Eindelijk superhelden die op ons lijken: ‘Als kind wilde ik altijd zijn zoals mijn witte vrienden, zoals die helden op tv’

“Hé, ben jij niet die Aziaat van The Walking Dead?”, hoorde ik onlangs aan de kassa in de Delhaize. Nee, natuurlijk niet. Buiten het volgens mij wetenschappelijke feit dat Steven Yeun gewoon veel knapper is, heeft Yeun Koreaanse roots en geen Chinese zoals ik. Maar dat wist u ook wel natuurlijk.

Toch is het al een heuse verbetering. Opgroeiend in de jaren 90 was ik lang niet “Glenn van The Walking Dead!”, maar wel “Jackie Chan!”, “Jet Li!”, “Bruce Lee!” of zelfs gewoonweg een kungfuschreeuw met bijhorende pose. Als jonge rijstkorrel wist ik nooit of ik nu boos, verdrietig of zelfs trots moest zijn na zulke reacties. Want oké, de verzender van de boodschap rook vaker wel dan niet naar een verlaten Carapilsfabriek en de overdreven kungfupose en -schreeuw waren uiteraard niet flatterend bedoeld, toch kon ik niet ontkennen dat ik effectief ooit opkeek naar Bruce Lee en consorten. Logisch ook, want als filmgek trok ik heel wat lessen uit de cinemazaal. En een les die ik op jonge leeftijd onbewust leerde was: Aziaten kunnen enkel de held zijn als ze kungfumeesters zijn, anders baten ze een restaurant uit of zijn ze de IT-nerd. En ze zijn ook nooit ‘mannelijk genoeg’ om begeerlijk te zijn. Laat staan dus dat ik ooit een superheld zou kunnen zijn.

Dat vertelt ook de Nederlandse mediawetenschapper en schrijver Reza Kartosen-Wong: “Doordat de helden op tv in mijn jeugd altijd witte mannen waren, wilde ik als kind ook altijd zijn zoals mijn witte vrienden. Enkel dan kon ik even cool zijn als die tv- en filmhelden, dacht ik.” In Nederland waren er dan ook heel wat mensen van Aziatische afkomst die zich heel expliciet hebben afgezet tegen hun achtergrond en zelfs een afkeer hadden van wie ze waren, vertelt de mediawetenschapper. 

Die afkeer resoneert ook bij mij. Om maar een voorbeeld te geven: als ik me voorstel als ‘Kevin’ durven mensen al eens verrast zijn. “Ik had een meer exotische naam verwacht”, klinkt het dan. Die exotische naam is er wel degelijk, en staat op officiële documenten zelfs nog voor ‘Kevin’. Maar toch koos ik als jong kind al resoluut voor mijn Westerse naam. Veiliger en herkenbaarder - als vanille-ijs een roepnaam had, dan was het Kevin geweest - maar minder mezelf, en dat besefte ik pas jaren later.

Kartosen-Wong benadrukt dan ook hoe belangrijk het is voor kinderen om zichzelf te zien in media en cultuur en schreef daarom met zijn vrouw het kinderboek Waar is mijn noedelsoep?!?. “Kinderen en jonge mensen moeten zich op een positieve manier kunnen zien in media om een positief zelfbeeld te kunnen opbouwen. Want als je dat niet ziet, kan je beginnen denken dat je minderwaardig bent en dat je anders wil zijn.”

Karikaturaal

Ook Senne Misplon, expert gender- en seksuele diversiteit, vertelt hoe groot de impact van representatie op het scherm (of het gebrek eraan) was voor zijn zelfontwikkeling als trans man: “Je kan niet zijn wat je niet ziet. Toen ik bezig was met die zelfontwikkeling heb ik heel lang niet geloofd dat ik een trans man zou kunnen zijn want de enige trans mannen die ik zag leken in de verste verte niet op mij en waren vaak zeer karikaturaal geportretteerd.”

Maar hoe ziet dat er dan uit, een niet-karikaturale representatie? Want met Shang-Chi (de held in de film ‘Shang-Chi and the legend of the ten rings’, red.) kregen we eerder dit jaar eindelijk een protagonist die Engels spreekt zonder Aziatisch accent, wordt neergezet als aantrekkelijk én... een kungfumeester is. Een stereotype over Aziaten dat even oud als uitgespeeld maar ook niet onbegrijpelijk is. Heel wat gevechtssporten vinden immers hun origine in Aziatische landen en -  eerlijk is eerlijk - ook ik was ooit te vinden op de kungfules. “Stereotypes zijn nu eenmaal makkelijk”, zegt mediawetenschapper Kartosen-Wong. “Je kan zo heel snel heel veel informatie overbrengen. Maar een stereotype zal altijd een minderwaardige representatie zijn. Een die beperkend werkt voor de mensen waar het over gaat, want een persoon is natuurlijk nooit enkel dat.”

Voor Misplon was het de Netflix-serie Sense8 waarin hij zichzelf voor het eerst herkende: “Bij het personage Nomi zien we inderdaad het typische narratief van de moeilijke relatie met haar ouders omwille van haar trans identiteit, maar tegelijk zijn er zoveel lagen en gevoeligheden aan haar personage. Het is maar een deel van haar identiteit, net zoals ik ook een rijker leven heb dan enkel mijn transidentiteit - en net daardoor komt het personage authentiek over.” 

Impliciete boodschap

Niet toevallig haalt Misplon het voorbeeld aan van Nomi uit Sense8. De reeks uit 2015 staat tot op vandaag bekend als een van de meest inclusieve series die je kunt bekijken. De authenticiteit van Nomi als trans personage wordt extra in  de verf gezet doordat zowel de actrice die haar vertolkt als een van de schrijvers van Sense8 trans vrouwen zijn. Misplon vergelijkt het met de film The Danish Girl, waarin acteur Eddie Redmayne een trans vrouw vertolkt en daar ook een Oscarnominatie voor in de wacht sleepte. “Maar zo geven we via film de impliciete boodschap mee dat trans vrouwen eigenlijk gewoon mannen zijn die heel goed een vrouw kunnen spelen. Dat heeft dan weer een grondige impact op de perceptie van de maatschappij tegenover trans personen.”

Voor de Belgische filmmaker Anthony Nti, die eerder dit jaar op de shortlist stond voor de Oscars, vertrekt een inclusieve film altijd vanuit het personage. Want als je die niet begrijpt, zegt hij, hoe verwacht je dan om die neer te zetten als acteur en vooral als schrijver? Affiniteit voor het personage en de context is hierin belangrijker dan de effectieve huidskleur of geaardheid, verklaart de jonge filmmaker. Nti haalt het voorbeeld aan van misdaadreeks The Wire, recent door de BBC nog gekroond tot de beste serie van de 21e eeuw en een groot voorbeeld van representatie uit Nti’s jeugd. “David Simon (bedenker van The Wire, KL) is wit, maar hij heeft heel zijn leven in Baltimore gewoond (waar de serie zich afspeelt, KL). Hij heeft zelfs voor de pers gewerkt daar en ook de buurt was heel nauw betrokken bij de productie. Hij had dus een enorme affiniteit met en kennis van de buurt en de mensen die erin leefden.”

De jaren waarin ik (enkel) nageroepen werd als Jackie Chan en Bruce Lee op straat lijken gelukkig wel voorbij nu. Het succes van bijvoorbeeld Shang-Chi, Parasite, Squid Game en vanaf deze week ook Eternals, zijn maar enkele van de voorbeelden van films en tv-reeksen die hun weg hebben gevonden naar het brede publiek. Maar zowel mediawetenschapper Kartosen-Wong als filmmaker Nti benadrukken wel dat we naar een landschap moeten waarin een inclusieve en diverse film geen nieuwsfeitje meer is, maar gewoon de normale gang van zaken. “Verhalen met mensen van kleur bestaan al zo lang, maar beginnen gewoon nu pas mainstream te worden. Zolang de bazen hier ook de waarde van inzien zitten we goed”, aldus Nti.

Of zoals Oscarwinnares en regisseur van Eternals Chloé Zhao het verwoordt in een interview met Variety wanneer het over de diversiteit in haar film gaat: “Wat belangrijk is, is om te laten zien dat het niet gaat om een boodschap die we proberen uit te dragen. Het gaat niet alleen om de eerste te zijn. Het gaat erom of je echt met ze meevoelt, of je nu homo- of heteroseksueel bent of wat dan ook.”

Eternals is nu te zien in de zalen.

De redactie van De Morgen selecteert elke weekdag een uitzonderlijk artikel zoals dit in de ‘Verhaal van de dag’-nieuwsbrief. Vul hieronder uw mailadres in om voortaan ook deze e-mail te krijgen.