‘Omikronvariant’ van het coronavirus maakt wereld nerveus: dit weten we erover

Waar komt deze variant vandaan?

Zuid-Afrikaanse wetenschappers zagen de voorbije twee weken het aantal besmettingen in de provincie Gauteng snel stijgen. Genetische analyse wees uit dat er een nieuwe variant circuleert. Zuid-Afrika staat bekend om zijn uitstekende surveillantiesysteem. “Dat B.1.1.529 hier op de radar verscheen, betekent niet automatisch dat hij ook hier is ontstaan”, benadrukt Tulio de Oliveira, die er het Centre for Epidemic Response & Innovation leidt. Mogelijk is de variant ontstaan na lang verblijf in het lichaam van een patiënt met verzwakt immuunsysteem, zoals een hiv-patiënt. 

Biostatisticus Tom Wenseleers (KU Leuven) analyseerde de eerste data over de verspreiding. “Het voordeel dat B.1.1.529 heeft tegenover de deltavariant blijkt drie keer groter dan het voordeel dat delta had tegenover zijn voorganger, de alfavariant”, zegt Wenseleers. “Alles wijst erop dat dit een uiterst zorgwekkende variant is.” De Wereldgezondheidsorganisatie WHO bestempelt B.1.1.529 als een ‘variant of concern’ en geeft de variant de naam ‘Omikron’, de vijftiende letter in het Griekse alfabet.

Wat maakt B.1.1.529 zo verontrustend?

“B.1.1.529 is in Zuid-Afrika in minder dan twee weken van een aandeel van 0,1 procent in de nieuwe besmettingen naar meer dan 50 procent gegaan. Daar had de deltavariant ongeveer twee en een halve maand voor nodig. De snelheid waarmee deze variant oprukt, wijst op een groot adaptief voordeel”, zegt Wenseleers.

“De nieuwe variant beschikt over mutaties die bij eerdere varianten zowel gelinkt bleken met een transmissievoordeel als met een groter vermogen om ons immuunsysteem te verschalken”, zegt Wenseleers. “Hij combineert het slechtste van alle vorige varianten. Of vanuit het perspectief van het virus: het beste.”

Of B.1.1.529 zieker maakt, is nog niet bekend. “De variant beschikt wel over een aantal mutaties die gelinkt zijn met ernstigere symptomen”, zegt Wenseleers.

Hoe wijdverspreid is deze variant?

In ons land werd vrijdag al één bevestigd geval gesignaleerd. Het gaat om een jonge vrouw die via Turkije uit Egypte terugreisde. Al valt niet uit te sluiten dat ze de besmetting gewoon hier opliep. B.1.1.529  dook ook al in Botswana, Israël en Hongkong op, en wellicht zullen nog veel landen volgen. Zowel ons land als verschillende andere landen sloten de grenzen al voor reizigers uit het zuiden van Afrika. “De kans is groot dat de variant al in Europa circuleert”, denkt Piet Maes, viroloog aan het referentielab van de KU Leuven.

Lichtpunt in de duisternis: B.1.1.529 laat zich makkelijk betrappen. De klassieke PCR-test zoekt naar drie specifieke stukjes van het virusgenoom. “Een van die doelwitten ontbreekt als gevolg van een mutatie in het stekeleiwit bij B.1.1.529”, zegt Maes. “Die zogenoemde S-dropout maakt het makkelijk om verdachte stalen eruit te halen en verder te onderzoeken. Het zal zaak zijn gevallen zo snel mogelijk te identificeren en isoleren, al is dat gezien de grote drukte niet evident.” 

Kan het niet allemaal nog meevallen?

Het zou niet de eerste keer loos alarm zijn. Het aantal officieel bevestigde gevallen is tot dusver beperkt, wat tot voorzichtige conclusies noopt. Een opstoot van een variant kan het toevallige gevolg zijn van een grote toename van het aantal contacten op een massa-evenement. “Daar zijn  weinig aanwijzingen voor”, zegt Wenseleers. “Want B.1.1.529 rukt op in verschillende provincies. Ik zie vooralsnog helaas weinig geruststellends.”

“Op basis van zijn mutaties verwacht je dat B.1.1.529 onze immuniteit deels zal weten te omzeilen”, zegt Maes. “Vermoedelijk zullen ook antilichamen die als therapie worden gebruikt er minder vat op hebben.” Verder onderzoek moet uitwijzen hoe groot dat effect is. Amerikaans viroloog Jesse Bloom (Fred Hutch) verwacht een impact die “groter is dan wat we tot dusver hebben gezien”. Farmabedrijf BioNTech laat weten ten laatste binnen twee weken resultaten te verwachten over de werkzaamheid van het Pfizer/BioNTech-vaccin tegen de nieuwe variant.

Was dit te vermijden en wat nu?

“Dit krijg je als een groot deel van de wereld niet aan vaccins geraakt”, zegt Els Torreele, die aan University College London de toegang tot medicijnen onderzoekt. “Dan kan het virus blijven circuleren, met telkens een kans op mutaties en nieuwe varianten. De rijke landen krijgen hun eigen volk eerst-beleid nu als een boemerang in het gezicht. Dit is het zoveelste signaal dat we kennis en technologie moeten delen.”

Tulio de Oliveira riep de internationale gemeenschap op tot solidariteit. “De wereld moet Zuid-Afrika ondersteunen, niet isoleren.”

De Zuid-Afrikaanse wetenschappers zijn erg transparant geweest, zegt Torreele. “Het zou een slecht signaal zijn als de rest van de wereld nu enkel de grenzen zou sluiten. Nog cynischer wordt het als ze straks geen toegang hebben tot de verbeterde vaccins die op basis van hun data zijn gemaakt.”

Volgens Wenseleers moet de procedure om vaccins op de markt te krijgen korter. “We zouden vaccins gebaseerd op de bekende technologie, met slechts een kleine aanpassing aan een nieuwe variant, veel sneller moeten toelaten. Zo niet dreigt met dit soort varianten alles van vooraf aan te herbeginnen.”