‘Als ik de hoofddoek niet draag, kan ik niet naar school, geen werk vinden, geen normaal leven leiden’

“Voor ik naar hier afreisde, zei de FBI: ‘Londen is oké, maar Nederland of België? Neen.’ Het zou hier onveiliger zijn omdat mensen van het regime er gemakkelijker opereren. Ik weet niet welke precieze aanwijzingen ze daarvoor hebben, maar ze waarschuwden me om te reizen en zeiden dat ik 24 uur op 24 beveiliging nodig had. So be it.

“Je kan me niet tegenhouden. Ik woon in het vrije Westen, terwijl mijn landgenoten de straat op trekken, wetende dat ze daarmee een kogel riskeren. Het is een schande voor het Westen dat ze er rekening mee houden dat het Iraanse regime hier iets zou doen.” Masih Alinejad klopt op tafel en wijst naar een denkbeeldige tafelgenoot. “Het is jouw taak om hen buiten te houden.”

Ze spreekt expressief, in forse bewoordingen die ze snel achter elkaar afvuurt, maar eigenlijk is Masih Alinejad op het eerste gezicht een bijzonder vrolijke verschijning. Ze is in Amsterdam, waar ze in De Balie spreekt op het Vrijdenkersfestival. In haar lange krullen prijkt zoals altijd een haarspeld met een frangipanibloem. “Dat is mijn trouwring”, lacht ze. “We waren op Hawaï en mijn echtgenoot was de ringen kwijtgespeeld.”

Aan haar pols draagt ze dan weer een zwart bandje, het symbool van bloody November. Twee jaar geleden kwamen bij de studentenprotesten in november in Iran honderden vreedzame demonstranten om het leven. Exacte cijfers ontbreken, onder meer doordat het regime het internet afsloot en journalisten arresteerde, maar ze variëren van 200 doden volgens de Iraanse overheid tot 1.500 doden volgens persbureau Reuters. Het was de dodelijkste opstand sinds de Iraanse revolutie in 1979.

Alinejad heeft het dan ook moeilijk om te antwoorden op de vraag of ze het goed stelt. “Ik probeer.” Ze is onder de indruk van de telefoontjes en video’s die ze nu ontvangt van moeders die een kind verloren bij de protesten. Alinejad toont een video waarop een vrouw door een straat loopt met een ingekaderde foto van haar zoon. “18 jaar, vijf kogels in de borst”, vertelt de vrouw. “Ik kan niet geloven dat hij in deze straat gedood is. Er was geen oorlog. Er waren overal camera’s. Hoe komt dan dat je de moordenaars niet vindt? Waarom heb je mijn zoon gedood?” 

Niet toevallig hebben hackers enkele weken geleden benzinestations platgelegd en op digitale verkeersborden boven snelwegen verscheen de tekst ‘Khamenei, waar is mijn brandstof?’

“Twee jaar geleden begonnen de protesten na een stijging van de brandstofprijzen”, legt Alinejad uit. “Van dag één riepen mensen om de dood van Khamenei, de dood van de dictator. Er zijn mensen die zeggen dat de hacking uit Israël komt, of alleszins buiten Iran, maar het maakt niet uit. Ik ben blij dat de protesten herdacht worden.”

Misschien is het ook moeilijk voor u om zich goed te voelen door alle beveiliging die u  krijgt?

“Dat maakt me inderdaad rázend. Ik ga mijn levensstijl toch niet aanpassen? Daarom kom ik naar hier. Ik wil de Europese landen wakker schudden. Federica Mogherini, toen de Hoge Vertegenwoordiger van de EU, ging naar Iran, droeg een hoofddoek en boog voor de president, en sprak geen woord over de mensenrechten. 

“Waarom zeg ik dat? Voor de nucleaire deal, toen Catherine Ashton (voormalig vertegenwoordiger van Buitenlandse Zaken voor de EU, BST) naar Iran trok, was dat op voorwaarde dat ze eerst enkele mensenrechtenactivisten moest ontmoeten voor er ook maar een gesprek mogelijk was. En zo gebeurde het. Zodra de nucleaire deal rond was, was dat voorbij. Die deal heeft onze positie verzwakt om Iran aan te spreken op mensenrechten. Of zijn plots de mensenrechtenproblemen in Iran allemaal over? 

“Toen een vrouw werd gearresteerd, omdat ze zonder hoofddoek op straat liep als een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid, waren Nederlandse politici in Iran mét een hidjab, om zogezegd “grotere” problemen aan te pakken. Dat is hun verdedigingslijn.”

Dat is het punt: als je niet meer naar Iran gaat, omwille van de hoofddoek, krijg je ook niets meer gedaan?

“Dat zegt alleen wie nooit onder shariarecht heeft geleefd. Ik zeg je, het regime dat de Europese volksvertegenwoordiger niet eens een toegift doet op een zogezegd klein probleem als de hoofddoek, gaat ook niet plots grotere toegevingen doen, hoor. Politici zoals Sigrid Kaag (die als Nederlands minister van Buitenlandse Zaken een hoofddoek droeg in Iran, BST) noemen de verplichte hoofddoek een bijzaak.

“Wacht eens even. Vrouwen in Iran riskeren zweepslagen of zelfs hun leven door hun hoofddoek uit te doen en de wet uit te dagen, en die westerse politici durven dat niet? Als een westers land zou eisen dat een politica uit een islamitisch land alleen mag komen als ze haar hoofddoek uitdoet, wat zouden ze dan zeggen? Ik vraag niet veel, enkel dat westerse landen voor universele waarden staan.”

De hoofddoek is dus geen irrelevante symbooldiscussie?

“Voor mij is de hoofddoek als de Berlijnse muur. Als je die muur afbreekt, dan wordt al de rest anders. De verplichte hoofddoek is de hoofdpilaar van de islamistische dictatuur.

“Als vrouwen bevrijd worden uit handen van IS, wat is het eerste dat ze doen? Ze gooien hun nikab af. Waarom? Het is het symbool van IS. Wat doet de taliban zodra ze aan de macht zijn? Kledijcodes opleggen. Waarom?

“(klopt op tafel) Als je naar zo’n gebied gaat, hoe begrijp je dat het een islamistisch regime is? Door naar de vrouwen te kijken. We dragen de ideologie van het islamistisch regime op onze lijven.”

Vrouwen als propagandatool van het regime?

“Dat is het. Mijn lichaam is een gereedschap voor het regime waarop ze hun politieke ideologie schrijven. Ik moet die hoofddoek dragen, en indien niet, dan besta ik niet. Als ik dat niet draag, kan ik niet naar school, geen werk vinden, geen normaal leven leiden. Dus een klein symboolprobleem? Dat is een grap zeker?”

Ironisch genoeg is het ook geen klein symboolprobleem volgens moslima’s die bij ons net ijveren voor meer vrijheid om een hoofddoek te kunnen dragen. Voor hen gaat het ook om het recht op onderwijs, het recht op werk.

“Kijk, het is mijn droom om schouder aan schouder over straat te kunnen gaan met mijn moeder die een hoofddoek draagt.”

Oké, dat kan hier perfect, maar de vraag is of je het ook moet beperken op bepaalde plaatsen, meestal vanuit het idee van neutraliteit of de sociale druk. Moeten westerse landen daarmee bezig zijn?

“Natuurlijk, daar moeten ze veel mee bezig zijn, om de politieke islam niet te laten binnensluipen in verschillende organisaties, parlementen of bij beleidsmakers.”

Laat u de politieke islam binnen als u leerkrachten toestaat om een hoofddoek te dragen?

“Dat is een moeilijk dilemma en een groot debat. Laat me mijn eigen verhaal delen. Toen ik de hidjab droeg, zei ik dat het mijn keuze was, mijn identiteit, maar eigenlijk heb ik nooit een keuze gehad. Ik groeide op met het idee dat als ik de hoofddoek niet droeg, ik in de hel aan mijn haren zou worden opgehangen. Zo ben ik vanaf mijn zeven jaar grootgebracht. Geen hoofddoek zou tegen mijn ‘eerbaarheid’ zijn, ik zou geen zuiver mens meer zijn.

“Je wilt natuurlijk de band met je gemeenschap niet doorknippen, een outsider worden en je familie verliezen. Er is zo veel sociale druk, maar kijk, elke vrouw heeft haar eigen verhaal. Als een vrouw die onder de shariawet heeft geleefd: ik heb nooit de keuze gehad.”

Dat is anders in het Westen, waar er toch vrije keuze is, neen?

“Toen ik Iran verliet, en in het Westen kwam, heb ik mijn hidjab vervangen door een zwarte hoed, waar ik mijn haar onder verborg. Omdat ik zo opgevoed was met die ideeën. Dat stukje stof was een deel van mijn lichaam geworden. Dat uitdoen, was alsof je een stuk van je arm afhakt. Je moet in rekenschap nemen wat je allemaal gaat kwijtspelen. Ik heb er twee jaar over gedaan en ik heb effectief veel verloren. Mijn vader stopte met me te praten. Dat is nu al elf jaar.” 

Wanneer bent u zich gaan verzetten? 

“Ik komt uit een dorp, ver van de hoofdstad Teheran. Mijn familie was arm en mijn ouders waren erg strikt. De enige vrijheid die ik had was de weg van school naar huis. Ik was veertien jaar toen ik met een schoolvriendin voor het eerst onderweg mijn chador (gewaad dat het hele lichaam bedekt, BST) uit deed, mijn haren nog steeds bedekt door een hoofddoek. Plots botsten we op mijn vader.

“Hij was razend en spuwde in mijn gezicht. Ik begon te wenen. Er was iets gebroken in me en tegelijkertijd maakt het iets erg sterk in me los. Vanaf dan dacht ik: oké, ik heb mijn straf gehad, vanaf nu draag ik geen chador meer.

“Het moment dat je de kracht vindt om tegen je onderdrukker te vechten, voel je meer kracht. Ik startte mijn eigen revolutie vanuit het ouderlijk huis. Zodra ik doorhad hoe ik ongehoorzaam kon zijn tegen mijn vader, begreep ik ook hoe je ongehoorzaam kon zijn tegenover de samenleving en de dictator.”

Waar komt die kracht in u vandaan?

“Ik weet het niet. We hadden geen stromend water, of elektriciteit. Om naar toilet te gaan, moest je helemaal door de tuin naar achteren. Het was pikdonker ’s nachts en ik vond dat als kind erg akelig. Mijn moeder zei: de duisternis is een monster dat je zal verslinden als je bang bent, maar als je ernaar toe loopt zonder vrees, met je ogen zo wijd open als je kan, dan zal de duisternis verdwijnen.

“Als vrouw in het Midden-Oosten heb ik veel duisternis gekend. Ik was de eerste vrouw die van school werd gegooid, wegens studentenprotesten, een groot schandaal in mijn dorp, de eerste vrouw die zwanger was voor ze officieel getrouwd was, de eerste in het dorp om te scheiden en dan werd ik journalist en verbannen uit het parlement omdat ik lastige vragen over corruptie stelde.

“Om dit te doen heb ik geen studies gedaan naar belangrijke feministes, maar mijn moeder die me zei hoe ik tegen duisternis moest vechten. Dat maakte me een vechter in plaats van een slachtoffer. Vrouwen moeten de keuze voor of tegen een hoofddoek zelf maken, maar ik vind het jammer dat moslima’s weigeren om met me in debat te gaan hierover. 

“Misschien zijn ze geïntimideerd door mijn campagne. Die is gigantisch, ik heb meer volgers dan de hoogste leider van Iran. Er zijn mensen in Iran die om de executie van Masih roepen, omdat Masih tot prostitutie aanzet. Dat is wat het regime letterlijk zegt.”

My Stealthy Freedom

In 2014 startte Masih Alinejad vanuit de VS de onlinecampagne My Stealthy Freedom, mijn stiekeme vrijheid, die Iraanse vrouwen oproept om een foto zonder hoofddoek te plaatsen. Alinejad startte die met een oude foto van zichzelf waarin ze met losse haren door Iran reed. 

Daarna bombardeerden vrouwen haar met foto’s en video’s. “De tranen rolden over mijn wangen. Al die vrouwen die jarenlang hadden gezwegen. Al die tijd dat ik dacht dat het mijn eigen, klein probleem was.”

Ondertussen volgen meer dan een miljoen mensen de Facebook-pagina van My Stealthy Freedom en is er ook de hashtag ‘My camera is my weapon’, die vraagt om te filmen als de politie je tegenhoudt en de ‘White Wednesdays’-campagne, die vrouwen oproept om op woensdag met een witte hoofddoek te zwaaien. Vrouwen blijven beelden naar Masih Alinejad doorsturen, hoewel ze daar een gevangenisstraf voor riskeren.

(lees verder onder het Facebookbericht)

Ook zijzelf wordt door het regime vanop afstand geïntimideerd, bijvoorbeeld door valse berichten van anonieme mensen dat haar moeder overleden is. In juli dit jaar communiceerde het Amerikaanse ministerie van Justitie dat vier Iraanse ambtenaren van de inlichtingendienst en een vijfde handlanger van plan waren Alinejad te ontvoeren naar Venezuela en vandaar naar Iran.

Het is al lang duidelijk dat het islamitische regime van Iran tot ver buiten de grenzen onderdanen het zwijgen probeert op te leggen, desnoods met geweld. In 2018 konden Europese veiligheidsdiensten een aanslag verijdelen op een grote bijeenkomst van de Iraanse oppositie in Parijs, met als gevolg begin dit jaar de veroordeling van een Iraans koppel dat vanuit Antwerpen opereerde en de zogezegde diplomaat Assadollah Assadi. 

Twee jaar geleden werd de Iraanse journalist Ruhollah Zam vanuit Frankrijk naar Irak gelokt en gearresteerd. Alinejad zag hem geblinddoekt op de Iraanse televisie verschijnen. Even later is hij geëxecuteerd. “Als de FBI dat plot om me te ontvoeren niet had verijdeld, zou iedereen mij ook zo hebben zien zitten op de nationale tv”, denkt Alinejad. “Ik krijg kippenvel als ik daar aan denk.” 

Hoe vernam u het kidnapcomplot?

“De FBI kwam naar mijn huis en toonde me de foto’s van mijn privéleven, mijn huis, mijn tuin, mijn auto. De Iraanse inlichtingendienst had een privédetective in de VS onder de arm genomen en die stuurde elk uur foto’s en video’s naar Teheran.

“Voor westerse mensen lijkt die kidnapping een fictiefilm, maar dit is ons leven. Kidnapping zit in het DNA van de islamitische republiek.”

(lees verder onder de tweet)

Ik neem aan dat ze ook achter uw familie gaan om u te stoppen?

“Ja, toen ik de foto’s zag van mijn stiefzoon die ze hadden doorgestuurd naar de Iraanse inlichtingendienst, brak mijn hart gewoon. Mijn man, mijn kinderen, zij zijn onschuldig. In 2019 is mijn broer in Iran gearresteerd, omdat hij me had gewaarschuwd. Hij had me gebeld op een nacht: ‘Masih, als moeder op een dag vraagt om naar Turkije te komen en ons te ontmoeten, zeg neen.’ De geheime dienst had hen geld geboden om me naar Turkije te lokken voor een familiereünie. 

“Twee jaar zat mijn broer gevangen. Hij kwam pas vrij nadat ik in alle media verteld had over het kidnapcomplot en over hem. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft dan sancties uitgeschreven voor de mensen die me wilden laten ontvoeren, en zijn vrijlating geëist. Je ziet, de islamitische republiek verstaat maar één taal: druk.”

Hoe kijkt u dan naar de zaak van Ahmadreza Djalali, de VUB-professor die de doodstraf kreeg in Iran?

“Mijn god, totaal gebrek aan druk! Zolang Iran hem kan gebruiken als troefkaart in onderhandelingen, waarom zouden ze hem dan vrijlaten? Ocharme, die familie van Djalali. Ik sprak zijn moeder sinds het begin van zijn gevangenschap. Ze smeekte om bekend te maken dat haar zoon gedwongen was tot valse bekentenissen.” 

Wat moet er gebeuren om hem vrij te krijgen?

“Als je het mij vraagt: stop elke diplomatieke relatie met Iran, tot hij vrij is. Anders geef je niet om je eigen volk. Amerikaanse burgers, Duitsers, Zweden, Fransen, Britten zitten gevangen in Iran. Wat een schande voor deze vrije landen die zich niet kunnen verenigen om de islamitische republiek zover te krijgen om deze onschuldige mensen vrij te krijgen. Van Rusland, over de islamitische republiek, tot Venezuela en China, dictators zijn beter verenigd dan westerse landen. Wat een schande.”

Soms krijg ik te horen dat we niet te veel over Djalali moeten schrijven, want dat het de onderhandelingspositie van Iran versterkt, en het regime leert dat hun strategie loont.

“Dat is belachelijk. Vraag aan elke persoon die vrijkwam in Iran hoe die zich voelde en ze zullen allemaal zeggen: vergeten. En ze zullen zeggen: plots zagen we op tv dat het over ons ging en kregen we hoop.

“Er was een moeder, haar zoon was gedood in het protest en zij werd gearresteerd nadat ik haar verhaal bekend had gemaakt. Ik kreeg daar dan alle schuld van, maar dit is een moeder, een volwassen persoon, die weet wie ik ben. Mentaal probeert men mij te martelen door de schuld bij mij te leggen. 

“Ze kwam vrij en zei dat ze in eenzame opsluiting had gezeten toen de autoriteiten hun gsm bovenhaalden en toonden wat ik, die ‘prostituee’ dan zogezegd, over haar had gezegd. Ze speelden een video af. Toen ze hoorde dat ik haar en haar zoon vernoemde, voelde ze zich zo sterk en kon ze het weer aan. De ondervrager dacht haar te hebben gebroken, maar hij empowerde haar.”

Nemen vrouwen inderdaad geen grote risico’s door hun beelden via u wereldkundig te maken?

“Dat is zeker zo, het is een misdrijf. Dezelfde dag dat het regime bekendmaakte dat ze tien jaar gevangenis riskeerden door beelden naar mij te sturen, kreeg ik tientallen video’s van vrouwen, die mét hoofddoek vertelden dat ze tegen de hoofddoekverplichting waren.

“En de moeders die kinderen verloren bij de protesten vragen me expliciet dat ik hun stem vertolk. Die vrouwen hebben niks meer te verliezen. Zelfs ik kan soms niet geloven hoe moedig en zonder vrees ze zijn. Toen de taliban Afghanistan binnenvielen, kreeg ik al op dag twee video’s uit Afghanistan. 

“Eerst maakte ik hun gezichten wazig, maar sommige vrouwen laten weten dat ze dat niet willen, omdat dat net is wat de taliban met hen doen. ‘Ik wil net mijn visibiliteit terug’, zei een van hen. Dit zijn de suffragettes, de Rosa Parks van Afghanistan en Iran. Ze weten dat vrijheid niet vrij te krijgen is, en zijn bereid om de prijs daarvoor te betalen. Vijf vrouwen van de White Wednesdays-campagne zitten in de gevangenis.”

Om dit vol te houden als activist moet u op een gegeven moment toch verandering zien, neem ik aan? Is er wel vooruitgang in Iran in tien jaar tijd?

“Zoiets gebeurt niet van vandaag op morgen. Mensen als Martin Luther King vochten jarenlang en dan zie je plots Obama die de eed mag afleggen als president. Dit staat Iran ook nog te wachten. Vrouwen zorgen voor verandering en maken het regime bang.

“Denk je dat het regime bang is van mij? Neen hoor. Ze kwamen me niet kidnappen omdat ze bang zijn van mij, maar van die vrouwen die de video’s sturen.”

Het resultaat is dat het Iraanse regime de duimschroeven nog wat verder aandraait, neen? 

“Geloof me, het resultaat is dat de Iraanse vrouwen, eens ze de wind in hun haar hebben gevoeld, en inzien dat burgerlijke ongehoorzaamheid de enige manier is om dit regime te bekampen, niet meer achteruit deinzen. Het grootste gevaar voor het islamitische regime is niet Masih Alinejad, ook niet Israël of de VS, het grootste gevaar zijn die Iraniërs zonder vrees.”

De redactie van De Morgen selecteert elke weekdag een uitzonderlijk artikel zoals dit in de ‘Verhaal van de dag’-nieuwsbrief. Vul hieronder uw mailadres in om voortaan ook deze e-mail te krijgen.