Het leesoffensief: hoe Vlaanderen als kneusje van de internationale klas weer aan top van leesvaardigheid kan staan

Het gaat al jaren niet goed met de Vlaamse lezer. In internationaal PIRLS-onderzoek zakte het leesniveau van 10-jarigen op tien jaar tijd van de achtste naar de tweeëndertigste plaats. Vlaamse leerlingen lopen zo twee schooljaren achter op landen aan de top. Geen enkele andere onderwijsregio ging in tien jaar tijd meer achteruit dan Vlaanderen. "Vlaanderen is daarmee het kneusje van de klas", zegt An De Moor, ondervoorzitter van de expertengroep die voor de Vlaamse regering een plan heeft uitgedacht om de leesvaardigheid te verbeteren.

Ook de leesvaardigheid van Vlaamse 15-jarigen gaat bij elk nieuw internationaal vergelijkend PISA-onderzoek achteruit. Eén op vijf haalt het minimale leesniveau niet om dagelijkse problemen te kunnen aanpakken. De helft van de Vlaamse 15-jarigen vindt lezen bovendien tijdverlies: in geen enkel andere deelnemende onderwijsregio is het leesplezier zo laag.

Bovendien maakt de coronacrisis van begrijpend lezen een nog grotere uitdaging. Door de beperkte interactie en door de mondmaskers in de klas, liepen leerlingen in het zesde leerjaar tijdens de twee coronaschooljaren in totaal een leervertraging van zeven tot negen maanden op voor taal en begrijpend lezen. Dat blijkt uit recent onderzoek van Katholiek Onderwijs Vlaanderen en de KU Leuven. 

"Het is moeilijk om daar de vinger op te leggen", zegt professor Liesbet Heyvaert, voorzitter van de expertengroep. Een mogelijke verklaring is de digitalisering: "Jongeren zijn gewend om op hun smartphone snel informatie te lezen. Snel lezen heeft ook voordelen, maar moet in evenwicht zijn met een diepere vorm van lezen waarbij je je kan verdiepen in een tekst en er met een kritische blik naar leert te kijken."

Ook de Vlaamse Onderwijsraad denkt dat de digitale wereld waarin we leven kan meespelen. Boeken worden minder snel vastgepakt in een wereld vol gsm-, computer- en tv-schermen. 

Een andere belangrijke verklaring is te lezen bij de experten van de commissie Beter Onderwijs. Zij zien dat er steeds minder tijd op school gaat naar leesonderwijs omdat leerkrachten steeds meer verschillende onderwerpen moeten behandelen. In 2006 ging zo vijftien procent van de instructietijd voor 10-jarigen nog naar leesonderwijs, in 2016 was dat nog maar negen procent.

De Britse Reading Agency lijst verschillende redenen op waarom lezen belangrijk is. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat lezers vaak beter kunnen communiceren, creatiever en empathischer zijn, en ook sterker zijn in kritisch denken. Lezen helpt ook om je concentratie te verhogen. Zowel op je mentale als fysieke gezondheid heeft lezen een positieve impact.

Wanneer mensen niet voldoende kunnen lezen en schrijven om te kunnen functioneren in de maatschappij, kost dat een samenleving bovendien ook geld. Een onderzoek in Nederland becijferde dat laaggeletterdheid daar jaarlijks meer dan een miljard euro kost. Dat komt bijvoorbeeld omdat mensen die laaggeletterd zijn, vaker werkloos zijn of een slecht betaalde job uitoefenen.  Ook de gezondheidskosten zijn hoger omdat ze vaker ongezond leven en meer kans hebben op chronische ziekten. 

Mensen met een hogere leesvaardigheid, verhogen dan weer hun kansen op de arbeidsmarkt en verdienden gemiddeld meer. 

De expertengroep is hoopvol: Ierland kende een gelijkaardig probleem en bedacht een tienjarenplan. Al na vijf jaar kon het land veel betere resultaten voorleggen. 

De 50 adviezen van de experten volgen dan ook het Ierse voorbeeld: zo kan je al vanaf babyleeftijd kinderen warm maken voor taal met voorleesmomenten van (groot)ouders en kinderbegeleiders. Ook leestutoren die met kleine groepjes leerlingen samen lezen kunnen een groot verschil maken. Heel de maatschappij wordt bij het plan betrokken, van jeugd- tot ouderverenigingen. Een brede campagne moet lezen weer aantrekkelijk maken. De komende weken moet de Vlaamse regering duidelijk maken voor welke acties er ook budget is.

Op dit moment zijn er al heel wat initiatieven om meer kinderen en jongeren beter en liever te doen lezen. Zo zijn er bijvoorbeeld al samenwerkingen tussen kinderdagverblijven en bibliotheken en richten scholen knusse leeshoekjes in of nodigen ze auteurs op school uit.  

Die auteurs kunnen een groot verschil maken, zegt An De Moor: "Bij een pilootproject in TSO- en BSO-scholen zagen we dat auteurs echt het verschil kunnen maken tussen niet lezen en lezen. Zij kunnen leerlingen stimuleren om te lezen en ook om zelf verhalen te schrijven." Zwakke lezers worden namelijk betere lezers door creatief te leren schrijven.

Toch ontbreekt vaak nog een goed uitgedacht, structureel leesbeleid op school waar heel het team aan meewerkt. Sinds dit jaar kunnen scholen daarom met een vernieuwde, wetenschappelijk onderbouwde leesscan ontdekken hoe hun beleid beter kan. Een 250-tal basisscholen en 60-tal secundaire scholen gingen al met de scan aan de slag.