De lange schaduw van 2024 hangt boven de Wetstraat

In het verleden was de inefficiëntie van de Belgische staatsstructuur te vaak een abstract idee waarbij soms zelfs exotische voorbeelden werden bovengehaald om het absurde karakter ervan te verduidelijken. Een aangespoelde walvis in de vloedlijn was een federale walvis, maar van zodra die walvis ook op het strand lag, werd dat een Vlaamse walvis. Het dier kon, naargelang het geval, door verschillende wetenschappelijke instellingen worden onderzocht. 

Maar tegenwoordig moet je niemand meer uitleggen hoe erg het gesteld is met de staatsstructuur: iedere Belg weet intussen dat er 9 ministers van Volksgezondheid zijn, al kan niemand ze ook écht opsommen. We zijn op korte tijd al drie keer geconfronteerd met de concrete gevolgen van een structuur die na 6 opeenvolgende staatshervormingen een labyrint van bevoegdheden heeft afgeleverd. Nooit was de efficiëntie van de overheid een argument bij één van die staatshervormingen. Integendeel, en dat speelt ons nu op korte tijd in drie dossiers parten: bij de aanpak van de coronapandemie, bij de overstromingen in Wallonië, en nu in het energiedossier.

In dat dossier valt nu de term "sabotagefederalisme", en dat is voor het eerst, maar eigenlijk zit het conflict in het Belgische federalisme ingebakken. In 2010 nog pleitte de eerste minister, Yves Leterme, voor samenwerkingsfederalisme met dezelfde redenering als nu: voor Europa telt alleen het gecombineerde begrotingstekort, net als de inspanningen voor het klimaat, en dus wanneer één gewest een gat laat vallen, moeten de andere gewesten en de federale overheid die inspanning goedmaken. Nu dat principe zo duidelijk is gemaakt bij de klimaatinspanning, kan het hopelijk voortaan ook hard worden gemaakt bij de begrotingsopmaak.

Zoals altijd wordt in de Wetstraat aan de toekomst gedacht. Het idee van vier gelijkwaardige deelstaten (soms in de versie van 2+2, zoals het ooit terechtkwam in een perstekst van de minister van Binnenlandse Zaken, Annelies Verlinden) wint veld; het idee werd ooit gelanceerd door Johan Vande Lanotte, en is intussen gemeengoed bij de PS van Paul Magnette. Maar ook een Franstalige liberaal als Jean-Luc Crucke (MR) is ervoor gewonnen, en nu schaart ook Patrick Dewael van de Open VLD zich achter dit idee, in een interview dat weekend in Het Belang Van Limburg.

En zo sukkelen we toch weer in een discussie over de staatshervorming. Bij het energiedossier –waar de Vlaamse en de federale minister van Energie lijnrecht tegen elkaar staan- wordt nu gepleit voor een beslissing in het Overlegcomité. Al klinkt die oproep lichtjes anders naargelang de partij die ze lanceert. Joachim Coens van CD&V wil gewoon overleggen; Egbert Lachaert van Open VLD wil een scheidsrechter in dat Overlegcomité: “Je moet dat inderdaad op een overlegcomité brengen, maar onze structuur is vandaag onvolledig, want onze federale overheid kan daar niet de scheidsrechter spelen en beslissen wat het standpunt zal zijn. In andere landen kan de federale overheid trancheren. Als we willen dat België blijft functioneren, moeten we dat echt doorvoeren.”

In De Zondag maakte Europees Parlementslid Gerolf Annemans van Vlaams Belang duidelijk dat ook zijn partij aan de toekomst denkt, maar dat die er helemaal anders uitziet: een onafhankelijk Vlaanderen. "Veel wil ik daar niet over zeggen, maar er worden banden gesmeed tussen personen en gsm-nummers uitgewisseld. We moeten niet flauw doen: de N-VA zou onze logische partner zijn.” Al voegt hij eraan toe: “Wij sluiten niemand uit. Als we een onafhankelijk Vlaanderen willen, hebben we een brede meerderheid nodig.”

Al in 2021 heeft iedere partij de toekomst van na 2024 vorm gegeven, de volgende verkiezingen werpen nu al een heel lange schaduw vooruit. Dat is duidelijk.