Waarom ABBA's comebackplaat klinkt zoals vertrouwde hits: "Stemmen verouderen, maar ze passen hun gouden formule toe"

De comeback van ABBA was op 2 september 2021 wereldnieuws. Aan die veelbesproken terugkeer is achter de schermen een tijdje gewerkt, want de eerste nieuwe ABBA-nummers waren al klaar in 2018. "Voyage" is uiteindelijk een plaat met 10 nieuwe liedjes geworden, waarvan "I still have faith in you", "Don't shut me down" en "Just a notion" al zijn losgelaten op de wereld.

Met "I still have faith in you" kondigde ABBA begin september hun comeback aan:

Vanaf vandaag is het volledige nieuwe album beschikbaar:

Een volwaardige en langdurige comeback is dit trouwens niet, want de doorstart is eigenlijk meteen ook het definitieve einde van ABBA. "Dit is het, dat moet zo zijn", aldus Björn Ulvaeus in een interview met de Britse krant The Guardian. "Ik heb nooit eerder gezegd dat ABBA niet meer terug zou komen, maar nu zeg ik dat wel."

Hoe dan ook is de Zweedse popgroep op muzikaal vlak klaar om de draad weer op te pikken waar ze die begin jaren 80 hebben achtergelaten, onder meer na twee woelige echtscheidingen (van Agnetha en Björn, en Anna-Frid en Benny, red.). Hoe spelen de vier zeventigers dat klaar, na zo'n lange muzikale pauze, wetende dat onze stem onherroepelijk verandert als we ouder worden?

“Elke mens heeft een uniek stemgeluid. Maar onze stembanden zijn spieren, en die verouderen dus, net zoals de rest van ons lichaam”, zegt zangcoach Peter De Smet.  In welke mate iemands (zang-)stem verandert, is een erg individueel verhaal. Tussen mannen- en vrouwenstemmen is er op dat vlak weinig verschil. 

“Het hangt ervan af hoe getraind de stembanden zijn, en hoe een artiest zijn conditie en lichaam onderhoudt. De stem van iemand die bij manier van spreken elke avond op café heeft gehangen, zal er slechter aan toe zijn dan de stem van een artiest die gedisciplineerd heeft geleefd", zegt De Smet. 

Hij geeft het voorbeeld van Will Tura, die op zijn 81e nog begonnen is aan een tournee om zijn 80e verjaardag te vieren. Tura staat erom bekend dat hij - ook nu nog - geregeld de loopschoenen aantrekt voor een uitje in het Zoniënwoud.

Bekijk hier de journaalreportage over Tura's nieuwe concertreeks, waarmee hij op zijn 81e nog steeds op het podium staat: 

Algemeen is het zo dat onze stem heser klinkt, naarmate we ouder worden. “Dat is omdat onze stembanden volume verliezen, en daardoor minder goed sluiten. Daardoor verliest een stem ook aan kracht. Al heeft iemand met een getrainde stem daar minder last van.”

Daarnaast verslijten onze stembanden - zoals andere spieren - ook bij intensief gebruik. "Wie veel zware stukken heeft gezongen in zijn carrière, of nummers met veel uithalen of grote sprongen qua bereik zal dat na verloop van tijd merken", aldus De Smet. “Hoe hoger een stem, hoe minder goed die de tand des tijds doorstaat. Een basstem gaat langer mee dan een tenor, en een alt zingt het langer uit dan een sopraan, al zijn er altijd uitzonderingen." 

“Alles hangt af van drie zaken: stemgebruik, stemtechniek en algemene conditie, wat onder meer een effect heeft op je ademhaling. De ene verliest in de loop van zijn carrière wat stembereik, de andere zingt nog vlot in de hoogte. Al is het altijd een goed idee om spaarzaam om te gaan met hoge noten”, zegt De Smet daarover.

In het geval van ABBA lijkt er in 40 jaar tijd weinig veranderd aan hun zang, en daar is volgens De Smet een eenvoudige verklaring voor. “Het is geen geheim dat de zang van ABBA opgepoetst wordt in de opnamestudio, dat hoor je meteen.”

"Er kan bijzonder veel in een opnamestudio", weet componist/producer/zelfverklaard "ABBA-liefhebber" Miguel Wiels als geen ander. 

"Met "autotune" kan je prutsen aan de toonhoogte. Je kan een stem verhogen of verlagen, verzwaren of verlichten", legt hij uit. "Met als resultaat een uitgefilterde en opgekuiste stem, die niet natuurlijk klinkt, maar heel digitaal en bewerkt. Al wordt dat niet altijd gecamoufleerd, want je hoort genoeg van die stemmen in de hitlijsten." 

ABBA pakt het slimmer aan volgens Wiels, die toegeeft dat de Zweedse popgroep een inspiratiebron is geweest bij het schrijven van menig K3-nummer. ABBA klinkt volgens hem niet meer exact hetzelfde als 40 jaar geleden, maar ze passen wel dezelfde succesformule toe, waardoor hun nieuwe muziek toch gelijkaardig klinkt.

"Een stem verlaagt door het ouder worden, dus de nieuwe ABBA-nummers zijn in een lagere toonaard geschreven. Maar de twee zangeressen zoeken nog steeds de grens van hun zangcapaciteiten op. Dat is de basis van een typische ABBA-melodie: aanschurken tegen de hoge noten, en dat op volle kracht doen", legt Wiels uit.

"Dat blijft ook nu het gouden ABBA-recept, al liggen hun hoogste noten nu wat lager dan vroeger. Maar de inspanning om die tonen te halen, met dezelfde zuiverheid: dat maakt een nummer tot een ABBA-nummer. Hetzelfde principe zit trouwens in veel K3-liedjes."

Wiels is en blijft grote ABBA-fan, maar mist naar eigen zeggen wel "de frisheid en de magie van weleer". "Maar Agnetha en Anni-Frid geven alles wat ze kunnen, en Björn en Benny blijven geniale componisten. Bepaalde akkoordenwendingen, of een onverwachte opbouw: ABBA blijft verrassen en inspireren."

Ter vergelijking: nieuw ABBA-nummer "Just a notion", tegenover ABBA-klassieker "Dancing queen":