Van "polariserend" tot "schending van de privacy": Covid Safe Ticket blijft onder vuur liggen

De pasjesmaatschappij. Daar gaan we naartoe, tenminste als we kritische stemmen over het Covid Safe Ticket mogen geloven. En die zijn heel uiteenlopend: van politieke partijen tot privacyactivisten en zelfs wetenschappers. Andere experten zijn dan weer milder en noemen het Covid Safe Ticket een onschadelijke maatregel die uiteindelijk wel zal verdwijnen en helemaal niet onze vrijheid belemmert. 

Wat niemand kan ontkennen, is dat de meningen op zijn zachtst gezegd verdeeld zijn. Meer nog, de coronapas polariseert. Iets waarvoor al werd gewaarschuwd in een rapport van de GEMS (de 'corona-expertenraad', nvdr) eind augustus. 

In dat rapport van de GEMS gaat het onder meer over de maatschappelijke invloed van het Covid Safe Ticket. De voor- en nadelen worden er opgelijst, maar bij de nadelen valt toch één puntje erg op: Het CST kan sociale polarisatie creëren, die kan leiden tot ‘afbreuk van de verdere aanvaardbaarheid van de opname van het vaccin’. Met andere woorden, het CST zorgt voor conflicten die misschien net het tegenovergestelde bereiken van wat oorspronkelijk mee de bedoeling of een gehoopt gevolg was: dat mensen massaal overstag gaan voor een vaccin.

Motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste, ook lid van de GEMS, stelt vandaag onder meer vast dat het pittige maatschappelijke debat rond het CST contraproductief werkt: “In de komende zogenoemde ‘motivatiebarometer’ onderzoeken we de impact van het Covid Safe Ticket. Uit ons onderzoek blijkt dat die coronapas maatschappelijk conflict en spanning met zich meebrengt. Dat is iets waar gevaccineerde en ongevaccineerde mensen het over eens zijn."

"Op dat vlak is het CST een dubbelsnijdend zwaard. In de mate dat de beschermende rol van de coronapas wordt benadrukt, heeft het een positief effect op de vaccinatiebereidheid van ongevaccineerden, maar negatief is het polariserende effect. De spanningen vandaag hebben een negatieve impact op de beslissing van ongevaccineerden om zich te laten vaccineren.”

Het doel van het Covid Safe Ticket of de coronapas is "het verminderen van de verspreiding van het coronavirus COVID-19 en het zoveel als mogelijk vermijden van een verdere verzadiging van het ziekenhuiswezen, en anderzijds met het oog op de heropleving van de economie maar ook om de bevolking in staat te stellen haar vroegere sociale leven terug aan te vatten.”

De maatregel dient dus om de druk op de ziekenhuizen te verlichten én het is ook een economische maatregel. Niemand lijkt voorstander om de horeca nog eens te sluiten, dat zou opnieuw een gigantische economische impact hebben. Net als bij de eventsector.  Niets doen is ook geen optie.

Maar ook op het vlak van privacy is zo een coronapas best ingrijpend. Zeker als je op café of restaurant wilt. Je toont immers aan een wildvreemde je pas en of je een vaccin hebt gehad. Niet uit vrije wil, wel om pakweg een spaghetti te mogen eten of om iets te drinken. Filosofen en juristen zeggen al langer dat deze coronapandemie op lange termijn ingrijpender kan zijn op het vlak van privacy en surveillance dan bijvoorbeeld de aanslagen van 9/11.

Daarom stappen organisaties als The Ministry of Privacy of Charta21 naar de rechtbank. Ze vinden dat het Covid Safe ticket een ‘onevenredige’ maatregel is. Want kan je met mondmaskers en afstand houden niet evenveel bereiken als met een privacygevoelige maatregel als het Covid Safe Ticket?

Ook de Gegevensbeschermingsautoriteit, de vroegere privacycommissie, is bezorgd over de impact van het Covid Safe Ticket. Het GBA heeft de overheid de voorbije maanden veel adviezen gegeven over privacyproblemen bij het maken van wetten en besluiten tijdens de pandemie. Daar is op sommige vlakken rekening mee gehouden, maar de bezorgdheid over de impact blijft.

In juli, in de periode voor de invoering van het Covid Safe Ticket tijdens grote evenementen, sprak de GBA al over een controlemechanisme van een nooit geziene en bijzondere aard en op het reële risico van gewenning. Het risico bestaat voor de GBA dat we het gewoon worden om in een democratie een pasje te tonen om ergens binnen te mogen en onze bewegingsvrijheid op die manier wordt aangetast.

In datzelfde advies staat trouwens in juli al te lezen dat het risico bestaat dat het CST binnenkort bijvoorbeeld op restaurant zal geëist worden. Drie maanden later zitten we in dat scenario.

Ook in andere adviezen, waar er een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen grote evenementen en pakweg een café- of restaurantbezoek, zegt de GBA letterlijk dat bij grote events een CST een noodzakelijk instrument kan zijn. Maar voor het gebruik op café of restaurant verwijst de GBA naar een rapport van de GEMS (de ‘corona-expertenraad’, nvdr) waarin staat dat voor ‘statische’ evenementen zoals een bioscoopbezoek of een etentje aan eenvoudige maatregelen, zoals een mondkapje en afstand houden, de voorkeur moet worden gegeven.

Met andere woorden, het CST is op sommige plekken een buitenproportionele maatregel om besmettingen tegen te gaan. Uw mondkapje volstaat, net als afstand houden en handen wassen. Het tonen van uw vaccinatiestatus en uw paspoort in sommige alledaagse omgevingen gaat voor de Gegevensbeschermingsautoriteit te ver. Voor de volledigheid: de Raad van State oordeelt dan weer dat de invoering van de coronapas wel proportioneel is.

Privacy-expert Bart Preneel van de KULeuven en ook lid van de GBA reageert genuanceerd: “Ik begrijp de bezorgdheden rond het CST, maar ik denk dat er op dit moment grotere uitdagingen zijn op vlak van privacy in onze samenleving dan de coronapas. Is restaurants en cafés sluiten dan het alternatief? Of andere plekken waar de coronapas ook nodig is? Elke omgeving anders gaan behandelen door bijvoorbeeld in de bioscoop te zeggen: "Hier is een mondmasker oké en een lege stoel tussen de persoon naast je", kan ook niet. Want wie zegt bijvoorbeeld dat de ventilatie goed zit in die ene bioscoop waar je net bent. Zo een pas is een eenvormige en duidelijke maatregel. En ook al moeten we oppassen voor gewenning van plots overal pasjes te tonen, het Covid Safe Ticket zal verdwijnen, daar ben ik van overtuigd.”

“Het is geen perfect middel dat 100 procent garantie biedt, maar het is op dit moment wel het beste middel om te kunnen doen wat we doen en vrijer op café of restaurant te gaan”, vult het kabinet van minister Vandenbroucke aan.

Die negatieve maatschappelijke impact stelt ook moleculair viroloog Zeger Debyser vast. Debyser werkt aan de KU Leuven, is N-VA-gemeenteraadslid en zit ook in het raadgevend comité voor de bio-ethiek, dat is een orgaan dat advies geeft over ethische en juridische kwesties in de medische zorg.

“We hebben van begin januari dit jaar tot mei gewerkt aan een omstandig advies over onder meer een coronapas. Voor de zomer kwamen we uiteindelijk tot de conclusie dat voor ons de invoering van een dergelijke pas of ticket kon, maar enkel onder strikte voorwaarden. En zeker niet voor dagelijkse gebeurtenissen zoals een café- of restaurantbezoek. We hebben begrepen dat de invoering van het CST een puur politieke beslissing is geweest en dat er met ons advies geen rekening is gehouden. Ook al horen we dat onze bedenkingen zeer legitiem zijn”.

“Vandaag is er trouwens een nieuw probleem”, gaat Debyser verder. “We leren dat de vaccins, zoals Johnson & Johnson en AstraZeneca, na verloop van tijd minder goed gaan beschermen tegen de mogelijke overdracht van het virus en tegen infecties. Dat wisten we op het moment van de publicatie nog niet. De cijfers en de kennis over vaccins was anders. Het was ook het prille begin. Vandaag durf ik zeggen dat het Covid Safe Ticket eerder gevaarlijk is voor kwetsbare groepen, omdat het als een pas naar de vrijheid wordt gezien

Men verliest op dit moment de wetenschappelijke onderbouw ervan. Onder meer kwetsbare groepen beschermen door sneller die beslissing genomen te hebben om een derde prik te zetten, dát had kunnen helpen. Het CST geeft vandaag een absoluut vals gevoel van veiligheid én is een zeer indringende maatregel, want wat volgt er nog allemaal waar je je pas moet tonen? En onder welke omstandigheden…”

Het Covid Safe Ticket staat niet op zich, het maakt deel uit van de pandemiewet. Noodmaatregelen worden afgekondigd aan de hand van een bepaalde situatie in ons land. Parameters daarbij zijn bijvoorbeeld de druk op de ziekenhuizen of kans op grote sterfte. Het CST is een maatregel zoals een ander, zoals afstand houden of een mondmasker dragen. Er zijn geen aparte parameters die bepalen of het CST blijft of volgende week kan verdwijnen.

Op het kabinet van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) vernemen we dat het verdwijnen van het Covid Safe Ticket uiteraard al dan niet zal afhangen van de evolutie van het virus en de impact daarvan op de ziekenhuiscijfers. “In Vlaanderen is de vaccinatiegraad sowieso hoog genoeg. Daar moeten we het niet voor doen. Integendeel zelfs.”