Hoe moet je ingrijpen als je getuige bent van seksueel geweld? Gent leert omstanders correct te reageren

Tijdens een feestje in danscafé ’t Kofschip werd een jonge vrouw woensdagnacht plots aangeraakt aan haar borsten. Ze wilde de zaak meteen verlaten, maar een portier hield haar tegen en verwittigde de politie. Zij konden even later een man van 26 uit Anzegem oppakken voor verhoor. Het parket verbood hem zich in de uitgaansbuurt te begeven. Ook kreeg hij een verbod op alcoholmisbruik opgelegd en moet hij daar gepaste begeleiding voor volgen. Vervolgens werd hij vrijgelaten, al zal justitie over drie maanden nagaan of hij zijn traject volledig volgde.

Met de aanranding van de eerbaarheid in ’t Kofschip krijgt het imago van het Gentse nachtleven opnieuw een deuk. Sinds eind oktober deden twee vrouwen aangifte van verkrachting in de uitgaansscene van de stad. 600 manifestanten trokken zondag de straat op om de problematiek aan te kaarten.

Burgemeester Mathias De Clercq (Open Vld) beloofde toen de waakzaamheid bij de politie te verhogen en meer trainingen voor omstanders van seksueel geweld of haatspraak op poten te zetten. De cursussen worden op vraag van de stad sinds januari georganiseerd door de Active Bystander Training Company en zijn volgens Katrien Staelens, regisseur antidiscriminatie en -racisme in de Arteveldestad, een groot succes. “Inmiddels zijn er al verschillende vormingen geweest. Vanaf volgende week komen jeugdclubs, sportorganisaties, vrijwilligersverenigingen en middelbare scholieren aan de beurt. En vanaf volgend jaar kunnen ook individuele Gentenaren zich aanmelden voor de workshops. Daar krijgen we nu al aanvragen voor.”

Het omstandereffect lijkt bij seksuele intimidatie bijzonder groot. In een studie van Plan International gaven minstens zeven op de tien jongeren aan dat omstanders hen onvoldoende hadden geholpen. Wat houdt mensen tegen?

“Er lijkt inderdaad soms sprake van publieke remming. Omstanders willen bijvoorbeeld niet de eerste of enige zijn om te reageren en wachten tot iemand anders ingrijpt. Ook geven mensen soms aan dat ze niet ingrijpen als ze bang zijn voor vergelding, bijvoorbeeld als hun carrière erdoor geschaad zou worden.

“Soms komt ook voor dat ze intimiderend gedrag tolereren omdat ze de dader kennen, een vorm van genormaliseerd ongewenst gedrag. Maar veruit in de meeste gevallen hebben omstanders wel het gevoel dat ze moeten ingrijpen, ze weten alleen niet hoe.”

Heeft zo’n vorming niet vooral effect bij mensen die van nature al behoorlijk assertief zijn? Het is niet makkelijk iemand publiekelijk aan te spreken op diens gedrag.

“Het is een misvatting dat alleen assertieve mensen met zo’n cursus gebaat zijn. Akkoord, om iemand direct aan te spreken moet je heel sterk in je schoenen staan. Maar in deze training benadrukken we dat je ook op andere manieren kunt reageren.”

Wat kan je dan concreet als omstander doen?

“Je kunt als omstander voor afleiding zorgen, bijvoorbeeld door de dader of het slachtoffer aan te spreken en te vragen: ‘Ken ik jou ergens van?’ Als je je niet zeker voelt, kun je overleggen met een andere klant of barpersoneel. Ten slotte kan je afwachten wat er gebeurt en daarna checken bij het slachtoffer of alles oké is.

“We benadrukken dus dat er niet één juiste strategie is, alles hangt af van de situatie. Maar met deze tips kunnen mensen zich wel zelfzekerder voelen om iets te doen.”

Weten we of de vormingen daadwerkelijk iets veranderen bij de cursisten?

“We zijn nu in overleg met drie studenten sociologie die een impactstudie van de training willen doen. Binnenkort moeten mensen die zich ingeschreven hebben voor de cursus vooraf een vragenlijst invullen, met onder meer vragen over hoe ze zouden optreden in bepaalde situaties. Meteen na de workshop moeten ze dezelfde vragenlijst invullen, en acht weken later weer. Zo kunnen we zien of deelnemers anders denken over hun rol als omstander, en welke tips of strategie hen het meest heeft bijgebracht.”

De recente verhalen over seksueel geweld in Brussel en Gent die op sociale media gedeeld worden, spelen zich vaak af op café. Zou zo’n cursus geen verplichte kost moeten worden voor iedereen die in een bar werkt?

“Dat lijkt zeker een goed idee. Ik merk alvast dat veel horecawerknemers zich inschrijven voor de cursus. Ook zit de Gentse horecasector op dit moment samen om te kijken hoe seksueel geweld teruggedrongen kan worden. In het Verenigd Koninkrijk of Frankrijk weten barmannen bijvoorbeeld dat als iemand aan de toog komt vragen of Angela er is, dat betekent dat er mogelijk iets aan de hand is. We bekijken of het mogelijk is een gelijkaardig systeem in Gent in te voeren.”

Heeft de cursus voor uzelf iets veranderd?

“Ik ben er zeker assertiever door geworden. Als ik vroeger ouders bij de voetbalmatch van mijn zoon dingen hoorde roepen die niet door de beugel konden, hield ik dat voor mezelf. Nu durf ik wel te reageren en ik heb van die persoon geen zulke uitlatingen meer gehoord. Ik besef zeker dat het niet altijd zo zal lopen. Maar alles is beter dan naar huis gaan en denken: had ik maar gereageerd.”