Een psychiater over de patiënt die zijn leven veranderde: ‘Het gaf hem moed: zijn pijn was ergens goed voor geweest’

“Hij had dingen gezien die hij niet meer van zijn netvlies kreeg. Mensen die vastzaten in brandende auto’s, de paniek en het geschreeuw van tientallen zwaargewonden. Met zijn collega-motoragent was hij naar een ongeluk gestuurd op de A16, vlak bij Breda. In de dichte mist waren daar tientallen auto’s op elkaar ingereden.

“Twee dagen later kreeg ik een telefoontje. Het ging niet goed met de motoragent, zou ik als korpspsycholoog misschien hulp kunnen bieden? Toen ik de agent sprak was hij nog steeds overstuur. Hij was altijd stabiel geweest, maar nu was hij bang dat hij nooit meer de oude zou worden, nooit meer zijn uniform zou dragen. Waarom hadden alleen hij en zijn collega het zo moeilijk, terwijl praktisch het hele korps bij het verkeersdrama aanwezig was geweest? Ze hadden toch alle zestig dezelfde beelden gezien?

“Ik liet hem zijn verhaal doen. Het was mijn eerste opvanggesprek, onderweg had ik bedacht hoe ik hem de verwerking van een psychotrauma kon uitleggen. Ik kwam uit op een schets van vijf parallelle horizontale lijnen. De bovenste lijn, vertelde ik hem, verbeeldt het opperste geluk, de onderste lijn de hevigste psychische pijn, en de middellijn de normale gemoedstoestand. Ik begon te tekenen, een tijdlijn in de vorm van een harmonica. Na een traumatische ervaring schiet je opeens helemaal naar de onderste lijn, legde ik uit. Je twijfelt aan alles, de toekomst is zwart. Al snel volgen er korte momenten van afleiding waardoor je even naar boven klautert. Totdat je weer terugdenkt aan wat je hebt meegemaakt, en weer afdaalt. Maar wel iets minder diep dan daarvoor. Daarna klim je weer naar boven, iets hoger dan voordien. Verwerking heeft een golfpatroon, zei ik hem, dat langzaam maar zeker naar de normale gemoedslijn beweegt.

“Een maand later vroeg ik hem hoe het ging. Hij vertelde dat hij zich weer goed voelde en alweer drie weken aan het werk was. Ik was benieuwd wat hem het meeste steun had gegeven. Ik dacht altijd dat het delen van het verhaal, het woorden geven aan de tranen, het meest effectieve onderdeel was van een opvanggesprek. Maar nee, tot mijn verbazing was het mijn tekening geweest die hem er weer bovenop had geholpen. Daardoor had hij begrepen wat er met hem gebeurde en dat had rust en perspectief gebracht. Ik had het abnormale normaal gemaakt en hem van een patiënt in een mens veranderd, een mens met een normale reactie op een heftige gebeurtenis.

Houvast

“Dat verkeersdrama is nu ruim zevenentwintig jaar geleden, maar de agent van toen heeft me een belangrijke les geleerd: na een trauma is het essentieel om aanschouwelijk te maken hoe de verwerking verloopt. Toen ik later artsen en verpleegkundigen ging opleiden om collega’s op te vangen, kreeg ik steeds te horen hoeveel houvast zo’n duidelijke uitleg biedt.

“De agent was ook gerustgesteld, vertelde hij me, toen hij besefte dat zijn reactie niet extreem was. Hij was met zijn collega naar het ongeval gestuurd in de veronderstelling dat het een kleine aanrijding betrof en was totaal onvoorbereid op wat hij daar aantrof. Ik benadrukte dat hij zijn collega’s had weten te behoeden voor een emotionele schok: dankzij de nauwkeurige informatie die hij via de portofoon aan de meldkamer had doorgegeven, hadden alle andere agenten zich op weg naar de ramp geestelijk kunnen voorbereiden. 

“Die boodschap gaf hem moed: zijn pijn was toch ergens goed voor geweest. Daarna heb ik bij opvanggesprekken altijd geprobeerd om het gedrag van getroffenen tijdens de traumatische gebeurtenis positief te benoemen. Deze agent heeft me laten zien hoe belangrijk dat kan zijn. Dat daardoor het zinloze opeens weer zin kan krijgen.”

De getuigenissen in deze reeks komen uit het boek Die ene patiënt van journaliste Ellen de Visser.