Sven Mary over leven en werk: ‘Ik heb te veel gezien, en die beelden komen ’s nachts terug’

Zijn kantoor in een geklasseerd art-nouveauhuis uit 1904 in het Brusselse Sint-Gillis hangt vol met foto’s van hemzelf in verschillende stadia van zijn carrière. Daartussen: een ingelijst interview in De Morgen.

“Ik heb het daarnet nog eens herlezen”, zegt Sven Mary. “Ik moet zeggen: het contrast met nu is groot. Ik was zo’n vijftien jaar jonger, blaakte van het zelfvertrouwen, ging de wereld veroveren. En dat heb ik in zekere zin ook gedaan. Maar nu kamp ik toenemend met angsten. Het zal de leeftijd zijn, zeker?

“Onlangs was ik bij de dokter. Die zei: ‘Nu je 50 wordt, ga je een prostaatonderzoek en een coloscopie moeten laten doen. Dan is er meteen die angst. Ik ben nooit een hypochonder geweest en ik voel me ook gezond. Maar stel dat er straks kanker bij mij wordt vastgesteld en ik niet lang meer te leven heb: hoe zal het mijn dochters dan vergaan? Ik lig daar letterlijk wakker van.”

“Sowieso ben ik zeer vatbaar voor angst. In augustus en september waren de inkomsten van ons advocatenkantoor een pak minder dan in dezelfde periode de voorbije jaren. Wel, dan slaat die angst meteen toe. Ook al omdat we het enkele jaren geleden financieel moeilijk hebben gehad. Uiteindelijk zijn we erin geslaagd om erbovenop te komen. Maar als het dan zoals enkele weken geleden even wat minder gaat, duikt dat doembeeld weer op. En lig ik weer wakker. Gelukkig dat de cijfers in oktober een pak beter waren. Er viel een enorm gewicht van mijn schouders.

“Ik ben niet alleen strafpleiter maar ook degene die dit kantoor, met zes advocaten, runt. Zo’n derde van mijn tijd gaat daar naartoe. Terwijl ik daarvoor niet in de wieg gelegd ben: ik ben geen ondernemer. Vandaar dat ik besloten heb om het geweer van schouder te veranderen.”

Zijn er grote veranderingen op til?

“Ik ben gesprekken aan het voeren voor een fusie met een ander advocatenkantoor. We moeten nu vaak zaken weigeren. Door samen te gaan met dat andere kantoor zullen we die wel kunnen aannemen. En daarnaast zal ik me dan ook niet meer moeten bezighouden met het runnen van het kantoor.

“Ik wil nog tien jaar knallen. Ik werk momenteel zo’n 80 uur per week. Ik slaap vier uur per nacht, want ik wil ook een goede vader zijn en veel tijd met mijn dochters doorbrengen. Het is ook voor hen dat ik die fusie wil doorvoeren: zodat ik hen een financiële wipplank kan geven na hun studies.”

Wat voor vader bent u?

“Een zeer bezorgde vader. Mijn dochters moeten mij altijd via een bericht laten weten dat ze veilig zijn aangekomen als ze ergens naartoe gaan. Maar mijn jongste vergeet vaak haar gsm. Dan ben ik de hele dag ongerust.

“De jongste is nog blij me te zien als ik haar ga ophalen. De oudste vraagt om een straat verder te parkeren. Want papa die je ophaalt: dat is niet cool. Ik heb het daar lastig mee. Ze zijn niet meer mijn kleine meisjes. Ze trekken de wereld in. En ik word als advocaat al 25 jaar geconfronteerd met hoe gevaarlijk die wereld is. Als ik de jeugd van mijn kinderen met die van mij vergelijk… Ik kon zorgeloos ravotten op straat. Maar die onbekommerdheid kennen mijn kinderen niet meer. Het verkeer is moordend, online wordt er gepest, de druk op school is hoog.

“Ja, ik heb soms donkere wolken in mijn hoofd. Ik ben vandaag gelukkiger dan vroeger, maar ik kan op bepaalde momenten van de dag heel zwartgallig zijn. Door het geweld en de verruwing in onze maatschappij. Ik heb het daar soms heel moeilijk mee. Ik heb te veel gezien. En die beelden komen ’s nachts terug, als het donker en stil is. Beelden van kinderen die verkracht worden door pedofielen. Joe Van Holsbeeck die doodgestoken wordt. Of Sanda Dia die in foetushouding op het gras ligt, stervend. Ik ga geregeld naar een therapeut om daarmee om te gaan. Ik maak daar geen geheim van. Therapie moet dringend uit de taboesfeer.

“Die therapie heeft me één ding heel duidelijk gemaakt: het geluk van mijn kinderen gaat boven alles. Ik ben nooit een bleiter geweest, maar ze kunnen me tot tranen toe bewegen.”

U hebt recentelijk een boek over uw leven en carrière uitgebracht. Daarin zegt u, naar aanleiding van de dood van Joe Van Holsbeeck, die neergestoken werd voor zijn mp3-speler: ‘Als iemand mijn kind zoiets aandoet, haalt hij de beschuldigdenbank niet.’ Mag ik dat voor een advocaat een opmerkelijke uitspraak vinden?

“Als advocaat vind ik dat iedereen – van Dutroux tot Abdeslam – recht heeft op een eerlijk proces. Maar als iemand bijvoorbeeld mijn dochter zou verkrachten, sta ik niet in voor de gevolgen. Dan ben ik geen advocaat meer. Dan neemt de vader het over. Ik zal dan geen controle meer over mezelf hebben, dat weet ik zeker. Ik kan enkel hopen dat er dan voldoende tijd is tussen het in de auto stappen en het vinden van de dader, zodat de ratio het weer kan overnemen en ik mezelf kan overtuigen dat mijn dochters er niets mee opschieten als papa achter de tralies verdwijnt.”

Uw kinderen werden bedreigd nadat u besliste om Salah Abdeslam te verdedigen. Hoe concreet waren die bedreigingen?

“Mensen hebben de moeite gedaan om te weten te komen waar ik woon – niet eenvoudig – en brieven achtergelaten. In een van die brieven stonden de namen van mijn dochters – toen 6 en 7 jaar – en de boodschap dat ze gekeeld zouden worden. We hebben meteen politiebeveiliging gekregen. Daarnaast kreeg ik op mijn werkadres honderden scheldmails. Ik heb de afzenders allemaal uitgenodigd op kantoor. Eén iemand is daarop ingegaan. Ik heb met die man een halfuur gesproken. Op het eind zei hij: ‘Ik ga niet akkoord met u, maar ik begrijp u.’”

Abdeslam staat momenteel terecht voor zijn rol in de aanslagen van Parijs. Zonder u als raadsman. Zal u hem wel verdedigen tijdens het proces rond de Brusselse aanslagen, dat in het najaar van 2022 plaatsvindt?

“Ik heb het Franse dossier maanden voorbereid en een nota van 200 pagina’s overgemaakt aan mijn confrater in Parijs, met wie ik samen zou pleiten. Maar onze visies verschilden. Dat is een van de redenen waarom ik voor het Franse proces heb gepast. Het Belgische proces vind ik zeer interessant. Het is uiteraard verschrikkelijk wat er op 22 maart 2016 gebeurd is, maar zuiver juridisch-technisch ben ik zeer benieuwd naar de argumentatie om Abdeslam daarvoor te vervolgen. Op het moment van de Brusselse aanslagen zat hij namelijk al gevangen. Waarom vervolgt men hem dan voor die feiten? Omdat hij deel uitmaakt van een criminele organisatie, de terreurgroep IS? Daarvoor is hij al veroordeeld. Er bestaat zoiets als het non bis in idem-principe: je kan niet twee keer gestraft worden voor hetzelfde feit. Dus dan moet je kunnen aantonen dat hij die Brusselse aanslagen voorbereid heeft, wat volgens mij een probleem wordt. De vraag is zelfs of hij überhaupt wist dat die aanslagen zouden plaatsvinden.

“Ik heb dus wel zin om die zaak te pleiten. Ook al weet ik welke drek ik dan weer over me heen zal krijgen. Maar ik weet evengoed dat het allemaal snel kan keren: ten tijde van Abdeslam was ik het crapuul van de natie, daarna werd ik de chouchou omdat ik de familie van Sanda Dia bijsta in de zaak-Reuzegom. Van bedreigingen naar opgestoken duimen: zo snel kan het gaan in een advocatencarrière.”

In de zaak-Reuzegom lijkt u te suggereren dat de beschuldigden met fluwelen handschoenen zijn aangepakt?

“Ik heb een tijdje geleden gepleit in een zaak van een zogenaamde roqya, een vorm van islamitische duiveluitdrijving. Een moslimman dwong daarin een ‘bezeten’ meisje, dat in een bad zat, water met een toegevoegd product te drinken, om zo de duivel uit te braken. Dat meisje is gestorven. Die moslimman is meteen in voorlopige hechtenis genomen en is daar niet uitgekomen tot aan zijn strenge veroordeling. De Reuzegommers, die Sanda Dia dwongen in een greppel te staan, hem visolie lieten drinken en een goudvis lieten uitbraken, hebben na zijn dood nog geen dag vastgezeten en wachten al meer dan drie jaar op een vonnis. Maar zij zijn welgestelde mannen en geen moslims. Oké, het gaat om verschillende zaken, maar de parallellen zijn toch opvallend, net als het verschil in behandeling? Stel dat die studentendoop door een moslimclub zou zijn uitgevoerd en het slachtoffer was een witte jongen: denkt nu echt iemand dat die zaak dan op dezelfde manier behandeld zou zijn?

“Ik zie het dagdagelijks: bepaalde bevolkingsgroepen worden in dit land systematisch zwaarder gestraft. Je moet als jonge allochtone Antwerpenaar vandaag maar eens verwikkeld zijn in een dossier over uithaling van drugs in de haven. Al die jongens met hun Gucci-T-shirts en hun petten: ze krijgen straffen tot twaalf jaar. Als je niet Rachid maar Tom heet, moet je al heel veel moeite doen om een straf van twaalf jaar te krijgen. Er heerst een indirecte vorm van racisme binnen justitie.”

Over discriminatie gesproken: u wordt er zelf van beschuldigd. Discriminatie van vrouwen, meer bepaald.

“U doelt nu op een uitspraak in Nina, de weekendbijlage van Het Laatste Nieuws, anderhalf jaar geleden. Wat is daar juist gebeurd? Ik ben ooit aangeklaagd – niet vervolgd! – door een stagiaire hier op kantoor omdat ik haar een slechte evaluatie had gegeven. Zij beweerde dat dat kwam omdat ze niet op mijn avances was ingegaan. Vervolgens heb ik in dat interview met Nina gezegd dat ik daardoor in een situatie met twee evenwaardige kandidaten voortaan voor de man zou kiezen, en niet voor de vrouw. Bij evenwaardige kandidaten! Als de vrouw beter is, kies ik uiteraard voor haar. Dat is wat ik gezegd heb: niet meer, niet minder. En plots krijg ik half Vlaanderen over mij heen, en een klacht van Unia aan mijn broek, dat me wil vervolgen voor discriminatie.

“Maar wat wil nu het toeval? Zo’n maand geleden valt mijn oog op de nieuwe Nina. Wie staat er op de cover? Dokkoon Kapueak, chef van een Thais sterrenrestaurant. Haar citaat op de cover: ‘Ik werk enkel nog met vrouwen in mijn keuken.’ Ik heb meteen een brief naar Unia gestuurd: ‘Ik voel me gediscrimineerd want ik heb mogelijk de wil om in een Thaise keuken te werken.’ Geen antwoord op gehad.”

Met permissie, maar de structurele discriminatie van vrouwen in onze maatschappij is uitgebreid gedocumenteerd. Dat geldt niet voor de discriminatie van oudere, witte heteromannen zoals u en ik.

“Nu klinkt u als Anuna De Wever. Met alle respect voor haar – ik vind dat er naar haar geluisterd moet worden als ze het over de klimaatproblematiek heeft – maar haar uitlatingen over Gert Verhulst waren Trumpiaans. Zijn kritiek op de klimaatmarsen mag geuit worden en dan doet het er niet toe dat hij een witte, oude heteroman is, zoals Anuna sneerde. Je zou het eens moeten omdraaien. Wat zou er gebeuren als iemand de mening van een jonge lesbische zwarte vrouw als niet-relevant zou wegzetten?

“We gaan stilaan gebukt onder een dictatuur van de minderheden: van de #MeToo-beweging tegen de mannen over de joden tegen Aalst Carnaval tot Black Lives Matter tegen Zwarte Piet. Je mag geen sprankeltje kritiek meer op hen hebben of je wordt weggezet als een seksist of racist. Ik ontken niet dat er seksisme en discriminatie is. Maar los je dat op door te polariseren? Er een wij-zijverhaal van te maken? Ik denk het niet.

“Tegenwoordig moet alles op de schop. Neem nu de studentendopen. Het zal u gezien de zaak-Reuzegom verbazen, maar ik ben een groot voorstander van dopen, als ze niet ‘gestoord bruut’ verlopen tenminste. Maar recentelijk was er dus ophef omdat enkele studenten van de ULB naakt seksuele handelingen nabootsten. Komaan! Ik moest destijds slechts gehuld in een laken in allerlei cafés gratis drankjes versieren. Er zaten twee gaten in dat laken: ter hoogte van mijn penis en van mijn achterwerk. En bij de meisjes was het ter hoogte van hun borsten. Niemand maakte daar een probleem van. Het studentenleven gaat toch voor een deel ook om drank en seks? Daar is toch niks mis mee?

“De zaak-Reuzegom is van een heel andere orde. Die draait om – vooraf door de schachtentemmer aangekondigd – ‘gestoord bruut’ geweld. Het is een teken van de verruwing van onze samenleving dat zo’n aankondiging zonder ophef passeert, tot er een dode valt.”

De broer en schoonzus van Sanda Dia klaagden onlangs in een interview in deze krant over de trage rechtsgang. Het heeft drie jaar geduurd voor het proces überhaupt van start ging. Ze lijden daar enorm onder. Is dat niet het grote probleem van justitie in dit land: de enorme traagheid?

“Absoluut. Maar waardoor wordt die traagheid onder meer veroorzaakt? Door een gebrek aan middelen. Ik trap een open deur in als ik zeg dat onze justitie hopeloos achterophinkt in vergelijking met andere landen. De staat van onze gevangenissen… In de Begijnenstraat in Antwerpen zitten zo’n 800 verdachten terwijl er maar plek is voor 450. Pas op: dat gaat dus om mensen in voorlopige hechtenis, hé. Ze zijn nog niet veroordeeld. Daar zitten onschuldigen tussen. In Lantin heb ik kanjers van ratten gezien, vetgemest door het afval dat daar door de ramen wordt gegooid. Ik was gisteren in de gevangenis van Vorst. Mijn cliënt zei me: ‘Ik moet hier kakken in een emmer.’ Terwijl zijn celgenoten erbij staan. Anno 2021, in België. Ik zie weinig verschil tussen sommige van onze gevangenissen en de favela’s in Brazilië. Je wordt vanaf dag één onteerd. Is het dan raar dat sommige gevangenen nog gevaarlijker uit de cel komen dan ze erin gingen? Je hebt de maatschappij enkele jaren beschermd voor sommige figuren om ze vervolgens als tikkende tijdbommen opnieuw de samenleving in te sturen. Er is veel kritiek op justitie en vaak ook terecht, maar ze kan ook maar roeien met de riemen die ze krijgt.

“En dan heb je minister Van Quickenborne die nu wil dat ook kortere straffen uitgevoerd worden. Op die manier wil hij het gevoel van straffeloosheid tegengaan. Kijk eens, wat al mijn voorgangers niet konden, ga ik, Quickie, voor elkaar krijgen! Maar waar gaan we al die gevangenen plaatsen? Waar gaan we die extra rechters vandaan halen? Waarmee gaan we ze betalen? En gaan deze extra gevangenen dan wel menselijk behandeld worden en naar een tweede kans geleid worden of maken we daar ook tikkende tijdbommen van? Sorry, dit is geen liberaal maar een veredeld Vlaams Belang-beleid. Het zal electoraal wel scoren, maar ik wil het nog wel eens in de praktijk zien.”

U ziet, zo lees ik in uw boek, ook de scheiding der machten steeds meer onder druk staan?

“Er zijn drie machten: de wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke. Zeg dus maar de parlementsleden, de ministers en de rechters. Wel, ik kan enkel maar vaststellen dat politici tegenwoordig geen enkele schroom meer hebben om het werk van de rechterlijke macht te becommentariëren en te beïnvloeden. Een voorbeeld: toenmalig minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon die in volle beraad over Salah Abdeslam zei dat ‘een procedurefout in deze zaak niet tot een vrijspraak mag leiden’. Dat is die man zijn rol niet. Dat is druk zetten op de rechterlijke macht. Dat is een schending van de scheiding der machten.

“Daarnaast heb je het openbaar ministerie, dat een vervolgende partij is, dat steeds meer onder één hoedje speelt met de rechterlijke macht, die onafhankelijk en objectief moet oordelen. Dat is ook logisch: steeds meer rechters hebben vroeger gewerkt voor het openbaar ministerie. Maar dan krijg je dus een rechterlijke macht die repressiever is, die het openbaar ministerie makkelijker volgt, en die speurders meer toelaat.

“Maar er is ook nog een vierde macht, die de drie andere machten moet controleren: de pers. Ook daar kan ik enkel maar vaststellen dat die meer en meer onder druk wordt gezet. Neem de zaak van VRT-journalist Bart Aerts. In de marge van de zogenaamde Kasteelmoord heeft hij een aantal zaken naar buiten gebracht. Er is een enorme druk gelegd op die man om te ontdekken wie zijn bronnen waren. Enkele maanden geleden is hij veroordeeld tot vier maanden gevangenis met uitstel. Dat is pure intimidatie en machtsmisbruik. Dat is de jacht op storende elementen. Daar zal ik tegen blijven strijden.”

En hoe lang gaat u dat nog doen?

“Nog tien jaar. 60 is een mooie leeftijd om uit te bollen. Ik hoop dan in het zuiden van Spanje te wonen. En af en toe nog eens naar België te komen om een zaak te doen die me echt interesseert. In het voetbal, bijvoorbeeld. Ik heb nog bij de jeugd van Anderlecht gevoetbald. De cirkel zou rond zijn.”

Sven Mary. De rebelse advocaat is verschenen bij uitgeverij Kennes.