‘Opeens voelde ik onbekende handen, die zich om mijn borsten sloten. Toen ik me omdraaide stond Robin Thicke daar’

Emily Ratajkowski wil de touwtjes in handen hebben. Dat komt, zegt ze, omdat ze al te vaak in haar leven dacht dat ze alles onder controle had en dat ook vertelde aan wie het maar horen wilde, terwijl ze in werkelijkheid net heel weinig controle had. Ratajkowski, 30, werd beroemd als model. Haar strakke, sierlijke, sexy lichaam werd door anderen ingezet om kleren te verkopen of muziekvideo’s van een vleugje seks te voorzien – het bekendste voorbeeld is de hit ‘Blurred Lines’ uit 2013. Ze was een object, een muze, een ‘goed model’, en dat leverde haar rijkdom en macht op. Maar haar macht hing altijd af van de mate waarin anderen, meer bepaald mannen, haar aantrekkelijk vonden. Ze was een pin-up. Daarom schreef ze een boek. “Als je schrijft, heb je alles onder controle: jij kiest de woorden, jij creëert”, zegt ze. “In het begin ging het me alleen daarom. Maar nu het boek op het punt staat te verschijnen, weet ik dat iedereen er iets anders in zal lezen. Je moet het loslaten.”

My Body, in het Nederlands verschenen als Mijn lijf, is een verzameling essays – deels memoires, deels analyses van de genderverhoudingen, de modewereld en het feminisme. Twee jaar heeft ze eraan gewerkt, in het appartement in Manhattan waar ze woont met haar echtgenoot, filmproducent Sebastian Bear-McClard, en hun zoontje van acht maanden, Sylvester Apollo. In het eerste hoofdstuk beschrijft ze hoe ze als 21-jarig model in Los Angeles werd ingehuurd voor de videoclip van Robin Thicke, Pharrell Williams en TI. “I hate these blurred lines / I know you want it / I know you want it”, zong Thicke, gekleed in een pak met das, terwijl Ratajkowski zo goed als naakt om hem heen danste, op een vleeskleurige string en sportschoenen na.

Het nummer voerde de hitparades wekenlang aan, de clip ging viraal en Ratajkowski was in één klap wereldberoemd. In interviews werd haar gevraagd de videoclip en de controversiële songtekst te verdedigen, hoewel ze geen van beide zelf had bedacht. Toch antwoordde ze stellig: haar performance in de clip was haar eigen keuze geweest. Zij had de controle. Maar in het boek geeft ze voor het eerst een inkijk in hoe het er echt aan toeging op de filmset en beschuldigt ze Thicke van ongewenste intimiteiten. “Opeens voelde ik onbekende, koele handen, die zich van achter mijn rug om mijn borsten sloten. Instinctief schudde ik ze af, en toen ik me omdraaide stond Robin Thicke daar… Misschien heb ik zelfs wel naar hem geglimlacht, zo erg schaamde ik me. Ik probeerde de situatie te minimaliseren, te verbergen hoe geschokt ik was. Niemand zei iets, ook de andere meisjes niet. We werkten tenslotte voor hem.”

Op haar hoede

Als we met elkaar videobellen, Ratajkowski vanuit haar industrieel vormgegeven appartement in New York, klinkt ze gereserveerd, op haar hoede. De meer dan 5.000 kilometer tussen ons in voelen aan als een onoverbrugbare afstand. De afgelopen jaren heeft ze haar best gedaan om de controle terug te krijgen die ze moest opgeven in ruil voor succes – door beeldmateriaal van zichzelf terug te kopen, te schermen met het portretrecht en de essays te schrijven die zijn uitgegroeid tot haar boek. Haar kijk op haar lichaam en op de macht die het haar heeft opgeleverd, is in die tijd diepgaand veranderd.

“Je hoeft me maar te googelen of naar mijn Instagram-account te kijken om te zien hoeveel macht en succes ik heb”, zegt ze. “Maar ik wilde het hebben over de minder zichtbare keerzijde van de medaille, over de ervaringen die me het gevoel gaven dat ik niet meer dan een lichaam was.” Ze zegt dat ze nerveus is voor de publicatie van het boek. Ze hoopt dat de nuances van haar verhaal niet verloren gaan in alle media-aandacht voor haar aanklacht tegen Thicke. De videoclip lanceerde haar carrière, maar het stoorde haar dat ze er voortdurend mee werd geassocieerd; ze voelde zich volmaakt op haar gemak met haar naaktheid, maar tegelijkertijd werd ze uitgebuit. Ze had plezier op de set, maar werd ook ongewild bepoteld.

“Op dat punt in mijn carrière waren fotoshoots doorgaans proefsessies met fotografen, die meestal enge mannen waren. Ofwel waren het van die standaardkiekjes voor kledingmerken – rug, profiel, voorkant – waarin het alleen gaat om je maten en je eigenlijk een soort kleerhanger bent”, zegt ze. “Daarom vond ik het geweldig om opeens op een filmset te staan met allemaal coole vrouwen en een vrouwelijke regisseur, die me op mijn gemak stelde en vroeg of ik mijn outfit en mijn kapsel wel oké vond. Er was heel veel respect. Iedereen heeft het tegenwoordig over ‘empowerment’, dus ik aarzel om die term te gebruiken, maar ik amuseerde me en had niet het gevoel dat me iets werd opgedrongen. Zo zie ik het trouwens nog steeds. Maar door dat ene voorval wist ik op slag weer wat ik was: een ingehuurd model, meer niet.”

Ze beschrijft hoe ze na die dag steeds meer het gevoel kreeg dat ze de controle verloor. “Ik had niet voor dit leven gekozen, begreep niet hoe ik erin was gerold en vroeg me af wat voor iemand ik zou worden.”

Ze werd gecast in een paar grote bioscoopfilms – als de sexy, jonge minnares in Gone Girl, het sexy, onzekere meisje in I Feel Pretty, de sexy ‘Emily Ratajkowski’ in Entourage –, kreeg in een mum van tijd dertig miljoen volgers op Instagram en ontwierp haar eigen collectie piepkleine bikini’s. Ze is naar schatting acht miljoen dollar waard, was het gezicht van modemerken als DKNY en Nasty Gal, stond op de cover van Vogue en Sports Illustrated, liep modeshows voor Dolce & Gabbana en Versace, en vertoefde in het gezelschap van Kim Kardashian en Lena Dunham.

De echte macht

Aanvankelijk bleef ze bij haar standpunt en zei ze tegen journalisten dat “vrouwelijke seksualiteit en zinnelijkheid, ook al zijn ze afgestemd op een patriarchaal ideaal, vrouwen een ongelofelijk gevoel van macht kunnen geven”. Maar mettertijd herzag ze haar mening over de clip, en over haar eigen macht. “Als jonge twintiger was het nooit bij me opgekomen dat vrouwen die hun macht baseerden op hun schoonheid, die macht in feite ontleenden aan mannen en hun seksuele verlangens. Mannen hadden de echte macht in handen”, schrijft ze. “Als ik toen had begrepen welke dynamieken er speelden, had ik geweten hoe beperkt mijn macht eigenlijk was.”

Het was een voortschrijdend inzicht, zegt ze. “Het begon met een gevoel. Ik kan het niet beter omschrijven dan iets wat ik fysiek voelde. Soms vertelden mijn vriendinnen iets wat hun was overkomen op een date of ontmoette ik een jonge actrice die iets had meegemaakt, en dan voelde ik het. Een gevoel van angst, spanning. Het botste met wat ik altijd had verkondigd, namelijk dat ik er met succes in was geslaagd om mijn lichaam, mijn beeltenis, mijn seksualiteit als handelswaar te vermarkten. Emotioneel klopte het niet. Dat merkte ik vooral als het om mijn werk ging: ik had er niet langer plezier in om model te staan, audities af te lopen, naar fotoshoots te gaan. Als ik dan toch zo machtig en succesvol was en me daar zo geweldig bij voelde, hoe kwam het dan dat ik met zoveel tegenzin – sterker nog: angst – ging werken?”

Ratajkowksi werd geboren in Westminster, Londen, waar haar moeder Engels doceerde aan de universiteit, als gedetacheerd professor van de California State University. Haar vader, die kunstschilder en leraar was, is van Pools-katholieke en Ierse afkomst – als kind bracht Emily haar zomers door in Bantry, in het graafschap Cork, waar de familie een oude boerderij had. Emily’s grootvader aan moederskant, Ely D. Balgley, was een pianowonder en scheikundige uit een joodse familie die bij de Pools-Russische grens had gewoond, in het huidige Wit-Rusland, alvorens naar New York te emigreren.

Fiere papa

Emily is een enig kind. Op haar vijfde verhuisden de Ratajkowski’s definitief terug naar Californië. Ze woonden in San Diego, in een bohemienachtig huis dat haar vader zelf had gebouwd, waar klimop tegen de muren groeide en overal schilderijen hingen – “een toverachtig, levend wezen”, noemt ze de plek. Ratajkowski was een knap kind, net als haar moeder, en werd op straat vaak aangesproken door mensen die haar aanraadden model te worden. “Ik ben niet religieus opgevoed. Bij ons thuis werd er niet over God gepraat”, schrijft ze. “Ik heb nooit veel gebeden, maar ik weet nog dat ik als jong meisje om schoonheid bad. Voor mij was schoonheid een manier om bijzonder te zijn. Als ik bijzonder was, voelde ik de liefde van mijn ouders het beste.”

Ze werd daadwerkelijk model, op haar dertiende.

“Ik ben er klaar voor”, zei ze tegen haar ouders. Haar vader hing haar eerste comp card, een soort visitekaartje maar dan met proeffoto’s en maten, op in zijn klaslokaal. Thuis in de keuken hing een andere foto van haar, zodat gasten werden begroet door haar “getuite lippen, naakte benen en bestudeerd warrige haardos”. Haar moeder merkte vaak lachend op dat jongens haar nastaarden op straat: “Je had zijn gezicht moeten zien toen je hem voorbijliep!”

Blote navel

Vond ze het niet gênant dat haar ouders zo trots waren op haar schoonheid? “Nee”, zegt ze. “Ze moedigden me gewoon aan om iets te doen met een eigenschap die door de wereld op een voetstuk wordt gezet. Ze waren trouwens lang niet de enigen. Op school waren de knappe meisjes populair. Om je heen zag je allerlei mannen verschillende vormen van macht vertegenwoordigen – muzikanten, presidenten – maar het werd me al gauw duidelijk dat voor vrouwen gold dat hoe seksueel aantrekkelijker je was, hoe meer macht je had. Ik zag model worden als een manier om bijzonder én machtig te zijn.”

Ze werd dus aangemoedigd, maar ook tot voorzichtigheid gemaand. Ratajkowski’s vader en andere familieleden zeiden haar dat ze moest oppassen met haar lichaam en de kleren die ze droeg. Op haar dertiende werd ze een keer huilend naar huis gestuurd omdat haar kleren ‘te sexy’ waren voor een schoolbal. Ze had niet door hoe ze eruitzag. 

“Het was ingewikkeld”, vertelt ze. “Aan de ene kant voelde het rebels om mijn blote navel te laten zien op school. Ik vond dat niemand het recht had om me te zeggen wat ik aan moest trekken. Dat vond mijn moeder trouwens ook. Ze zei: ‘Mijn dochter hoeft zich niet te schamen voor haar lichaam. Ze mag er trots op zijn en misschien kan ze er zelfs munt uit slaan en zien waar het haar kan brengen in het leven.’ Maar aan de andere kant kreeg ik veel tegenstrijdige signalen. De jongens op school lieten merken dat ze me sexy vonden, maar tegelijkertijd schaamde ik me omdat ik volwassenen in verlegenheid bracht.”

Ze genoot van het geld en de vrijheid die haar carrière haar bracht, deed fotoshoots in LA terwijl haar leeftijdsgenoten op school zaten. Met haar één meter zeventig was ze te klein voor de catwalk, maar ze kreeg opdrachten voor bikinishoots en commerciële modemerken. Achteraf gezien waren die opdrachten soms op het randje: zo poseerde ze op haar zestiende topless, met haar rug naar de camera, voor de rubriek ‘Taste of the Month’ van een surftijdschrift. Haar agenten labelden haar als ‘de sexy meid’. Ze studeerde een jaar kunst aan de University of California, maar stopte ermee toen ze merkte dat veel van haar vrienden door de economische crisis geen werk vonden, bij hun ouders inwoonden en hun studieschuld niet afgelost kregen. Modellenwerk leek een verstandige ‘tijdelijke’ oplossing.

Naarmate ze meer castings deed – doe dit, doe dat, kleed je uit, draai je om, trek een pruillip, draai je weer om – begon ze te vervreemden van haar lichaam. Ze voelde zich net een paspop. “Je krijgt het gevoel dat je lichaam niet langer van jou is, maar van hen”, legt ze uit. “Als je een contract ondertekent, ga je ermee akkoord dat zij het gebruiken zoals het hun goeddunkt. Je hebt niks in te brengen. Als je niet doet wat de klant wil, nemen ze wel iemand anders. Je bent niks bijzonders.”

Jeffrey Epstein

Kunnen modellen per definitie ooit géén object zijn? “Dat zie ik niet meteen gebeuren. Je wordt nu eenmaal ingehuurd om hoe je eruitziet. Maar de industrie zou in ieder geval respectvoller kunnen omgaan met haar ‘gereedschap’– de lichamen van jonge, meestal heel jonge vrouwen.”

In Ratajkowski’s ogen is het onmogelijk om niet beschadigd te worden door een industrie waarin je uiterlijk bepaalt of je wel of geen werk krijgt. In haar boek biecht ze op dat ze onzeker is over haar lichaam en soms wenst dat ze een kleinere neus of langere benen had. “Er zijn een heleboel dingen aan mijn lichaam waarover ik niet tevreden ben, maar dat is ook een vorm van zelfbescherming – ik pak mensen die me willen bekritiseren bij voorbaat hun munitie af, want ik weet al wat ze zullen zeggen”, klinkt het. “Iedere vrouw denkt weleens dat ze een beter leven zou hebben als dit of dat lichaamsdeel maar wat mooier zou zijn. Ik wil dat mensen zich bij mijn verhaal afvragen: o, maar als zelfs zij onzeker is, wat betekent dat dan eigenlijk?”

Sommige passages in haar boek doen denken aan Jeffrey Epsteins beruchte feestjes met rijke mannen en jonge vrouwen. Toen Ratajkowski op haar negentiende naar Los Angeles verhuisde, werd ze in dure restaurants uitgenodigd door een clubmanager die er blijkbaar voor moest zorgen dat er voldoende knappe vrouwen waren op allerlei events. Die zomer nam hij haar en veertien andere jonge modellen mee op een gratis luxereisje naar muziekfestival Coachella. Er werd van hen verwacht dat ze zich als ‘good-time party girls’ gedroegen bij de watertandende groep rijke, oudere mannen met wie ze een villa deelden. 

“Het verhaal (van Jeffrey Epstein, red.) kwam allerminst als een schok voor me”, zegt Ratajkowski. “Ik heb vaak vergelijkbare dingen gezien. Kort voor corona uitbrak ging ik naar een nieuwe nachtclub, waar nauwelijks volk was. Opeens komt er één man binnen met een groep van tien modellen – als ze niet minderjarig waren, zal het in elk geval niet veel hebben gescheeld. Ik had iets van: o, dat gebeurt dus nog steeds? Mooie meisjes die uitgaan in een club terwijl rijke mannen indirect voor hun aanwezigheid betalen.”

Is dat uitbuiting? “In mijn ervaring wel. Vaak is het onduidelijk wat de transactie precies inhoudt, zoals toen bij Coachella. Je weet niet wat de voorwaarden zijn. Later ontdekte ik dat ze voor die dure etentjes in LA vaak meisjes uitnodigden die blut waren en zich geen fatsoenlijke maaltijd konden permitteren. Ze wisten dat die zo’n uitnodiging niet konden afslaan. Pure manipulatie.”

Super Bowl

Later in haar carrière betaalde de Maleisische zakenman Low Taek Jho, algemeen bekend als Jho Low, haar 25.000 dollar om met hem naar de Super Bowl te gaan. Ze wist niet goed waarom ze daar was, hoe lang ze moest blijven en aan wie haar agent aan het einde van de avond kon vragen of ze naar huis mocht. “Het was gewoon werk”, zegt ze.

Volgens Ratajkowski was er die avond ook een model van Victoria’s Secret op het feestje. Zij deed alsof ze shotjes dronk met Low, maar gooide de alcohol stiekem over haar schouder. Daarna danste ze uitdagend met haar kont tegen zijn kruis. Ratajkowski noemt het model in haar boek niet bij naam, maar het zou gaan om Miranda Kerr. Jaren later leverde Kerr een diamanten halsketting ter waarde van 1,8 miljoen dollar die ze ooit van Low had gekregen in bij de Amerikaanse autoriteiten, nadat hij in opspraak was gekomen in een witwasschandaal. Low zelf is tegenwoordig voortvluchtig en wordt internationaal gezocht. 

Bij het opschrijven van sommige ervaringen kreeg Ratajkowski het fysiek benauwd. “Je moet jezelf helemaal onderdompelen in die herinneringen”, begint ze, waarna ze stilvalt.

Als twintigjarige ging ze een keer naar het huis van fotograaf Jonathan Leder, waar ze naakt en in ondergoed poseerde voor een reeks foto’s. “Wat er daarna gebeurde is wazig, ik herinner me alleen nog wat ik voelde”, schrijft ze. “Ik weet niet meer of we kusten, maar ik herinner me dat zijn vingers opeens in me zaten… en dat het pijn deed, veel pijn.” Leder zei later dat haar beschuldigingen “te smakeloos en kinderachtig waren om op te reageren”, en noemde ze “vals en sensatiebelust”. Achteraf publiceerde hij de foto’s in een boek met de titel Emily Ratajkowski, dat meermaals werd herdrukt – volgens haar zonder haar toestemming. De uitgeverij hield vol dat alles wettelijk geregeld was.

“Ik begon te schrijven om mijn gedachten op orde te krijgen en mezelf te vergeven, omdat ik vond dat ik bepaalde dingen zelf had laten gebeuren”, zegt ze. “Pas toen ik die passages herlas, kon ik me er een mening over vormen. Erover schrijven was een soort realitycheck. Het was bijvoorbeeld erg helend om onder woorden te brengen wat ik met Owen had meegemaakt.”

Owen was haar jeugdliefje dat zich “aan haar opdrong” toen ze veertien was. Zelf was hij toen zestien, en later zou hij ook seks met haar hebben toen ze te dronken was om nee te zeggen. “Ik wou dat iemand me had uitgelegd dat ik hem niks verschuldigd was”, schrijft ze. “Waarom begon ik niet keihard te gillen? Wie had me geleerd dat ik niet mocht gillen? Ik haatte mezelf erom… Ik vertelde niemand wat er dat weekend met Owen was gebeurd. Zo gaat het gewoon. Je doet je best om het weg te drukken.”

Seks zonder toestemming

“Dat was seks zonder toestemming”, zegt ze vandaag. “Ik was zo jong. Ik was nog nooit met iemand naar bed geweest. Veel jonge vrouwen die ik ken hebben me verteld dat hun eerste keer ook min of meer zonder toestemming gebeurde.” Dat klinkt me bekend in de oren. Verschillende van mijn eigen vriendinnen, vurige feministes van in de twintig en dertig, hebben traumatische seksuele ervaringen waarover ze pas jaren later konden praten. Ze waren bang dat ze, door toe te geven dat ze ook slachtoffers waren, de onafhankelijkheid en macht zouden verliezen waar ze zo hard voor hadden gevochten. Ze zwegen vanwege, niet ondanks, hun feminisme.

“Ik heb lang geweigerd die ervaringen onder ogen te zien”, zegt ze, “omdat ik anders had moeten erkennen dat ik geen controle had over mijn leven, en dat wilde ik niet. Het was nooit mijn bedoeling een lijstje te maken van al mijn trauma’s. Absoluut niet. Maar er waren gebeurtenissen waar enorm veel schaamte omheen hing, en het doet deugd dat anderen er nu over zullen lezen en die ervaringen daarmee als geloofwaardig en echt zullen erkennen.”

Ratajkowski is onlangs moeder geworden van haar eerste kind, Sylvester, die ondertussen op zijn buikje heen en weer rolt en woordjes probeert te brabbelen. Het moederschap confronteerde haar met haar ‘wantrouwen’ tegenover het ziekenhuispersoneel – gynaecologen, verloskundigen, artsen. “Volgens mij had dat te maken met mijn ervaringen als model”, zegt ze, “Ik had te vaak meegemaakt dat mensen in machtsposities met mijn lichaam omsprongen op een manier die vooral hun ego diende, en niet mijn welzijn.”

‘Capituleren’

Maar door haar zwangerschap en bevalling moest ze wel capituleren. “Ik ben een echte controlefreak, maar opeens ging mijn lichaam gewoon zijn eigen gang. Iedere dag gebeurt er wel iets, en je hebt geen idee waarom. Ik was vooral bang voor de bevalling, maar ik wist dat het alleen goed zou komen als ik me kon overgeven. Het was een keerpunt in mijn leven.”

Ze ging ook aan de slag als kunsthandelaar – bij wijze van wraak. In 2014 had kunstenaar Richard Prince een van haar Instagram-posts afgedrukt op doek en verkocht voor 90.000 dollar. Als tegenreactie kocht ze een van zijn andere werken uit dezelfde reeks, hing het aan haar muur en fotografeerde zichzelf ervoor. Die foto liet ze omzetten in een non-fungible token (NFT) dat door Christie’s werd geveild. Onder de titel Buying Myself Back: A Model for Redistribution ging het in mei voor 175.000 dollar onder de hamer. Iedere keer dat het in de toekomst wordt doorverkocht, krijgt Ratajkowski een percentage. Christie’s zei dat het NFT “Ratajkowski de zeggenschap over haar eigen beeltenis teruggeeft door haar mee te laten profiteren van de economische en symbolische waarde ervan, iets wat haar en vrouwen in vergelijkbare beroepen vaak is ontzegd.”

Als politiek activiste voerde Ratajkowski campagne voor Bernie Sanders (met de hashtag #HotGirlsForBernie), liep ze mee in Black Lives Matter-betogingen en werd ze opgepakt toen ze demonstreerde tegen de aanstelling van Brett Kavanaugh in het Hooggerechtshof. Hoe definieert ze het feminisme anno nu? “Dat doe ik niet. Ik zou niet weten hoe. Vroeger had ik altijd een antwoord klaar op die vraag, maar nu weet ik het echt niet meer. Natuurlijk zie ik mezelf nog altijd als feministe. Ik denk veel na over vrouwenrechten, emancipatie, en hoe we nog steeds niet zijn waar we moeten zijn.”

Het lichaam als handelswaar

Wel gelooft ze niet langer in het ‘keuzefeminisme’, de overtuiging dat alles wat een vrouw doet of beslist automatisch feministisch is – het standpunt dat ze in de jaren na de ‘Blurred Lines’-video verdedigde. “Ik zag het als een vorm van verzet, ik vond dat niemand me kon vertellen wat ik wel of niet hoorde te doen – als ik in mijn blootje wilde dansen of me sexy wilde kleden, was dat een feministische daad omdat het mijn eigen keuze was. Ondertussen zie ik het anders: die keuzes worden mee bepaald door het systeem waarin we functioneren. Voordat er sprake kan zijn van echte emancipatie, moeten we voor ogen houden welke machtsstructuren en dynamieken een rol spelen.”

Daar zitten we dan, twee vrouwen die niet goed meer weten wat te denken over empowerment, naaktheid, controle, seks, en wat al die dingen precies betekenen. Ratajkowksi’s lichaam heeft haar de carrière bezorgd die haar in staat stelt te schrijven over hoe die carrière haar lichaam heeft uitgebuit. “Ik zou jonge vrouwen nooit afraden om model te worden, want mij heeft het de financiële vrijheid opgeleverd waardoor ik nu de tijd kan nemen om dit boek te schrijven”, zegt ze. “En het is een feit dat er meer over dit boek gepraat zal worden dan wanneer het van een onbekende schrijver was geweest – ook dat is macht. Macht die ik uiteindelijk heb gekregen door mijn lichaam als handelswaar in te zetten.”

Mijn lijf van Emily Ratajkowski verscheen deze maand bij Fontaine Uitgevers, 256 p’s, 20,99 euro

© The Sunday Times