Ja, ook gevaccineerden kunnen het virus nog doorgeven. Maar die kans is slechts half zo groot

Een publicatie in het gerenommeerde vakblad The Lancet Infectious Diseases deed eind vorige week alarmbellen afgaan. Uit een Britse steekproef, afgenomen midden september, werd onder meer de volgende conclusie gedistilleerd: gevaccineerd of niet-gevaccineerd, wie besmet is met de deltavariant geeft het virus ongeveer even makkelijk door aan huisgenoten. Dat kopten ook meerdere mediakanalen. Die berichtgeving bleek koren op de molen van de antivaxbeweging.

De Nederlandse wetenschapsjournalist Maarten Keulemans (de Volkskrant) en epidemioloog Brechje de Gier (RIVM, het Sciensano van onze noorderburen) doken echter dieper in het onderzoek en vonden een “cruciale statistische valkuil”. De 23 niet-gevaccineerden in de studie zijn voornamelijk minderjarigen, een groep die sowieso een pak minder besmettelijk is. Niet erg eerlijk “als je de effectiviteit van vaccins tegen besmettelijkheid bij 50-jarigen wilt meten”, meent De Gier.

Volgens biostatisticus Geert Molenberghs (UAntwerpen/UHasselt) mogen we daarom niet negeren “dat kinderen vanaf de lagere school deelnemen aan deze epidemie”. Maar puur in termen van besmettelijkheid is leeftijd inderdaad zo cruciaal “dat een correctie wel nodig is”. Een recente Nederlandse studie zag initieel ook geen verschil qua besmettelijkheid tussen wie wel of geen prik kreeg. Mét die nodige leeftijdscorrectie bleek plots: de kans dat een gevaccineerde het virus doorgeeft, is ruwweg half zo groot als bij een niet-gevaccineerde persoon.

Virale lading

Dat verschil lijkt in hoofdzaak te verklaren door de evolutie van de virale lading, en niet zozeer de pieklading. Bij de alfavariant, tijdens de eerste helft van dit jaar dominant, was die pieklading nog lager bij besmette gevaccineerden. Bij delta is de piek aan virusdeeltjes in neus en keel in een eerste fase even hoog. “Bij gevaccineerden ligt het getrainde immuunsysteem dan nog wat te dommelen, maar het komt wel in actie”, zegt Steven Van Gucht (Sciensano). Uit een recente studie, die de deltavariant al in rekening brengt, blijkt dat de virale lading bij gevaccineerden veel sneller en vrij volledig afbouwt.

“Het tijdsvenster waarin iemand besmettelijk is, wordt door het vaccin zowat gehalveerd”, aldus Van Gucht, die wijst op de huishoudelijke context van de studie in The Lancet. Ben je twee à drie dagen besmettelijk in plaats van vijf dagen, dan geeft dat wellicht niet de doorslag bij iemand die je elke dag omhelst. Voor een vluchtig contact op vrijdagavond, aan de toog of in een tribune, kan het echter het verschil zijn tussen wel of geen overdracht.

Besmettelijk zijn staat trouwens nog los van het risico besmet te raken. Ook daar maakt gevaccineerd of niet-gevaccineerd zijn een verschil, tonen de recentste Belgische cijfers van Sciensano. Bij 18- tot 65-jarige gevaccineerden lag het risico op besmetting 59 procent lager, voor jongeren was dat zelfs 87 procent. Maar: bij de 65-plussers, het langst geleden geprikt, is de incidentie vrij gelijkaardig binnen beide groepen, een reminder dat immuniteit na verloop van tijd afzwakt.

De bescherming tegen ernstige ziekte staat bovendien nog steeds buiten kijf. In absolute cijfers stromen dan wel meer gevaccineerden binnen in de ziekenhuizen, relatief gezien is het risico bij alle leeftijdsgroepen een pak lager. De laatste twee weken waren er per 100.000 gevaccineerde 65-plussers 25 nieuwe hospitalisaties met Covid-19. Bij niet-gevaccineerde leeftijdsgenoten waren dat er 80.

Surplus

“We mogen niet vergeten dat bescherming tegen ziekte bij de ontwikkeling van de vaccins de doelstelling was”, zegt Van Gucht. “Dat er ook een impact is op besmetting en besmettelijkheid is eigenlijk een surplus.” Dat surplus is niet onbelangrijk in de verhitte discussie over de zin en onzin van het Covid Safe Ticket (CST), een pasje dat net in die vluchtige setting wordt ingezet.

‘Safe’ is een vrij belabberde term, daarover lijken alle experts het eens. Een besmette gevaccineerde persoon raakt overal binnen en kan dus potentieel het virus doorgeven. Van een nulrisico kun je dus allesbehalve spreken, maar het is volgens Van Gucht wel “een van de mogelijke lagen” in de verdedigingslinie. Belangrijk is om de andere lagen niet uit het oog te verliezen. “Ook afstand, mondmaskers en ventilatie kunnen de gaten die overblijven helpen te dichten.”

Molenberghs ziet in het huidige CST-kader vooral de “mengeling van gevaccineerden en niet-gevaccineerden” als een vervelende kwestie. Wie een negatieve test voorlegt maar geen extra bescherming geniet, is in de huidige situatie een makkelijk slachtoffer voor gevaccineerden die besmettelijk zijn. Het risico is weliswaar kleiner dan in een situatie zonder coronapas, maar lang niet nul.

Hoe je die netelige situatie oplost, is een ander paar mouwen. “In Duitsland werken ze nu al met zogenaamde 2G-events”, ziet Molenberghs. Daarbij is enkel een certificaat van vaccinatie of herstel geldig, met een negatieve test kom je er niet in. Ook voor het aanwezige personeel is dat het geval. “Epidemiologisch is dat wenselijk, maar met zo’n keuze versterk je natuurlijk wel de maatschappelijke breuklijn.”