Hoe Nick Caves beste vriend twintig jaar lang de kauwgum van Nina Simone bijhield

“Soms maak ik me zorgen over jou.” Die sms stuurde zanger Nick Cave in augustus 2019 naar zijn muzikale rechterhand en beste vriend Warren Ellis, toen bleek dat die laatste na ruim 21 jaar nog steeds in het bezit was van een gebruikte kauwgum. De kauwgum die Simone in 1999, voor haar laatste concert in Londen, uit haar mond nam en, alvorens haar eerste akkoord aan te slaan, op de Steinway-piano drukte.

Zowel Ellis en Cave waren aanwezig bij dat concert, op het door Cave gecureerde Meltdown-festival. Na het concert “kroop Warren op het podium, als een bezetene, op weg naar de Steinway”, schrijft Cave in de inleiding van Nina Simone’s Gum, het boek waarin Ellis uit de doeken doet welke belangrijke rol Simone’s kauwgum in zijn leven heeft gespeeld. Net dat zal hij vrijdagavond, op uitnodiging van Passa Porta in een gesprek met AB-programmator Kurt Overbergh ook voor een live publiek doen in de Ancienne Belgique.

Dat ‘uit de doeken’ doen mag u overigens behoorlijk letterlijk nemen. Al die tijd hield Ellis de gebruikte kauwgum bij in de handdoek waarmee Simone die avond in Londen het zweet van haar voorhoofd depte. Die handdoek borg hij dan weer op in een plastic zak van de platenwinkel Tower Records, en die zak verdween in de aktetas die Ellis al die jaren mee op tournee nam. “Tussen 1999 en 2004 keek ik er van tijd tot tijd naar”, schrijft hij in zijn boek. “Ik deed de zak niet open tussen 2004 en 2013.” De kauwgum er weer uit nemen deed hij niet, uit angst te moeten zien dat die er niet meer was.

In 2013 maakte de wereld voor het eerst kennis met het verhaal over Nina Simone’s kauwgum, in 20.000 Days on Earth, de film die een in scène gezette dag in het leven van Nick Cave in beeld brengt. Zijn lunch verorbert Cave bij Ellis thuis, een afgelegen woonst op de kliffen van Brighton, waar die de zanger eraan herinnert dat hij de kauwgum nog steeds heeft. “Oh fuck. I’m really jealous”, reageert Cave.

Vrijwel alles aan die scène is fake, schrijft Ellis in Nina Simone’s Gum. De paling die ze als lunch verorberen, heeft Ellis niet klaargemaakt. Hij woont niet op een klif in Brighton, maar in Ivry-sur-Seine nabij Parijs, samen met zijn Franse echtgenote en hun twee kinderen. Slechts twee dingen zijn accuraat: het verhaal over de kauwgum van Nina Simone en zijn vriendschap met Cave.

Dat werd eens te meer duidelijk voor wie in oktober de twee concerten van Cave en Ellis in de Antwerpse Stadsschouwburg bijwoonde. De twee grijnzen voortdurend naar elkaar, lijken er oprecht plezier in te hebben om avond na avond het podium te delen, en Cave strooit graag met complimentjes naar zijn rechterhand. “Niemand,” zo oreerde Cave de tweede avond, “kan een song aftellen zoals Warren dat kan.” Waarna die laatste, in driedelig pak achteruit leunend op een plastic stoel en met een knullige synthesizer op de schoot, met oneindig veel panache ‘one, two, three, four’ telde om het volgende hoofdstuk op de setlist in te zetten.

Schroothoop

Cave en Ellis leerden elkaar in 1993 kennen. Twee jaar later, tijdens de opnames van Murder Ballads, sloot Ellis zich aan bij Caves band, The Bad Seeds. Sindsdien is Ellis’ opvallende verschijning, die de adjectieven ‘zonderling’ en ‘charismatisch’ samenbrengt in een bebaarde figuur met open hemdsknopen, een vaste waarde aan Caves linkerzijde. De twee zien elkaar vaker dan hun eigen echtgenotes: ze maakten negen albums als Nick Cave & The Bad Seeds, twee albums met de groteske spinoff-band Grinderman, componeerden samen tien soundtracks, en brachten met Carnage vorig jaar een eerste ‘regulier’ album onder hun beider namen uit. Om van het eindeloze touren tussendoor nog maar te zwijgen.

“Door de jaren heen heb ik met Warren een relatie ontwikkeld die veel verder gaat dan een professionele samenwerking. We zijn de beste vrienden”, zo schreef Cave drie jaar geleden op zijn website The Red Hand Files. “Er zit een zekere heiligheid in deze vriendschap, in die zin dat ze de laatste twintig jaar allerlei soorten problemen heeft meegemaakt, en toch veerkrachtiger is dan ooit.”

Een van die problemen was hun heroïneverslaving, waar ze in dezelfde periode vanaf geraakten. Maar waar Cave daar open over praat, maakt Ellis er liever niet te veel woorden aan vuil. “Ik praat er niet over,” zei Ellis drie maanden geleden in The Guardian, “omdat het een van de minst interessante aspecten van mijn leven is.”

Ook dat leven eist aandacht op in Nina Simone’s Gum. Het laatste wat Ellis wilde, zo schrijft hij in zijn boek, is een biografie schrijven, maar dat is wel wat hij – deels – doet: door het prisma van Nina Simone’s kauwgum beschouwt hij ook zijn eigen leven en werk, en stelt hij vast dat die dingen in grote mate bepaald is door banale, quasi waardeloze voorwerpen, waaraan Ellis een soort magische kracht toedicht. Een accordeon, bijvoorbeeld, waarop hij per ongeluk stapte toen hij als kind ging spelen op de schroothoop van Ballarat, het Australische stadje waar hij werd geboren.

Die accordeon, door iemand anders beschouwd als een stuk afval, werd Ellis’ eerste instrument. Dat was in 1974, toen Ellis 9 jaar oud was. Een jaar later maakte hij de overstap naar viool. “Een leraar vroeg of iemand viool wilde spelen”, schrijft hij. “Alle meisjes staken hun hand op, dus deed ik dat ook.” In een tweedehandszaak kocht zijn vader, een gitarist-zanger die countrysongs schreef, voor 20 Australische dollar een oude Duitse viool. Het bleef 21 jaar lang Ellis’ – die ook de piano, synthesizer, tenorgitaar, dwarsfluit en bouzouki beroert – belangrijkste instrument.

Straatmuzikant

Het hout bewerkte hij door de jaren met een zakmes. Hij kerfde er kruisjes in, “voor cleane dagen”, en de woorden ‘Dirty Three’, de naam van Caves “favoriete liveband”, die Ellis in 1992 oprichtte in Melbourne, met gitarist Mick Turner en drummer Jim White. Op hun beste plaat, Horse Stories (1996), staat het nummer ‘I Remember a Time When You Once Used to Love Me’, en ook dat nummer – een nieuwe interpretatie van een oud, Grieks liedje – is te herleiden tot een banaal voorwerp, zo blijkt uit Nina Simone’s Gum.

Ellis had eind jaren 80, toen hij na zijn opleiding aan de universiteit van Melbourne was verhuisd naar Europa, een cassette gekregen van Zenep, een meisje waarop hij destijds verliefd was. De verliefdheid draaide op niets uit – “It just didn’t happen”, aldus Ellis – maar de cassette van de Griekse zangeres Arleta nam hij samen met zijn verweerde viool mee op een tocht door heel Europa, waar hij de melodie ‘Mia Fora Thymamai’ speelde in de straten van Inverness, Glasgow, Dublin en Boedapest.

“Ik verloor de cassette op een bepaald moment, dus ik zocht uit hoe ik de melodie van die song kon spelen, en het werd iets dat ik dagelijks op straat of waar dan ook speelde. Ik speelde een uitgerekte versie die zo lang kon duren als ik wilde”, herinnert Ellis zich in zijn boek. “En dan in de vroege jaren 90, toen Dirty Three begon, speelde ik de melodie voor Mick Turner en Jim White. We coverden dat nummer tijdens onze eerste repetitie in mijn keuken, op de dag van ons eerste concert.”

De manier waarop de melodie van een vergeten Grieks liedje uitgroeide tot een 6 minuten durende song van Dirty Three, leest bijna als een metafoor voor hoe Ellis omgaat met ogenschijnlijk onbelangrijke dingen, om ze te verheffen tot iets groters: of het nu gaat om een simpel vioolmotiefje als dat in ‘West Country Girl’, een synthesizerloop als die in ‘Hand of God’ of de kauwgum van Nina Simone “waarop haar tandafdruk nog steeds zichtbaar is.”

Niet toevallig is Ellis uitgegroeid tot het muzikale hart van The Bad Seeds, nadat oudere kernleden als Blixa Bargeld en Mick Harvey de band verlieten. “Soms wordt een creatieve samenwerking gedefinieerd door een eerlijkheid, een kwetsbaarheid en een brutale intensiteit die een gewone vriendschap niet kan bevatten”, schreef Cave op The Red Hand Files, hintend naar het vertrek van Bargeld en Harvey. “Jammer genoeg kan het gevolg van een samenwerking zijn dat het aan de vriendschap vreet.”

Met Warren Ellis lijkt het anders te zijn, en het was Cave die zijn beste vriend vroeg of hij nog een memorabel object bezat dat tentoongesteld zou kunnen worden tijdens Stranger Than Kindness, de Nick Cave-expo die vorig jaar in Kopenhagen liep. De kauwgum van Simone werd er geëxposeerd op een speciaal ontworpen piëdestal, in een beveiligde, glazen vitrine: het object is verzekerd ter waarde van 1.000 Australische dollar, bij gebrek aan een precedent om er een groter bedrag op te plakken.

Ellis liet ook een afdruk van het object maken door juwelier Hannah Upritchard, terwijl Ann Demeulemeester die afdruk gebruikte om een ring te ontwerpen. Een kopie ter grootte van een hart werd onthuld in de boekenwinkel Waterstones bij de publicatie van Nina Simone’s Gum. “Wat ik heb gezien is hoe de kauwgum liefde en zorg naar boven brengt bij de mensen die ermee in aanraking komen”, vertelde de muzikant deze zomer aan The Guardian. “En die liefde en die zorg hebben het nederigste ding dat je je kunt indenken verheven tot de status van een heilige relikwie.”

Sound & Vision: Warren Ellis, 5 november in Ancienne Belgique, in samenwerking met Passa Porta, Brussel.