Onderzoek "Congo Hold-Up" toont zwart op wit hoe de clan-Kabila de staatskas leegroofde

President Joseph Kabila werd president van Congo in 2001, na de moord op zijn vader Laurent Désiré Kabila en werd daarna twee keer officieel verkozen. Toen hij in 2019 aftrad, had zijn clan een fortuin vergaard aan steekpenningen en gestolen overheidsgeld. Ze hebben ook voor honderden miljoenen aan mijnvergunningen en bedrijven. Tot nogtoe waren er wel veel vermoedens over verduistering en ook  kleinschalig onderzoek, zoals dat van Le Soir in 2016. De krant bracht de rol van de Congolese afdeling van de BGFI  (Banque Gabonaise et Française Internationale) aan het licht, op basis van de gegevens van klokkenluider Jean-Jacques Lumumba. De BGFI is voor een groot stuk in handen van de familie Kabila. 

Nu hebben de Franse nieuwssite Médiapart en de NGO Plateforme pour la protection des lanceurs d'alerte en Afrique maar liefst 3,5 miljoen documenten van die BGFI kunnen inkijken. Met dat materiaal zijn veertien internationale media waaronder Le Soir en De Standaard aan het werk gegaan. Ook vijf NGO's zullen hun eigen data publiceren. Het onderzoek "Congo Hold-Up" brengt de voormalige president door zijn overtuigende bewijslast in bijzonder nauwe schoentjes, zegt Kasper Goethals aan VRT NWS. 

"De twee belangrijkste vehikels die de clan Kabila gebruikte, waren de bank BGFI en het postbusbedrijf Sud Oil", zegt Kasper Goethals van De Standaard, die samen met zijn collega's Roeland Termote en Nikolas Vanhecke het onderzoek heeft uitgevoerd. De Bank BGFI heeft in Gabon connecties met de familie van de autocratische president Bongo. Het Congolese filiaal werd in 2010 opgericht met heel wat aandelen voor Kabila's zus Gloria. Enkele jaren later ging adoptiebroer Francis Selemani het filiaal leiden. De tweede poot van de operatie was het bedrijf Sud Oil, oorspronkelijk van de Congolese zakenman en vertrouweling Pascal Kinduelo. "Dat bedrijf werd gaandeweg hervormd tot een postbusbedrijf, in een hangar in de wijk Gombe in Kinshasa. Het bedrijf was niet geregistreerd en diende als doorgeefluik voor het gestolen geld. 

De journalisten hebben heel concreet kunnen achterhalen hoe de geldstromen verliepen. De "slachtoffers" waren de Congolese overheidsinstellingen zoals de Centrale Bank (51,4 miljoen dollar), het staatsmijnbedrijf Gecamines (20 miljoen dollar), het wegenfonds FONER (10,1 miljoen dollar) en de onafhankelijke kiescommissie CENI (2,18 miljoen dollar). Ook het grootste deel van een terugbetaalde som van de Verenigde Naties (6,8 miljoen dollar) van de Congolese deelname aan een missie in de Centraal-afrikaanse Republiek kwam via de BGFI bij Sud Oil terecht. De pionnen waren slim en driest, de transacties gebeurden via belastingvoorschotten, overschrijvingen, en geldwissels. 

Het geld dat uit de melkkoe Sud Oil werd versluisd naar het imperium van de Kabila's werd veelal als cash afgehaald, schrijven de journalisten in hun onderzoek.  "We zien hoe er meer dan 80 miljoen dollar cash werd afgehaald en hoe er villa's mee gekocht werden in Zuid-Afrika en Washington", zegt Kasper Goethals. De volgende weken willen ze in een artikelenreeks nog meer van die transacties blootleggen. 

De journalisten geven nog niet al hun data prijs. Maar zeker is dat er ook de handel en wandel van een aantal Belgische zakenlui is onderzocht. Eén naam is al doorgegeven aan VRT NWS, die van Philippe De Moerloose.  Hij voerde drie decennia lang zwaar bouwmateriaal in in Congo en bouwde een zakenimperium uit in Afrika en Europa. De man die in 2019 genomineerd werd voor de titel van "manager van het jaar" door het weekblad Trends, is volgens de journalisten met cash stortingen betaald voor de verkoop van zijn garagegebouw ATC in Kinshasa voor 12 miljoen dollar aan Sud Oil. De Moerloose minimaliseert zijn rol in een antwoord aan de journalisten. 

De meeste personen die in het onderzoek zijn genoemd, wensten niet te reageren. Maar het is vrijwel zeker dat het datalek een grote impact zal hebben op de publieke opinie in België en zeker in Congo. Met het geld waarvan sprake is, 120 miljoen euro, kom je aan een jaarloon voor 250.000 Congolezen. In Congo moet 70 procent van de bevolking rondkomen met minder dan 2 euro per dag. Dat er zeer veel geld is weggezogen uit de instellingen die moeten zorgen voor democratie, voor infrastructuur en algemeen welzijn, kan niet anders dan grote verontwaardiging veroorzaken. Of de corruptie ook bestraft wordt door de huidige president Tshisekedi, die door samen te werken met Kabila aan de macht kwam, is een andere zaak. 

Op het internet regent het reacties. Bij het onderzoek waren ook media betrokken als Radio France International en de BBC. Dat maakt dat de bom echt wel is ingeslagen in Congo of op z'n minst bij de Congolezen die de sociale media lezen.  Mensenrechtenbewegingen zijn in het algemeen niet verbaasd over de feiten, maar sommigen willen dat ook het tijdperk na Kabila wordt onderzocht én dat alles naar buiten wordt gebracht, over de grenzen heen.  Het is duidelijk dat ook de journalisten die meewerkten aan het onderzoek, zoals Sonia Rolley van Radio France International, niet zullen rusten voor de onderste steen is bovengehaald. 

De president die Joseph Kabila opvolgde, Félix Tshisekedi, ging na zijn eedaflegging in zee met de partij van de vroegere president. Maar nu staan ze steeds verder van elkaar.  Tshisekedi heeft van de strijd tegen corruptie zijn speerpunt gemaakt. "De president is vastberaden om corruptie aan te pakken", hoort VRT NWS in zijn directe omgeving. "Maar hij wil zich niet mengen met het juridische luik en hoopt dat justitie de moed heeft om de zaak uit te pluizen op basis van bewijzen."

In ons land heeft minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir fors gereageerd. Ze noemt "stelen van de bevolking het ergste wat een overheid kan doen".  Ze vindt dat de huidige Congolese regering al stappen heeft gezet op het vlak van corruptiebestrijding, maar vindt dat er nog een lange weg is af te leggen. Het geld dat zou zijn gestolen uit de staatskas heeft wel geen impact op de budgetten voor ontwikkelingssamenwerking. "De bilaterale samenwerking gaat al lang niet meer als directe budgetsteun naar de Congolese staatskas, en een groot stuk van onze activiteiten in Congo verloopt bovendien via NGO’s die dicht bij de bevolking staan", aldus nog Kitir.