Publicatie genderneutraal voornaamwoord 'iel' in Frankrijk veroorzaakt controverse

In Frankrijk is ‘iel’, een samentrekking van ‘il’ (hij) en ‘elle’ (zij), gepubliceerd in het woordenboek Le Petit Robert. Met ‘iel’ wordt aangegeven dat de genderidentiteit van iemand niet gekend of non-binair is. Genderidentiteit is de beleving van jezelf, hoe je jezelf voelt en hoe je jezelf beschrijft. Het lichaam waar je in zit bepaalt dus niet per definitie je genderidentiteit. 

Sommige mensen ervaren hun genderidentiteit als iets anders dan het binaire man-/vrouw-zijn. Deze mensen noemen zichzelf vaak trans, non-binair of genderqueer. Maar er zijn ook mensen die zich niet thuis voelen in de opvattingen over man-vrouw en daarom liever genderneutrale voornaamwoorden gebruiken. 

De publicatie van het nieuwe genderneutrale voornaamwoord in het Franse woordenboek Le Petit Robert kan niet bij iedereen op begrip rekenen. De Franse politicus François Jolivet, een partijgenoot van president Emmanuel Macron, vindt de toevoeging van ‘iel’ in het woordenboek ongepast. Hij zegt dat vooral de “woke-beweging” schuld treft. Zij vragen meer aandacht voor onder meer maatschappelijke problemen zoals discriminatie, racisme en klimaatverandering. 

Jolivet stuurde daarop een brief naar de Académie française, de waakhond van de Franse taal, met de vraag om zich uit te spreken over het woord. Het is niet duidelijk of dit ook effectief zal gebeuren. De Franse politicus is niet de enige die zijn ongenoegen uit over het gebruik van ‘iel’. Jean-Michel Blanquet, de Franse minister van Onderwijs, vindt eveneens dat de voornaamwoorden ‘hij’ en ‘zij’ dominant moeten blijven. Volgens hem vormt ‘iel’ een bedreiging voor de Franse taal.

‘Die’, ‘hen’ en ‘hun’. Dit zijn genderneutrale opties om te verwijzen naar mensen die geen mannelijke of vrouwelijke voornaamwoorden gebruiken in het Nederlands. Dit is naar analogie met het Engels, waar ‘they’, ‘them’ en ‘their’ worden gebruikt om te verwijzen naar iemand die genderneutrale voornaamwoorden verkiest. 

Transgender Info Nederland schreef twee jaar geleden op de website dat er ook andere opties zijn zoals ‘zhij, zhijn, zhaar’. “Maar in de spreektaal is dit lastig, want je hoort nog steeds ‘zij’”, schrijft de organisatie. Ook ‘ij’ is een optie, waarbij de ‘h’ en ‘z’ weggelaten worden. En ‘ze’ wordt soms in het meervoud gebruikt, bijvoorbeeld ‘ze zijn mijn grootste liefde’. 

Ook in Zweden wordt sinds enkele jaren een voornaamwoord gebruikt dat het geslacht in het midden laat: ‘hen’. Het kan ‘han’ (hij) of ‘hon’ (zij) vervangen. Anders dan in het Nederlands, gaat het in Zweden om een bewuste ingreep van de overheid die gelijke rechten en emancipatie ontzettend belangrijk vindt. In 2014 werd het officieel opgenomen in de woordenlijst van de Svenska Akademien.

Er zijn ook talen waar genderneutraliteit vanouds aanwezig is in de vocabulaire, zoals in het Fins. Het Fins maakt in de voornaamwoorden geen onderscheid tussen geslachten.