer of als zelfstandige, is voor mij niet belangrijk. Maar stop met jonge mensen uit te buiten.”