Nieuwe "omikronvariant" grijpt om zich heen in zuidelijk Afrika, ook 1 geval bij ons: dit weten we er al over

De nieuw ontdekte variant - B.1.1.529 is officieel de naam - bevat een "ongewone constellatie aan mutaties" en is "heel verschillend" van andere coronavarianten die al de ronde hebben gedaan. Dat zei professor Tulio de Oliveira, die directeur is van het Centre for Epidemic Response and Innovation in Zuid-Afrika in een mediabriefing waarover onder meer de BBC bericht.

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) laat weten dat de nieuwe coronavariant B.1.1.529 de naam "omikron" heeft gekregen en dat hij wordt bestempeld als "een verontrustende coronavariant", net als de deltavariant.

Volgens de Oliveira telt de variant liefst 50 mutaties, waarvan 32 op de spike-eiwitten. Dat laatste doet zorgen baren, want die spike-eiwitten zijn de uitsteeksels waarmee het coronavirus menselijke cellen binnendringt. De meeste vaccins richten zich ook op die spike-proteïnen voor hun bescherming.

Dat weten wetenschappers nog niet, maar enkele specifieke mutaties maken dat wel waarschijnlijker. De eerste signalen zijn niet bijster hoopgevend: in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng zijn al 77 bevestigde gevallen geteld, maar wetenschappers vermoeden dat de variant zich erg snel verspreid heeft en intussen al staat voor 90 procent van de gevallen in de provincie. Wellicht zit hij ook al in andere Zuid-Afrikaanse provincies.

Dat dat nu zo snel is opgemerkt, heeft volgens Sciensano-viroloog Steven Van Gucht ook te maken met het feit dat "Zuid-Afrika een goed bewakingssysteem heeft". "Er zijn heel veel landen in de wereld die daar nauwelijks naar kijken." Van Gucht denkt dat die nieuwe variant ook zo snel toeneemt omdat de deltavariant in Zuid-Afrika op zijn retour was. "Ze hebben daar hun golf gehad. Alles wat nieuw opkomt, lijkt dan heel snel te gaan."

Maar ook buiten Zuid-Afrika dook de variant al op: in Botswana zagen ze 4 gevallen en in Hongkong 1 geval, dat rechtstreeks gelinkt wordt aan reisverkeer met Zuid-Afrika. Zopas liet de Israëlische minister van Volksgezondheid weten dat ook daar minstens 1 geval van B.1.1.529 is opgedoken - iemand die teruggekeerd was uit Malawi - 2 andere verdachte gevallen worden nog onderzocht. 

Infectiologe Erika Vlieghe van het UZ Antwerpen zegt zelf toch wel bezorgd te zijn over die berichten. "Voor het eerst duikt er een variant op die een overdrachtsvoordeel lijkt te hebben ten opzichte van de deltavariant. En die deltavariant heeft heel snel de wereld ingepalmd. Als je dan een variant vindt die zich daarmee kan meten en daarvan wint, is dat erg zorgwekkend."

Ook viroloog Marc Van Ranst (KU Leuven) zegt de berichten ernstig te nemen. "We maken ons zorgen over de snelle opmars in de streek rond Johannesburg. Dat betekent dat deze nieuwe variant de deltavariant stelselmatig zou kunnen vervangen. Dat kan alleen maar betekenen dat deze variant nog besmettelijker is dan de deltavariant. Dan kom je heel snel op onbekend terrein."

Al bij al goed nieuws is trouwens dat B.1.1.529 vrij eenvoudig kan worden opgespoord met een PCR-test, zo zegt professor de Oliveira, "waardoor de verdere verspreiding makkelijk kan worden opgevolgd".

Als deze variant inderdaad besmettelijker is, hoeft dat nog niet per se te betekenen dat hij ook meer ziekmakend is. Ook dat moet wetenschappelijk onderzoek eerst nog uitwijzen.

Dat zegt ook Van Ranst: "We weten op dit moment nog niks over de gevaarlijkheid van dit virus. De meest waarschijnlijke hypothese is dat dit even ziektemakend is als de deltavariant. Het zou ook kunnen dat het meer ziektemakend is, maar er is ook een kans dat dit meer een verkoudheidsvirus aan het worden is. Dat weten we nu nog niet."

De Wereldgezondheidsorganisatie WHO zegt momenteel meer onderzoek te voeren naar de nieuwe variant. De resultaten zouden wel nog enkele weken op zich kunnen laten wachten. De WHO heeft verscheidene categorieën om de coronavarianten in te delen. Eén categorie is "variant of concern" (zorgelijke variant), waartoe de nu overheersende deltavariant behoort. Een van de kenmerken van een zorgelijke variant kan zijn dat hij de besmettelijkheid van het coronavirus verhoogt. 

Dat is de vraag die op ieders lippen brandt. Zoals gezegd zouden - nogmaals: zóúden - enkele mutaties daarop kunnen wijzen, maar daarvoor is veel meer onderzoek nodig. "De grote vrees van alle virologen is dat dit de variant is waar vaccins weinig tegen kunnen doen", geeft Van Ranst toe. "Maar dat weten we nu nog niet. Over een paar weken zullen we die informatie hebben."

Momenteel zijn de vaccins dus nog altijd veruit onze beste bescherming tegen het coronavirus. Ter vergelijking: in Zuid-Afrika is maar amper een vierde van de volledige bevolking gevaccineerd, bij ons is dat drie vierde. 

Wel, opvallend is dat dit virus geen directe afstammeling lijkt te zijn van de dominante deltavariant. B.1.1.529 lijkt eerder in de lijn van de allereerste coronavirussen te zitten, zo merkt de Nederlandse viroloog Marion Koopmans op in De Volkskrant. 

"Dat zou kunnen betekenen dat hij al die tijd ergens heeft zitten pruttelen, in een land waar we het virus niet goed volgen. Ik houd er rekening mee dat hij niet in Zuid-Afrika, maar ergens anders is ontstaan."

Aan de vele mutaties te zien, zou het virus afkomstig kunnen zijn van één enkele patiënt, van wie het afweersysteem niet goed wist om te gaan met het coronavirus. Daar zou het zich dan geleidelijk hebben kunnen aanpassen.

Een laatste mogelijkheid is zelfs dat het coronavirus overgesprongen is op een dier, daar gaandeweg gemuteerd is, en vervolgens opnieuw een mens heeft besmet.

Die richting gaat het in ieder geval uit. Vanuit het Europese niveau is er de aanbeveling om alle luchtverkeer vanuit landen in zuidelijk Afrika waar de nieuwe variant is opgedoken, te annuleren. 

Sommige landen waren Europa al voor en kondigden op eigen houtje al reisbeperkingen aan. Ook België deed dat, al zijn er geen rechtstreekse vluchten vanuit Zuid-Afrika naar Brussel.

Ook landen buiten de Europese Unie, zoals het Verenigd Koninkrijk, Israël en Singapore, namen al maatregelen.

Van Gucht vindt paniek niet nodig, maar gaf al aan dat het goed is om voorzorgen te nemen. "Bij ons bestaat er een systeem om landen als 'extra hoog risicoland' te beschouwen. We moeten misschien eens bekijken of dat geactiveerd moet worden. Het is een nieuwe variant, hij is duidelijk anders, dus we moeten die best proberen buiten te houden."

Toch wijst Vlieghe ook op de huidige prioriteiten: "Dit mag de aandacht niet afleiden van de problemen die we nu hebben met de deltavariant in eigen land. Want dat dreigt dan ook te gebeuren: dat we als konijnen in een lichtbak staren naar wat er elders gebeurt, terwijl het in eigen land ook zeer moeilijk is."

Ja, ook in België is intussen 1 bevestigd geval opgedoken. Het gaat om een dertiger die niet gevaccineerd is, en die vanuit Egypte naar ons land gereisd is. Het zou gaan om een vrouw, die op 11 november naar ons land is teruggereisd, en op 22 november milde ziektesymptomen kreeg. 

De Belgische labo's houden de stalen die binnenkomen constant in de gaten, de kans is reëel dat er de komende periode nog gevallen met die variant opduiken.